1, 2. 1) ¿Bin yak ta yichʼelxan yip ta ora ini? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib ta articulo ini?

JTUL hermana ta sur yuʼun Europa jich ya yal ta swenta te bin kʼax yuʼun ta nail tal: «Ta kalalilto kiloj te bayal bin ma stojil ya yichʼ pasel. Jaʼ yuʼun la jpʼaj te bitʼil ya x-aʼtej te ajwalil ta jnasion, jaʼ la jmulan te bin ya xjuʼ ta jelontesel ta jkʼaxel te ya yalik te yantike. Ta bayal jaʼbil la jlekolin jtul terrorista winik». Jtul hermano ta sur yuʼun África, kʼalal mato testigo yuʼun Jehová-a ya yal te ay swentail te ya yaʼiy majawe. Jich ya yal: «Jich jkuyoj-a te jaʼ lekxan te jtsʼumbal te bitʼil te yan tsʼumbaliletik sok ochon ta jun partido. Tey la kichʼtik nojptesel ta smilel sok lanza te jkontrataktik ta politika, manchukme ay pajal jtsʼumbaltik sok». Jtul hermana te nainem ta Europa central jich ya yal ta jamal: «Ma lek ya kil-a te yantike sok ay slab koʼtan ta stojol te machʼatik yan snasionik o yan srelijionik».

² Te bin ya yalik ya yakʼ ta ilel te bin yak ta yichʼelxan yip ta ora ini, ay bayal organisasionetik te ma xyakʼ sbaik ta wentainel yuʼun te ajwalile, te politika ya sxatiklanxan ta jujun kʼajkʼal te ants winiketik sok ta bayal pam nasion jujun kʼajkʼal ya yichʼikxan pʼajel te jyanlumetike. Jich bitʼil yaloj te Biblia, ta slajibal kʼajkʼal ini te ants winiketik ma skʼanik akuerdo sok te yantike (2 Timoteo 3:1, 3). Jich bitʼil ayotik ta kuxinel ta balumilal te bejbe yak ta xatelxan sba, ¿bin ya xjuʼ ya jpastik te j-abatotik yuʼun Dios swenta spisil-ora jun ayotik? Bayal  bin ya xjuʼ ya jnoptik ta stojol te Jesús, melel te kʼalal kʼax ta Balumilal maba jun ayik-euk te ants winiketik ta swenta te politika. Ta articulo ini ya kakʼbeytik sujtib oxeb jojkʼoyeletik: ¿Bin yuʼun te Jesús jkʼaxel ma la skʼan skoltay te machʼatik maba ya yakʼ sbaik ta wentainel yuʼun yan nasion? ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te Jesús te ma skʼan ya schʼik sbaik ta politika te j-abatetik yuʼun Dios? Sok ¿bin-utʼil la yakʼ kiltik te ma skʼan te ya jachtik kʼop sok te ya kaʼiytik majawe?

3, 4. 1) ¿Bin yakik ta smaliyel te judioetik ta swenta politika ta yorail te Jesús? 2) ¿Bin smaliyojik te jpuk-kʼopetik ta skaj te bin yak ta smaliyel te judioetike?

³ Bayal judioetik te la yichʼik cholbeyel yaʼiyik skʼop Dios yuʼun te Jesús yoʼtanuk te ya xkolik lokʼel ta skʼab te Roma. Te celoteetik jaʼ jtsojb judioetik te yichʼojik ta mukʼ te snasionik sok ya stijbeyik yoʼtan te yantik te jichuknix ya snopik-euk. Bayal ta tul jaʼ stʼunojik te bin ya yakʼ ta nopel te Judas te talem ta Galilea te jaʼ lotil mesías ta sbabial siglo te tsobol machʼatik la sloʼlay. Te historiador judío Josefo jich la yal ta stojol te Judas te «la stijbey yoʼtan te yajwal lum te manchuk ya yakʼ sbaik ta wentainel, melel jkʼaxel ma lek ya yil te ya stojik patan ta stojol te romanoetik». Pero te Judas la yichʼ milel yuʼun te romanoetike (Hechos 5:37). Ay celoteetik te la sjachik kʼop sok majaw yuʼun ya spasik te bin ya skʼan yoʼtanike.

⁴ Ta melel, te judioetik yoʼtanuk te ya xjulix te Mesías, melel skuyojik te ya x-och ta jwolwanej yuʼunik ta politika yuʼun jich ya xkoltayotik lokʼel ta skʼab te Roma sok te ya yakʼbey stsak yip yan buelta te nasion yuʼun te judioetik (Lucas 2:38; 3:15). Bayal machʼatik skuyojik te ya sjach yaʼtel te Mesías ta ajwalil ta Israel. Te kʼalal jichlaj ya xkʼot ta pasele ya sujtik tal ta slumalik te bayal miyon ta tul judioetik te pujkemik ta yantik nasion. Te Juan J-akʼ-ichʼ-jaʼ jun buelta jich la stikun ta jojkʼoybeyel te Jesús: «¿Haʼat laj bal te machʼa scʼoblal ya xtal o ya bal jmahliycotic yan?» (Mateo 11:2, 3). Te Juan yoʼtanukniwan ya snaʼ stojol teme jaʼ ya skʼotes ta pasel te bin yak ta smaliyel te judioetike. Kʼalal chaʼkuxajemix-a te Jesús taot yuʼun chaʼtul jnopojeletik ta sbelal Emaús sok la yalbeyik te ma la spas te Mesías te bin smaliyojike (kʼopona te sjun Lucas 24:21). Ta patil bael te jpuk-kʼopetik jich la sjojkʼoybeyik te Jesús: «Cajwal ¿ora bal yac achaʼhach xan te cuentahinel yuʼun Israel?» (Hechos 1:6).

5. 1) ¿Bin yuʼun te galileoetik yoʼtan ya yotsesik ta ajwalil yuʼunik te Jesuse? 2) ¿Bin-utʼil te Jesús la yakʼbey snaʼik te ma lekuk te bin snopoj ya spasik ta stojole?

⁵ Ta swentaniwan te bin smaliyojik te ya spas te Mesías, te galileoetik kʼan yotsesik ta ajwalil te Jesuse. Jich ya yilik te jaʼ snujpʼ ya yichʼ yaʼtel ta ajwalil, melel mero ya snaʼ kʼop ta komonsitil sok ay yuʼel ta slekubtesel te jchameletik sok ta smakʼlinel te ants winiketike. Jun buelta te kʼalal laj yoʼtan ta smakʼlinel cinco milniwan ta tul winiketik «la snaʼ te Jesús te cʼan taluc ta otsesel ta ajwalil», jaʼ yuʼun «stuquel xanix suht mohel ta wits» (Juan 6:10-15). Ta yan kʼajkʼal, sol bael ta jejch mar yuʼun Galilea, jichniwan te chʼayemix jtebuk ta yoʼtanik te bin snopoj ya spasik ta stojol. Te Jesús la scholbey yaʼiyik te tal ta Balumilal ta skoltayel yuʼun ya xnoptsajik ta stojol Dios, ma yuʼunuk ya yakʼbey te bin ya xtuun yuʼunik ta jujun kʼajkʼal. La yaltiklanbey yaʼiyik: «Ma me xʼaʼtejex yuʼun te weʼelil te ya xlaj, aʼtejanic me yuʼun te weʼelil te ya yacʼ cuxlejal sbahtel qʼuinal» (Juan 6:25-27).

6. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel ta jamal te Jesús te maba ya sle yaʼtel ta politika? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

⁶ Te kʼalal jtebxanix ya skʼan xlaj-a te Jesuse, la sta ta ilel te ay chaʼoxtul te tʼunbilik yuʼun te yakik ta smaliyel te ya sjach yaʼtel ta ajwalil ta Jerusalén. Yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik te ma jichuk ya spas, la scholbey yaʼiyik te lokʼombakʼop yuʼun te mina-takʼin te banti la spaj sba ta «jtuhl winic ichʼbil ta mucʼ» te ya  xjalaj te banti ya xbajtʼe (Lucas 19:11-13, 15). Ta yan buelta jaʼnix jich la yalbey yaʼiy te machʼatik ay yaʼtelik ta Roma te ma schʼik sba ta politika. Te ajwalil Poncio Pilato jich la sjojkʼoybey: «¿Haʼat bal Ajwalilat yuʼun te judíohetique?» (Juan 18:33). ¿Bin yuʼun te jich la sjojkʼoye? Melel te jayeb kʼajkʼal kʼax ta ajwalil ya xkʼopoj yoʼtan te ay machʼatik ya xjajch kontrainotuk yuʼune. Jaʼ yuʼun, sxiʼojniwan te ya sjuk yantik te Jesús ta skontrainel. Pero te Jesús jich la sutbey: «Te banti ay te cuentahinel cuʼun, ma haʼuc liʼ ta bahlumilali» (Juan 18:36). Te Jesús mananix ya schʼik sba ta politika-a, melel te Wentainel yuʼune ay ta chʼulchan. Sok la yalbey yaʼiy te talem yuʼun ya yal «ta jamal te smelelil cʼope» (kʼopona te sjun Juan 18:37).

7. ¿Binwan yuʼun ay tulan ya kaʼiytik te ma jkoltaybeytik skʼoplal ta koʼtantik te skontrainel te ajwaliletike?

⁷ Te Jesús snaʼoj ta lek bin aʼtelil tal spas. Teme jichnix jnaʼojtik bin aʼtelil ay ta jwentatik spasel, maba ya jtʼuntik te machʼatik ya stsob sbaik ta skontrainel te ajwaliletike, ni jaʼuk ya jkoltaybeytik skʼoplal ta koʼtantik. Ta melel, ayniwan wokol ya kaʼiytik spasel. Jtul superintendente yuʼun circuito jich ya yal: «Te jujun kʼajkʼal ya xkʼaxe te ants winiketik ta territorio te banti ayotik bayalxan bin ya skʼan ya sjeltayik. Bayal stoybailik ta skaj slumalik sok ay machʼatik mero schʼuunej yoʼtanik te ya xlekub skuxlejalik teme parte ya yakʼ sbaik ta stojol te ajwalil yuʼunike. Yan stukel te hermanoetike jun-nax ayik, melel jaʼ baem yoʼtanik ta scholel te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun Dios. Smukʼulinej yoʼtanik te jaʼ ya schajpan Dios te bin ma stojiluk ya yichʼ pasel sok spisil te wokolil ya jsitintaytike».

8. ¿Bin ma stojiluk la yichʼik pasbeyel te judioetike?

⁸ Jichnanix ya xkʼot ta pasel-a te ya xjajch yichʼxan kontrainel te ajwaliletik kʼalal ay bin ma stojiluk ya yichʼ pasel. Ta skʼajkʼalel te Jesús, bayal ya xjajch kʼop yuʼun te stojel patanile. Ta melel, te bin swentail te jajch yichʼ kontrainel te ajwalil yuʼun Roma yuʼun te Judas te talem ta Galilea, jaʼ te la yakʼik ta pasel jun censo te romanoetik yuʼun jich maʼyuk machʼa ya xkol ta stojel patan. Spisil te machʼatik wentainbilik yuʼun te Roma bayal patanil ya stojik, ya stojbeyik spatanul sbilukik, skʼinalik sok snaik, jichnix ay ta stojolik te machʼatik cholbot yaʼiyik skʼop Dios yuʼun te Jesús. Jaʼnix jich mero j-elekʼetik te jkʼanpatanetike, jaʼ yuʼun te judioetik jich ya yaʼiyik te jkʼaxel ma xjuʼix yuʼunik. Ay jkʼanpatanetik te ya stojik te machʼatik ay yaʼtelik ta stojol te ajwaliletik yuʼun ya xtoy yaʼtelik, jich ya xkʼulejubik-a. Te Zaqueo jaʼ principal jkʼanpatan ta Jericó mero kʼulejub ta skaj te la yelkʼanbey stakʼin te yajwal te lume (Lucas 19:2, 8). Te Zaqueo maniwan stukeluk te jich la spase.

9, 10. 1) ¿Bin-utʼil kʼan tsalotuk yuʼun skontratak te Jesús yuʼun ya schʼik sba ta kʼop? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te bin la spas te Jesuse? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

 ⁹ Te skontratak te Jesús la spasik tulan yuʼun ya schʼikik ta kʼop ta swenta te stojel patanile. Yuʼun ya stsalik, la sjojkʼoybeyik teme stojil ya yil te ya yichʼ tojel te «patanil» te jaʼ jun denario te ya skʼan ya stoj spisil te machʼatik wentainbilik yuʼun te Roma (kʼopona te sjun Mateo 22:16-18). Te stojel te patanil ini, jkʼaxel ma smulanik yakʼel te judioetik, melel ya yakʼ ta ilel te ayik ta skʼab te Roma. Snopojik ta lek te bin-utʼil kʼan stsalik te Jesús «te winiquetic yuʼun Herodes», melel teme ma lek te bin ya yal ta swenta te stojel te patanile, ya xjuʼ ya yalik te yak ta skontrainel te Roma, teme ya yal te lek ta tojele yaniwan x-ijkʼitayot jilel yuʼun te machʼatik tʼunbil yuʼune.

¹⁰ Swenta maba ya yotses sba ta politika te Jesuse la stsajtay ta lek te sujtib la yakʼe. La yal: «Aʼbeya César te bin yuʼun César, soc aʼbeya Dios te bin yuʼun Dios» (Mateo 22:21). Te Jesús snaʼoj te ay bayal jkʼanpatanetik te ya x-elkʼajike. Manchukme jich-abi, ma skʼan ya xchʼaybot ta yoʼtan te bin tulanxan skʼoplale, jaʼ te jaʼnax te Wentainel yuʼun Dios ay ta skʼab schajpanel te wokoliletik ta balumilal. Jich la yakʼ lekil ejemplo te jpisiltik ya skʼan ya jtʼuntik. Mame skʼan te ya jchʼik jbatik ta politika o te ya kakʼ yikʼbotik koʼtantik, manchukme jich yilel te ay bin lek ya spasik te politikoetik. Te j-abatotik yuʼun Dios jaʼ nail ya kakʼ ta jkuxlejaltik te Wentainel yuʼun Dios sok te bin stojil ta pasel yuʼun, ma jaʼuk te ya x-och jnop ta koʼtantik bin lek o ma lek ya yichʼ pasel o te ay bin ya x-och kaltik yuʼune (Mateo 6:33).

11. ¿Bin-utʼil lekxan ya xjuʼ ya jkontraintik te bin ma stojiluk ya yichʼ pasele?

¹¹ Bayal ta tul testigoetik yuʼun Jehová juʼem yuʼunik yijkʼitayel te snopjibal yuʼun te politika te ay ta yoʼtanik-ae. Jtul hermana ta Gran Bretaña jich ya yal: «Kʼalal laj koʼtan ta snopel Sociología ta universidad jajch jnopilan te bintik ya skʼan ya yichʼ jelontesel ta jkʼaxele. Jaʼ ya jkʼan ya jkoltaybey skʼoplal te bin ya snopik te machʼatik ijkʼ stsʼumbalik, melel bayal wokol kʼaxem kuʼuntik ta swenta te bin ma stojiluk ya yichʼ pasele. Kʼalal ya xjajch kʼop-a jteb ma spisil-ora joʼon ya xtsalawanon, pero ma lekuk ya kaʼiy jba yuʼun. Ma xkʼot ta koʼtan-a te ay ta yoʼtanik te ants winiketik spasel te bin ma stojiluk, jich yuʼun teyto ta yoʼtanik ya skʼan ya slokʼesik. Jaʼukmeto, kʼalal jajch jnop te Biblia la jta ta ilel te ya skʼan ya jlokʼes te snopjibal-abi kʼalalto ta koʼtan. Jtul hermana te sak stsʼumbal la skoltayon ta yijkʼitayel te bin jnopoj-ae. Ta ora ini yakon ta abatinel ta precursora regular ta jun kongregasion ta kʼopil seña. Yakon ta snopel bin-utʼil ya xjuʼ ya jkoltay bayal ants winiketik chikan bin yilel te stsʼumbalike».

12. ¿Bin-a «te levadura» te ya skʼan ya skanantay sbaik yuʼun te jnopojeletik yuʼun te Jesuse?

¹² Ta skʼajkʼalel te Jesús te relijion mero kapal ay sok te politika. Te libro La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús ya yal te jteb ma pajaluk te «sectaetik yuʼun relijion te banti yakʼoj sbaik te judioetik» sok «te partidoetik ta ora ini». Jaʼ yuʼun te Jesús jich la yalbey ta jamal te jnopojeletik yuʼune: «Ila me abahic [...], canantaya abahic yuʼun te levadura yuʼun te fariseohetic soc te levadura yuʼun te Herodes» (Marcos 8:15). Kʼalal la yalbey skʼoplal te Herodes jaʼniwan yak ta yalbeyel skʼoplal te machʼatik stʼunojik. Te yan jtsojb ants winiketik, jaʼ te fariseoetik te ya skʼanik te ya xlokʼ ta skʼab Roma te judioetike. Te Evangelio yuʼun te Mateo ya yakʼ jnaʼtik te jaʼnix jich la yalbey skʼoplal Jesús te saduceoetik ta yorail-abi. Te saduceoetik lek ya yaʼiyik te wentainbilik yuʼun te Roma, melel ay tsobol machʼatik yichʼoj lek yaʼtelik ta swenta politika. Te Jesús la yalbey ta jamal te jnopojeletik yuʼun te ma skʼan ya yakʼ sbaik ta bolobtesel yuʼun «te levadura» o te bin ya yakʼik ta nopel te oxchajp banti yakʼoj sbaik te judioetik (Mateo 16:6, 12). Te bin la yalbey Jesús te jnopojeletik yuʼune, jaʼ te kʼalal mato jaluk-a te kʼan otsesotuk ta ajwalil yuʼun te galileoetike.

13, 14. 1) ¿Bin ya xkʼot ta pasel kʼalal te relijion ya skap sba sok te politikae? 2) ¿Bin yuʼun ma skʼan te ya x-och jtsak jbatik ta kʼop o ta majtamba jaʼnax yuʼun te ay bintik ma lek yak ta kʼoel ta pasele? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

 ¹³ Kʼalal te relijion ya skap sba sok te politika, oranax ya xjajch kʼop sok majtamba. Te Jesús la snojptes te jnopojeletik yuʼun te kʼalal jich ya xkʼot ta pasel-ae, tulan skʼoplal te jkʼaxel ma schʼik sbaik-a. Jaʼ yuʼun te principal sacerdoteetik sok te fariseoetik la schapik te ya smilik te Jesuse. Jich ya yilik bitʼil kontra yuʼunik ta politika sok ta relijion, te ya xjuʼ ya yichʼik pojbeyel yaʼtelik yuʼune. Jich ya yalik: «Teme hich nax ya xhil cuʼuntic, spisilic ya schʼuhunic, soc hich ya xtal te romanohetic, ya me sjimbotic te chʼul awilal cuʼuntic soc te nación cuʼuntique» (Juan 11:48). Jaʼ yuʼun te mukʼul sacerdote Caifás jaʼ la swol te machʼatik la schapik te ya smilik te Jesuse (Juan 11:49-53; 18:14).

¹⁴ Te Caifás la stikun soldadoetik ta stsakel te Jesús ta ajkʼabal. Te Jesús snaʼoj te jich ya xkʼot ta pasel-a te bin ma lek nopbil ta stojole. Jaʼ yuʼun ta slajibal buelta weʼ uchʼ sok te jpuk-kʼopetik yuʼune, la skʼanbey te akʼa sleik chaʼoxchʼix espadaetik. Tikʼnax ta cheb yuʼun ay bin tulan skʼoplal ya yakʼbey snop te jnopojeletike (Lucas 22:36-38). Ta ajkʼabalnix-abi, te Pedro bayal ilin yuʼun te bin ma stojiluk yak ta kʼoel ta pasel te la yejchʼentes ta espada jtul te machʼa kʼot ta stsakel te Jesuse (Juan 18:10). Jaʼukmeto te Cristo jich la yalbey te Pedro: «Otsesa ta yawil te espada awuʼun, como spisil te machʼatic ya stsaquic espada, ta espada ya xlajic» (Mateo 26:52, 53). Te bin yalbelto te Jesús, jaʼ pajal sok te bin la yal ta skʼoponel Dios te mato ayuk bayal kʼajkʼale, jaʼ te ma skʼan te ya yakʼ sbaik ta wentainel yuʼun te balumilale (kʼopona te sjun Juan 17:16). Jaʼ ya skʼan te ya yijkʼitayik ta skʼab Dios te jaʼ ya slajin te bintik ma stojiluk ta pasele.

15, 16. 1) ¿Bin-utʼil koltaybilik yuʼun sKʼop Dios te jchʼuunjeletik te manchuk ya schikʼ sbaik ta kʼop? 2) ¿Bin-a te yak ta kʼaxel ta ora ini te tseʼel yoʼtan yuʼun te Jehovae?

¹⁵ Te hermanoetik te la yichʼ albeyel skʼoplal ta sbabial parrafo kʼot ta yoʼtanik-euk te bin la yal te Cristo sok la sjel skuxlejalik yuʼun pajal ya xkʼotik sok-a. Te hermana te ay ta sur yuʼun Europa jich ya yal: «Jich kiloj te majtamba ma yichʼ tal te bin stojil. Te machʼatik jich ya spasike ay ya staik lajel yuʼun sok ay yantik te ma lekuk ya yaʼiy sbaik yuʼune. Te snopel ta Biblia te jaʼnax Dios ya xjuʼ ya yichʼ tal te bin stojil ta pasel liʼ ta Balumilal ya yakʼbon stseʼelil koʼtan. Ta ora ini jaʼ te bin ya jcholbey skʼoplal te ayix tal 25 jaʼbil». Te hermano ta sur yuʼun África la sjeltayix te slanza ta «espada yuʼun te Espíritu» jaʼ te skʼop Dios (Efesios 6:17). Ta ora ini jaʼ ya schol te lek yachʼil kʼop te ya yakʼ lamalkʼinal ta stojol ants winiketik manchukme yan stsʼumbalik. Te hermana yuʼun Europa central och ta testigo yuʼun Jehová, ta patil bael nujpun sok jtul testigo te talem ta tsʼumbalil te spʼajoj ta nail tale.

¹⁶ Jaʼ yuʼun kʼax mukʼ skʼoplal te ya yichʼ jelel te kuxlejalile. Te Biblia ya spaj te ants winiketik ta balumilal ini jich bitʼil mar te xyukʼinaj yuʼun ikʼ te ma xjuʼ xlamaje (Isaías 17:12; 57:20, 21; Apocalipsis 13:1). Te ants winiketik ya yakʼ sbaik ta xatel yuʼun te politika sok te ya stsak sbaik ta majtamba te maʼyuk swentaile. Yan te joʼotike jun-nax ayotik ta lamalkʼinal. Ta melel te Jehová tseʼelnax yoʼtan kʼalal ya yil te jun ay te lum yuʼune, ma jichuk bitʼil te balumilal ini (kʼopona te sjun Sofonías 3:17).

17. 1) ¿Bin oxchajp ya skʼan ya jpastik yuʼun jun ayotik-a? 2) ¿Bin ya kiltik ta yan articulo?

¹⁷ Ta articulo ini la kiltik oxchajp bin ya skʼan ya jpastik yuʼun jun ya x-ayinotik te j-abatotik yuʼun Dios. Ta sbabial, te jaʼuk ya smukʼulin koʼtantik te jaʼ ya schajpan te Wentainel yuʼun Dios te bin ma stojiluk ya yichʼ pasel. Ta schebal, te ma jchʼik jbatik ta politika. Ta yoxebal, te ma jachtik kʼop sok ma jtsak jbatik ta majtamba. Jaʼukmeto, te pʼajawe yame xjuʼ ya yutsʼin te jun-nax ayotike. Ta yan articulo yame kiltik bin-utʼil ya xjuʼ ya jlokʼes ta koʼtantik te pʼajaw, jich bitʼil la spasik te sbabial jchʼuunjeletike.