CHʼION ta Austria ta jpam lum te Graz sbiil. Te kʼalal jukeb kaʼbilal-a la stikunonik bael ta eskuela te banti ya kichʼ pʼijubtesel ta swenta relijion. Pero jkʼaxel yan la kilbey stalel te sacerdoteetik te ya spasik mulwej sok te monjaetik. Jaʼ yuʼun la kalbey te jmeʼ te akʼa slokʼeson ta eskuela, ma la sta jun jaʼbil te lokʼon baele.

Ta patil ochon ta jun internado. Ta jun ajkʼabal tal sleon te jtat yuʼun ya yikʼon bael te banti ma jta jwokol, melel yak ta lajel ta bomba te jlumal. Bootik ta anel ta Schladming. Kʼalal kʼootik solotik kʼaxel ta jun puente, tikʼnax solotik-a te la yichʼ jinel. Ta yan buelta la kichʼ tujkʼiyel koel ta abion sok te jchuchuʼ meʼel kʼalal ayotik ta jardín. Te kʼalal lajelix-a te guerra jich la kaʼiytik te jaʼnax la sloʼlayotik te gobierno soknix te Iglesia.

Ta jaʼbil 1950 jtul ants te jaʼ testigo yuʼun Jehová jajch snojptes ta stojol Dios te jmeʼe. Te joʼon ya kaʼiy te bin ya yalik sok ay la jokin bael ta tsoblejetik te jmeʼe. Kʼot ta yoʼtan te jmeʼ te jaʼ smelelil kʼop te ya yakʼik ta nopel te testigoetik yuʼun Jehová, jaʼ yuʼun la yichʼ jaʼ ta 1952.

Te kongregasion te banti ya xkʼootik ta tsoblej, jich yilel te jaʼnax nojel ta antsetik te ayix yaʼbilalik. Pero ta patil bootik ta yan kongregasion te banti bayal achʼix keremetik. ¡Ma jichuk la kil stukel te jaʼnax nojel ta antsetik te ayix yaʼbilalik! Kʼalal sujton bael ta jlumal, jajchon ta kʼoel ta spisil te tsoblejetik, ta oranax kʼot ta koʼtan-euk te jaʼ smelelil kʼop te yakon ta snopele. La jta ta ilel ta swenta Jehová te jaʼ Dios te maʼyuk bin-ora ya yijkʼitay te j-abatetik yuʼune. Manchukme ay jtukel ya kaʼiy jbatik te kʼalal yakotik ta sitintayel tulan wokoliletik, spisilnanix-ora sjokinejotik-a (Salmo 3:5, 6).

Koʼtanuk ya kalbey yaʼiy yantik te bin yakon ta snopele, jaʼ nail jajch kalbey yaʼiy te jbankil kijtsʼinab. Bajtʼ jle te chantul jwixitak te lokʼemik bael ta jna te yakik ta aʼtel ta maestra, kʼoon te banti nainemik sok la jtijbey yoʼtanik ta skʼoponel te Biblia.  Ta patil bael spisil te jbankil kijtsʼinab ochik ta testigo yuʼun Jehová.

Kʼalal mato xlokʼ cheb semana te jajchon ta scholel skʼop Dios ta nanatik la juk ta kʼop jtul ants te kʼaxemix ta treinta yaʼbilal, jajch jnojptes ta Biblia. La yakʼbey yipal ta swenta skʼop Dios sok la yichʼ jaʼ. Ta patil jaʼnix jich la yichʼ jaʼ te smamlal sok te chaʼtul yalatak. La stsak yip ta lek te schʼuunel koʼtan kʼalal la kakʼbey nojptesel ta Biblia. ¿Bin yuʼun? Melel te joʼone ma la kichʼ akʼbeyel nojptesel ta Biblia, jaʼ yuʼun ya skʼan te ya jchajpan jba ta lek yuʼun ya kakʼbey nojptesel. Swenta ay bin ya kakʼbey snop ya skʼan te nail joʼon ya xkʼot ta koʼtan. Te bitʼil bayal la jkʼopon te junetik kuʼuntik la jnaʼbeyxan swentail te smelelil kʼope. La kakʼ jba ta stojol Jehová sok la kichʼ jaʼ ta abril ta 1954.

Ta 1955 boon ta mukʼul tsoblejetik internacional te la yichʼik pasel ta Alemania, Francia sok Inglaterra. Te kʼalal ayon ta Londres, la jnaʼbey sba te hermano Albert Schroeder te jaʼ jtul jpʼijubteswanej yuʼun te Pʼijubtesel yuʼun sKʼop Dios ta Galaad te och yaʼtel ta Jtsojb Jwolwanejetik ta patil bael. La kulaʼtaytik te Museo Británico, te hermano Schroeder la yakʼ kiltik namey junetik yuʼun te Biblia. La schol kaʼiytik te yichʼoj te letraetik yuʼun sbiil Dios ta kʼopil hebreo sok la yalbotik te kʼax tulanik skʼoplal. Kʼot ta koʼtan te bin la yale sok la stsakxan yip te schʼuunel koʼtane. Jich la kakʼxan ta koʼtan te ya kakʼ ta naʼel te smelelil kʼope.

Jajchon ta abatinel ta stojol Dios ta spisil-ora ta yajtalul 1 yuʼun enero ta 1956. Chaneb u ta patil la yikʼonik yuʼun ya x-ochon ta precursora espesial ta Austria, la stikunonik bael ta jpam lum te Mistelbach sbiil te banti maʼyuk Testigoetik. Ay yan wokolil la kaʼiy te banti la kichʼ tikunel, jaʼ te jkʼaxel maba pajalon sok te joy ta precursora. Te joʼone yato xlokʼ 19 kaʼbilal-a, yan stukel ayix 25. Te joʼon talemon ta mukʼul lum, yan stukel talem ta comunidad. Te joʼone ma jmulan te sab ya xjajchon, yan stukel sab ya xjajch. Te kʼalal ya x-och te ajkʼabal ma jkʼan te ora ya xwayone, yan stukel ora ya skʼan ya xway. Pero, la jtʼuntik spasel te bin ya yal te Biblia, jaʼ yuʼun la jchap jkʼoptik ta lek sok mero la jmulantik aʼtel ta jchebalkotik ta precursora.

Pero jaʼnix jich la jsitintaytik yan wokoliletik. Jich yilel te la kichʼ nutsel, pero te Jehová spisil-ora la skoltayotik (2 Corintios 4:7-9). Yato xjul ta koʼtan bin kʼot ta pasel jun buelta te kʼalal yakotik ta scholel skʼop Dios ta tut lum, te yajwal te lugar la skoltayik lokʼel stsʼiʼik yuʼun ya stiʼotik. Ta oranax te joʼon sok te joy ta precursora la sjoytayotik mukʼul tsʼiʼetik te tulan yakik ta wojwonel sok te yoʼtan ya xtiʼawanik. La jtsakbey jba jkʼabkotik, jich la kalbey te Jehová: «Awokoluk, orauk akʼa smilotik te tsʼiʼetik kʼalal ya xtal ta jtojoltike». Pero ma sta jun metro kʼotik ta jtojoltik te tsʼiʼetik, jajch sjimulan sneik sok lokʼik bael ta jtojoltik. Jich la kaʼiytik te jaʼ te Jehová te la skanantayotike. Tey-abi la jcholtik skʼop Dios ta spamal te lume, kʼax lek la kaʼiy jbakotik kʼalal la kiltik te la schʼam yaʼiyik te skʼop Diose. Jichniwan te yan la yilik te maba la stiʼotik te tsʼiʼetik o te maba la jxiʼtik lokʼel te bin kʼot ta jtojoltik. Chaʼoxtul te tey slumalik ochik ta Testigo.

Pero ta jun buelta la jsitintaytik yan wokolil. Te yajwal na te banti nainemotik mero yuchʼoj kʼoel ta sna sok yak ta yalel te ya smilotik yuʼunlaj yakotik ta yutsʼinel te ants winiketik. Te yinam la spas tulan ta skomel, pero ma juʼ yuʼun. La kaʼiytik spisil  te bin yak ta yalel, melel ayotik ta jkuartokotik ta schaʼkajal te nae. Ta oranax la kakʼkotik sillaetik ta spat te puerta sok jajch jchajpan jbiluk-kotik. Kʼalal la jamtik te puerta, la jtakotik ta ilel te moemix tal ta eskalera sok te yichʼoj ta skʼab mukʼul kuchiyo. Lokʼotik ta anel ta puerta te ay ta spat te nae sok la jbeentaytik lokʼel sok spisil jbiluk-kotik te jardín, jnaʼojtik te maba ya sujtotikix tal.

Bootik ta hotel, la jkʼankotik jun kuarto. Jteb ma sta jun jaʼbil jilotik ta nainel tey-a. Jich bitʼil te hotel ay ta centro, bayal la skoltayotik ta scholel skʼop Dios, melel ay chaʼoxtul te ya kakʼbeytik nojptesel yuʼun Biblia ya skʼan xtalik ta yichʼel nojptesel tey-a. Ma jaluk ta patil, jajch jpaskotik ta jkuartokotik te tsoblejetik yuʼun te snopel te libro sok te snopel La Atalaya. Jteb ma spisiluk-ora quince ta tul ya jtsob jbakotik-a.

Kʼaxem ta jun jaʼbil jalajotik ta Mistelbach. Ta patil la kichʼ tikunel bael ta Feldbach ta stojol sur ta jlumal te jaʼ Graz. Yan machʼa la jokinix ta precursora, jaʼnix jich maʼyuk kongregasion tey-a. Nainotik ta tut kuarto te ay ta schaʼkajal jun na te pasbil ta teʼ. Ya x-och tal ikʼ ta kuarto, jaʼ yuʼun ya jmak-kotik ta periodiko te banti jamajtik spajkʼul te nae. Jaʼnix jich ya jlokʼeskotik jaʼ ta poso. Pero ma tojoluk te la jpaskotik tulane, melel cheʼoxeb u ta patil jajch jun grupo. Ta patilxan bael treintaniwan ta tul ta jun familia ochik ta j-abatetik yuʼun Dios.

Spisil te bin kʼax ta jtojol la skoltayon yuʼun mukʼxan skʼoplal ya xkʼot ta koʼtan te ya skoltay ta smelelil te Jehová te machʼatik jaʼ nail ya yakʼ ta skuxlejalik te yaʼtele. Manchukme ay jich ya kaʼiytik te maʼyuk machʼa ya xjuʼ ya skoltayotik, spisilnanix-ora ya skoltayotik te Jehová (Salmo 121:1-3).

Ta 1958 la yichʼ chapel te ya yichʼ pasel mukʼul tsoblej internacional ta Nueva York ta Estadio de los Yankees sok ta Polo Grounds. La jnojes jun solicitud yuʼun ya xboon, te Betel yuʼun Austria la sjojkʼoybon teme ya jkʼan ya xboon ta Pʼijubtesel yuʼun sKʼop Dios ta Galaad numero 32. Ta oranax la kal te ya jkʼan ya xboone, ¿bin-utʼil kʼan kal te maʼuke?

Te kʼalal la kichʼtik pʼijubtesel la jujkan jba ta stsʼeel te hermano Martin Poetzinger. Te hermano ini la sitintay wokoliletik te kʼax tulanik te kʼalal ayin ta campo de concentración nazis. Ta patil och yaʼtel ta Jtsojb Jwolwanejetik. Jchebalkotik jaʼ jkʼopkotik te alemán, pero ta inglés la kichʼtik te  pʼijubtesele, jaʼ yuʼun ay jich ya yalbon ta muken ta jchikin: «Erika, ¿bin ya skʼan ya yal ini?».

Te kʼalal olil yak ta bael-a te pʼijubtesele, te hermano Nathan Knorr la yalbotik banti ya kichʼtik tikunel bael. La stikunonik bael ta Paraguay. Te bitʼil pekʼelto kaʼbilal-a jaʼnax ya xjuʼ x-ochon ta nasion teme akʼbilon permiso yuʼun te jtate. Juʼ ochon ta Paraguay ta marzo ta 1959, melel la yakʼbon permiso te jtate. Nainon ta na te akʼbil ta stojol te misioneroetik te ay ta lum Asunción. Yan machʼa la jokinix tey-a.

Maba kʼax bayal tiempo ta patil la jnaʼbey sba te Walter Bright te jaʼ jun misionero te lokʼ ta clase numero 30 yuʼun te Galaad. Nujpunotik, jich pajal jajch jsitintaytik te wokoliletik ya jtatik ta jkuxlejaltik. Te kʼalal ay ya xkʼaxotik ta tulan wokol ya jkʼoponkotik-a te Isaías 41:10 te banti ya yal: «Ma me xiwat, como joquinejat; ma me xamel awoʼtan, como hoʼon te Dioson awuʼune; ya caʼbat awip». Te bin ya yal ta jamale, ya sjultes ta koʼtantik-a te maʼyuk bin-ora ya yijkʼitayotik te Jehová teme ya jpastik tulan te jun koʼtan ya kakʼ jbatik ta stojol sok teme jaʼ nail ya kakʼtik ta jkuxlejaltik te Wentainel yuʼune.

Ta patilxan bael la kichʼtik tikunel ta jun lugar te nopol ay sok te frontera yuʼun Brasil. Tey ta lugar-abi, te machʼatik ay yaʼtelik ta relijion la stijbeyik yoʼtan te achʼix keremetik yuʼun ya schʼojik ta ton te sna te misioneroetik, te nae ma mero lek ayix-a. Kʼalal te Walter jajch yakʼbey nojptesel ta Biblia te jefe yuʼun polisia, te winike la yakʼ polisiaetik ta skanantayel ta jun semana te jnatike, tey-abi maʼyuk machʼa la yutsʼinotikix. Ta patil la kichʼtik tikunel ta nainel ta yan na te lekxan te ay ta sjejchelul te frontera. Lek kʼot ta lokʼel, melel jich juʼ la jpastik tsoblejetik ta Paraguay sok ta Brasil. Te kʼalal lokʼotik tal tey-a, ayix cheb tut kongregasionetik.

Te doktoretik la yalbonik te ma xjuʼ ya jta alale, jaʼ yuʼun nopanax awaʼiyik bin yaʼiyel la kaʼiy jbakotik sok te Walter kʼalal la jnaʼ te jtaoj alal ta jaʼbil 1962. Jaʼ yuʼun, bootik ta nainel ta Hollywood ta Florida (Estados Unidos) te banti nopol ay sfamilia te Walter. Cheʼoxeb jaʼbil ma juʼ aʼtejotik ta precursor, melel jaʼ la smakotik te aʼtelil la jtatik ta yutil jnatike. Manchukme jich-abi, spisil-ora jaʼ nail la kakʼkotik ta jkuxlejaltik te aʼtelil yuʼun Jehová (Mateo 6:33).

Te kʼalal kʼootik ta Florida ta noviembre ta 1962 ay bin chajp la kilkotik. Ta skaj te parte ya skʼan ya yakʼ sbaik te ants winiketik jaʼ chikan bin stsʼumbalik, te hermanoetik te sakike maba pajal ya stsob sbaik sok te hermanoetik te ijkʼ stsʼumbalik sok parte banti ya scholik skʼop Dios. Pero te Jehová maʼyuk machʼa tsabil yuʼun, te kongregasionetik maba jalajik ta yijkʼitayel te chopol kostumbre-abi. Chikan ta ilel te jaʼ te Jehová te la yakʼ jelonuk stalelike, melel ta ora ini ay bayal kongregasionetik tey-a.

Mel-oʼtantik sba te laj te jmamlal ta jaʼbil 2015, tsakot ta cáncer ta schinam. Laj te kʼalal ayix 55 jaʼbil jnujpuneltik-a, kʼax tʼujbil stalel, kʼux ta yoʼtan te Jehová sok la skoltay bayal hermanoetik. Koʼtan ya kil te lek ayix te kʼalal chaʼkuxajemix-ae (Hechos 24:15).

Kʼax bayal yutsil ya kaʼiy te kʼaxem ta 40 jaʼbil abatinon ta stojol Jehová ta spisil-ora sok te la jmulan bayal bendisionetik sok te bayal bin la yakʼbon stseʼelil koʼtan. Jich bitʼil, te joʼon sok te Walter la kilkotik te la yichʼik jaʼ 136 ta tul te machʼatik la kakʼbeytik nojptesel ta Biblia. Melelnix-a te ay la jsitintaytik tulan wokol, pero maʼyuk bin-ora la kaltik te ya kijkʼitaytik te abatinel ta stojol Jehová te Dios kuʼuntik te jun yoʼtan ta jtojoltike. Te kʼalal ayotik ta wokol jaʼ nopolxan la kakʼ jbakotik ta stojol sok la kakʼ smukʼul koʼtantik te jaʼ ya schajpan ta lek te bin yak ta kʼoel ta jtojoltik te kʼalal lekxan ta pasel ya yile. Jichnanix spasoj ta spisil-ora te Jehová (2 Timoteo 4:16, 17).

Mero ya jnaʼ te Walter, pero bayal ya skoltayon te aʼtelil ta precursora yuʼun ya xkujch kuʼun te mel-oʼtan. La jtaix ta ilel te lek ya kaʼiy jba kʼalal ya kakʼbey snop yantik te smelelil kʼop, kʼaxemtoxan-a te kʼalal ya kalbey skʼoplal te chaʼkuxajele. Ta melel, te Jehová maʼyuk bin-ora yijkʼitayejon. Ma xlaj kalbel bin-utʼil bayal skanantayejon. Kʼoem ta pasel ta jtojol te bin yaloj ta jamale, melel skoltayejon, yakʼbeyejon yip koʼtan sok stsakojon kʼoem ta swaʼel kʼab te ya xtsalawane (Isaías 41:10).