Ta melel, ta jkʼajkʼaleltik maʼyuk machʼa ya xjuʼ ya snaʼ ta lek bin-nix yilel-a te Pablo. Te slokʼomba te jpuk-kʼop Pablo te ya xlokʼ ta junetik kuʼuntik jaʼnax señail te bin yilele, ma yuʼunuk yichʼoj lokʼesel ta arqueología.

Pero ayme bintik ya yakʼ ta naʼel binwan yilel sit yelaw sok stekʼlejal te Pablo. Ta revista te jaʼnix sjoy ini te yichʼoj yajtalul 1 yuʼun marzo 1902 la yal ta swenta te jun te Hechos de Pablo y Tecla sbiil te la yichʼ tsʼibayel ta jaʼbil tal 150, te ya yakʼ jnaʼtik binwan yilel ta melel te Pablo, jaʼnix jich la yal te bayal machʼatik jich schʼuunejike, jich ya yal te namey june: «Jaʼ jtul komol winik, tʼax jol, xotol jtebuk yakan, ay yip, pim stsotsil smajkub sit, najtʼ sniʼ».

Jun diccionario ya yal te ya xjuʼ ta chʼuunel te yuʼun-nix smelelil-a te bintik ya yal te jun Hechos de Pablo y Tecla ta swenta te bin kʼot ta pasel ta namey (The Oxford Dictionary of the Christian Church [te lokʼ ta 1997]). Ta sjajchibal te kʼalal jaʼix jkʼajkʼaleltik-ae mero ichʼbil ta mukʼ te namey jun-abi, jich ya yakʼ kiltik te ay yichʼoj tael 80 namey junetik ta griego kʼop sok te la yichʼ kʼasesel ta yan kʼopiletik te jun-abi. Jich yuʼun, te bin-utʼil ya xchiknaj ta ilel te jpuk-kʼop Pablo ta junetik kuʼuntik pajal ta ilel ya xkʼot sok te bin ya yakʼik ta ilel te namey junetike.

Manchukme ay skʼoplal te ya jnaʼtik bin yilel sit yelaw sok stekʼlejal te Pablo, ayme bin tulanxan skʼoplal te ya skʼan jnaʼtike. Te kʼalal ya schol skʼop Dios-a ay machʼatik maba lek ya yilik te bitʼil ya xnojpteswan, jich ya yalik: «Te cʼalal liʼ ay, mayuc yip soc mayuc ta cuenta te bin ya yale» (2 Corintios 10:10). Pero mame skʼan ya xchʼay ta koʼtantik te och ta jchʼuunjel kʼalal te Jesús chiknaj ta stojol te Pablo. Jaʼ nix jich ya xjuʼ ya jnopilantik bin la spas te bitʼil la yichʼ tsael ta yichʼel bael sbiil te Jesús ta stojol te jyanlumetik (Hechos 9:3-5, 15; 22:6-8). Jaʼnix jich lek te ya jnopilan ta koʼtantik te bayal ya skoltayotik te libroetik la stsʼibay ta swenta chʼul espiritu.

Te Pablo maʼyuk bin-ora la yal bin yilel sit yelaw sok stekʼlejal sok maba la stoy sba ta swenta te bin la spas te kʼalal mato j-abat yuʼun Dios-a (Hechos 26:4, 5; Filipenses 3:4-6). Jich la yal ta jamal: «Te hoʼone peqʼuel ayon yuʼun te yantic jpuc-cʼopetic, ma snuhpʼuc te jbihilinej jpuc-cʼop» (1 Corintios 15:9). Ta patilxan bael jich la stsʼibay: «Te hoʼon te peqʼuel ayon yuʼun spisil machʼatic chʼuhltesbilic, aʼboton te yutsil mahtanil ini, ha te ya calbe te jyanlumetic te lec yachʼil cʼop yuʼun te cʼuhlejaliletic yuʼun Cristo te ma xhuʼic ta ahtayel» (Efesios 3:8). Ta melel, jaʼ tulanxan skʼoplal ini, ma jaʼuk te bin yilel sit yelaw sok stekʼlejal te Pablo.