1, 2. 1) ¿Bin ay kuʼuntik te bayalxan skʼoplal ta koʼtantike? 2) ¿Bintik nojptesel bayalxan skʼoplal kuʼuntik, sok bin yuʼun? (Ilawil te lokʼombaetik ta sjajchibal te artikulo).

¿BIN ay kuʼuntik te bayalxan skʼoplal ta koʼtantike? Te j-abatotik yuʼun Dios jnaʼojtik te jaʼ te bitʼil jun ayotik sok te Jehová. ¿Aybal bin ya jkʼan ya jeltik-a? Ta melel maʼuk. Jaʼnix jich bayal skʼoplal kuʼuntik te smelelil kʼop ay ta Biblia, melel ta swenta te bin ya yakʼ jnoptik ya xjuʼ ya kamigointik te Jehová (Col. 1:9, 10).

² Te Jehová jaʼ te Lekil Jpʼijubteswanej kuʼuntik te ya yakʼ jnoptik te bin smelelil ta sKʼop, jaʼ te Biblia. Tey ya yakʼ jnaʼtik bin sbiil sok bin ya skʼan ya yal te sbiile soknix ya yakʼ jnaʼtik bin tʼujbil taleliletik ay yuʼun. Ya yal kaʼiytik bin-utʼil ay skʼoplal te stojol kolel te jaʼ mukʼul majtʼanil la yakʼbotik sok skʼuxul yoʼtan ta swenta te Jesuse, ya schol kaʼiytik-euk skʼoplal te Wentainel te ay ta skʼab te Cristo. Jaʼnix jich te Jehová ya yakʼbey smaliy te machʼatik tsabilik yuʼun te ya xkuxinik ta chʼulchan, te «yantic tuminchijetic» ya yakʼbey smaliyik te ya xkuxinik ta Nichimal Kʼinal liʼ ta Balumilal (Juan 10:16). Sok ya yakʼ jnoptik bin-utʼil lek ya xjuʼ xkuxinotik sok bin-utʼil ya  xjuʼ te lekuk jtaleltike. Spisil te nojptesel ini bayal skʼoplal kuʼuntik, melel ya skoltayotik yuʼun nopol ya xkʼootik ta stojol te Jpaswanej kuʼuntik sok ay swentail ya xkʼot te jkuxlejaltike.

3. Kʼalal te Biblia ya yal: «Mana te bin smelelil», ¿yabal skʼan ya yal te ya xjuʼ jmanbeltik ta takʼin?

³ ¿Bin ya skʼan ya yal te Biblia kʼalal ya yal te akʼa jmantik te bin smelelil o te smelelil kʼope? Ma jaʼuk ya skʼan ya yal te ya xjuʼ ta manel ta takʼin. Kʼax lek yoʼtan te Jehová te ma la skʼanbey stojol te bitʼil la yakʼ ta stojol ants winiketik te skuxlejal te sNichʼan te kʼux ta yoʼtane. Kʼalal ya yil te ay machʼa yak slebel te smelelil kʼope ya skoltay ta stael sok maʼyuk bin-ora ya skʼanbey stojol. Jun buelta jtul winik te Simón sbiil la yalbey te Pedro te ya stoj yuʼun ya x-akʼbot yuʼel ta yakʼel chʼul espiritu ta stojol yantik, pero te Pedro jich la yalbey ta jamal: «¡Pajal lajan soc te ataqʼuine, yuʼun la acuy te ay ta manel ta taqʼuin te mahtanil yuʼun Dios!» (Hech. 8:18-20). ¿Bin ya skʼan ya yal-abi te «mana te bin smelelil» te xchie?

4. ¿Bin ya jnoptik ta artikulo ini ta swenta te smelelil kʼope?

⁴ (Kʼopona Proverbios 23:23). Ta melel ya skʼan ya jpastik tulan yuʼun ya jtatik te smelelil te ay ta sKʼop te Diose. Swenta ya jtatik-a ya skʼan ay bintik ya kijkʼitaytik yuʼun. Kʼalal jtaojtikix-a te smelelil kʼope ma skʼan te ya jchontik o te ya jchʼojtik jilele. Ta artikulo ini yame kiltik bin-utʼil ya xjuʼ ya jmantik te smelelil kʼop sok bin-niwan ya xchʼay o ya xjil kuʼuntik swenta ya xjuʼ ya jmantik kʼoem-a. Snaʼel-abi, yame skoltayotik yuʼun ayukxan skʼoplal ta koʼtantik te smelelil kʼop sok te manchuk ay bin-ora ya yal koʼtantik te ya jchontike. Yame kiltik te ma tojoluk te ay bin ya xchʼay o ya xjil kuʼuntik swenta ya xjuʼ ya jmantik-a te smelelil kʼope.

5, 6. 1) ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ta manel te smelelil kʼop, pero ma sokuk takʼin? Ala junuk ejemplo. 2) ¿Bin lekilaletik ya jtatik kʼalal ya jmantik te smelelil kʼope?

⁵ Kʼalal ay bin ya kichʼtik japbeyel ta majtʼanil jichniwan te ay bin ya skʼan ya jpastik yuʼun ya jtatik o ay bin ya kakʼtik ta sjelol. Te kʼopil ta hebreo te yichʼoj kʼasesel bitʼil «mana» ta Proverbios 23:23 jaʼnix jich ya xjuʼ ya skʼan ya yal «taa ta leel». Te kʼopetik-abi ya yakʼik ta naʼel te ya skʼan ya jpastik tulan yuʼun ay bin ya jtatik-a o te ay bin ya kakʼtik ta sjelol te bayal skʼoplal. Kiltik jun ejemplo. Nopa awaʼiy te ay jun letrero ta jun tienda te banti ya yal te yak ta kʼebanel pan. ¿Stukelbal ya xyal ta jnatik te pane? Ya jnaʼtik te maʼuke, manchukme kʼebanbil ya skʼan te ya jlokʼestik tiempo sok te ya xbootik ta tienda ta yichʼel tal. Jichnix ya skʼan ya jpastik swenta ya jmantik te smelelil kʼope, maba ya kakʼtik takʼin pero ay bin ya skʼan ya jpastik yuʼun ya jtatik-a.

⁶ (Kʼopona Isaías 55:1-3). Te bin la yal te Jehová ta sjun Isaías ya skoltayotik yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik bin ya skʼan ya yal te ya jmantik te smelelil kʼope. Tey-a te Jehová la spajaltay ta jaʼ, leche sok ta bino te kʼopetik yuʼune. Ta melel xkuxet kʼinal ya kaʼiytik yuʼun te smelelil kʼop ay ta Biblia jich bitʼil te kʼalal ya kuchʼtik sikil jaʼ. Kʼalal alalotikto-a jaʼ jweʼeltik te leche sok jaʼ chʼiotik yuʼun, jichnix te bin ya yakʼ jnoptik te Jehová ya smakʼlin schʼuunel koʼtantik sok ya xmukʼubotik yuʼun ta stojol. Jaxan te bino, ¿bin yuʼun ya xjuʼ ya kaltik te pajal sok te bin ya yal te Jehová? Te Biblia ya yal te ya yakʼ tseʼel-oʼtanil (Sal. 104:15). Jich yuʼun, kʼalal te Dios ya yalbotik te yakuk jmantik bino ya yakʼ jnaʼtik ta jamal te bayal yutsil ya xkʼot jkuxlejaltik teme ya jchʼuuntik spasel te mantaliletik yuʼune (Sal. 19:8). Te Jehová ya stuuntes te lokʼombakʼopetik ini yuʼun ya jtatik ta ilel bin lekilaletik ya jtatik kʼalal ya jnaʼbeytik skʼoplal sok ya jpastik ta jkuxlejaltik te smelelil kʼope. Ta ora ini, kiltik joʼchajp  bin ya xchʼay jilel kuʼuntik swenta ya xjuʼ ya jmantik-a te smelelil kʼope.

7, 8. 1) ¿Bin yuʼun ya skʼan te ya kakʼ jtiempotik swenta ya xjuʼ ya jmantik te smelelil kʼope? 2) ¿Bin lokʼ ta yoʼtan spasel jtul achʼix, sok bin lek lokʼ yuʼun-a?

⁷ Jtiempotik. Ta melel jpisiltik ya skʼan ya kakʼ jtiempotik yuʼun ya xjuʼ ya jmantik te smelelil kʼope. Ya skʼan ya kakʼ jtiempotik ta yaʼiyel te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun Dios, ta skʼoponel te Biblia sok te junetik kuʼuntik, ta snopel te skʼop Dios sok te Testigoetik, ta schajpanel jbatik ta swenta te tsoblejetik sok te ya jlokʼestik tiempo yuʼun ya xbootik. Swenta ya xjuʼ jpasbeltik, ya skʼan jaʼ ma jpastikix te bin maʼyuk bayal skʼoplale (kʼopona Efesios 5:15, 16). ¿Jayeb tiempo ya yichʼ yuʼun ya jnoptik te bin nail ya skʼan nopel ta Bibliae? Ta tulutul ma pajaluk jayeb tiempo. Pero ta melel ma xlaj kuʼuntik snopel te spʼijil yoʼtan te Jehová, te stalel sok te yaʼtel skʼabe (Rom. 11:33). Te sbabial rebista lokʼ ta inglés yuʼun te rebista ini la spaj ta «jpejt tut nichim» te smelelil kʼop sok jich la yal: «Mame tikʼuk ya awaʼiy te jun-nax nichim yuʼun te smelelil kʼop ya atae. Te tikʼuk-ae, ma bayaluk la yakʼbotik Dios te jichuke. Tsobaxan sok leaxan». Jich yuʼun jojkʼoybey jbatik: «¿Bantito kʼalal ya jnaʼbey sba te Jehová?». Ta melel kʼalal ya xkuxinotik ta sbajtʼelkʼinal maʼyuk bin-ora ya xlaj koʼtantik ta snaʼbeyel sba te Jehová. Te bin tulanxan skʼoplal ya skʼan ya jpastik ta ora ini jaʼ te ya jtuuntestik ta lek te jtiempotik swenta ya jnaʼbeytik sba te Jehová te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik. Kiltik jun ejemplo yuʼun jtul achʼix te yak ta sleel-a te smelelil kʼope.

⁸ Te achʼix talem ta Japón, Mariko * sbiil, bajtʼ ta nainel ta Nueva York (Estados Unidos) yuʼun ya snopxan jun. Tey ta Estados Unidos ochem ta jun relijion te jajchem tal ta Japón. Jun buelta taot yuʼun jtul prekursora te kʼalal yak ta scholel skʼop Dios-a. Kʼax tseʼel yoʼtan yuʼun te Mariko te jajch snop te smelelil kʼop, jaʼ yuʼun la skʼanbey te prekursora te yakuk xnojptesot cheb buelta ta semana. Manchukme mero makal ta snopel jun sok ta yaʼtel, oranax jajch ta kʼoel ta tsoblejetik. Jaʼnix jich swenta ayuk stiempo ta snopel te smelelil kʼop ay ma xbajtʼix ta paxial-a. Jich bitʼil ay bintik la yijkʼitay spasel ora chʼi te schʼuunel yoʼtan. Mato xlokʼ jun jaʼbil-a la yichʼ jaʼ. Ta 2006, wakebnax u ta patil och ta prekursora, jich yak ta abatinel kʼalal ta ora ini.

9, 10. 1) ¿Bin-utʼil ya xjelon te bitʼil ya kiltik te biluketik kʼalal ya jmantik te smelelil kʼope? 2) ¿Bin la yijkʼitay jtul achʼix, sok bin-utʼil ya yaʼiy sba yuʼun?

⁹ Biluketik. Swenta ya jmantik-a te smelelil kʼope, yaniwan skʼan ya xjil kaʼteltik te banti lek ya kichʼtik tojele. Jnop kaʼiytik ta swenta te Pedro sok te Andrés te ya x-aʼtejik ta stsakel chay. Kʼalal ikʼotik yuʼun te Jesús yuʼun ya x-ochik ta «jtsob-ants-winiquetic», la yijkʼitayik te stsako-chayik sok la stʼunik bael (Mat. 4:18-20). Jaʼ-abi ma skʼan ya yal te ya yijkʼitay yaʼtel spisil te machʼatik ya snopik te smelelil kʼope, melel ya skʼan ya x-aʼtejik yuʼun ya yakʼbeyik te bin ya xtuun yuʼun te machʼatik ay yuʼunik ta snaik (1 Tim. 5:8). Jaʼukmeto yaniwan skʼan ya sjeltayik te bin baem ta yoʼtanik spasel sok te bin-utʼil ya yilik te biluketike. Te Jesús jamal jich la yakʼ ta naʼel kʼalal la yal kaʼiytik: «Ma me xatsob acʼuhlejalic ta bahlumilal». Jich la stij koʼtantik ta spasel: «Ha me xatsob acʼuhlejalic ta chʼulchan» (Mat. 6:19, 20). Kiltik te ejemplo yuʼun jtul achʼix.

¹⁰ Te María jajch ta tajimal ta golf te kʼalal mato sta yaʼbilal yuʼun ya x-och ta eskuela. Kʼalal ay ta sekundaria mero lek ya xtajin-a te la yichʼ akʼbeyel sbeka yuʼun ya xbajtʼ ta unibersidad. Ya smulan ta jkʼaxel te golf, yoʼtanuk te  jaʼ mero ya yaʼtelin sok te ya sta bayal takʼin tey-a. Tey-abi jajch snop-euk te Biblia. Mero ya smulan snopel te smelelil kʼope sok ya smulan bin-utʼil ya xjelbot skuxlejal yuʼun. Jich la yal: «Ta melel tseʼelxan koʼtan ya kaʼiy jba kʼalal ya jpas tulan yuʼun jichuk ya xkʼot jtalel sok jkuxlejal bitʼil ya yal te sKʼop Diose». Te María la sta ta ilel te maniwan ya xjuʼ te schebal ya sta, te kʼulejalil yuʼun Dios sok te kʼulejalil yuʼun te balumilale (Mat. 6:24). Jaʼ yuʼun la slokʼes ta yoʼtan te bin mero ya skʼan ya spase, jaʼ te yaʼtel ya xkʼot te golf, te mero naʼbil sba ya xkʼot sok te ya xkʼulejub yuʼune. Ta ora ini, jaʼ prekursora sok ya yal te staoj te kuxlejalil te bayalxan yutsil sok te ay swentail ta melele.

11. ¿Bin yaniwan xkʼot ta pasel sok chaʼoxtul kamigotaktik sok jfamiliatik kʼalal ya jmantik te smelelil kʼop?

¹¹ Te bin yilel kiloj jbatik sok kamigotaktik sok jfamiliatik. Kʼalal ya xjajch jpas ta jkuxlejaltik te bin ya jnoptik ta Biblia, ayniwan kamigotik o jfamiliatik te ma lek ya xjajch yilotike. Kiltik bin yuʼun. Te Jesús jich la skʼanbey te Jehová ta swenta te jnopojeletik yuʼune: «Chʼulteslana ta scuenta te smelelil cʼop; ha smelelil cʼop te acʼope» (Juan 17:17). Te kʼopil «chʼulteslana» te xchie jaʼnix jich ya xjuʼ ya skʼan ya yal «parteme xa awakʼ» o «pita lokʼel». Kʼalal ya jchʼuuntik te smelelil kʼop parte ya kichʼtik akʼel ta stojol te balumilal, melel ma pajalukix jtaleltik sok. Te ants winiketik yan kileltikix ya yilotik, melel yan yilelix te jtaleltik sok jaʼ ya jtʼuntikix spasel ta jkuxlejaltik te smelelil kʼope. Ta melel ma jkʼantik te parte ya kakʼtik te yantike, pero ayniwan kamigotaktik o jfamiliatik te ya xnamajik ta jtojoltik o te ya skontrainik te bin yachʼil jajch jchʼuuntike. Ma yanuk ya kaʼiytik, melel te Jesús jich la yal: «Te scontra te winic ha nix te machʼatic ay yuʼun ta sna» (Mat. 10:36). Ta melel ayniwan bin ya xchʼay kuʼuntik swenta ya jmantik-a te smelelil kʼope, pero te Jesús la yal kaʼiytik ta jamal te jaʼ bayalxan bin ya jtatik kʼalal jich ya jpastik (kʼopona Marcos 10:28-30).

12. ¿Bin chʼay yuʼun jtul judio-winik swenta ya sman kʼoem te smelelil kʼope?

¹² Jtul empresario judio te Aarón sbiil ta yalalilto akʼbot snop te mulil ta alel te sbiil te Diose. Pero yoʼtan ya snaʼ te bin smelelil ta stojol Dios. Jun buelta ay bin akʼbot snop yuʼun jtul Testigo, teme ya yichʼ akʼbeyel bocal te chaneb konsonante yuʼun te sbiil Dios ta hebreo, «Jehová» ya xlokʼ ta alel. Jkʼaxel la smulan te bin la snop te bajtʼ ta sinagoga ta yalbeyel yaʼiy te maestroetik judio te bin yachʼil la snope. Skuyoj te lek ya xbajtʼ yaʼiyike, pero ma jichuk kʼot ta pasel. Ma tseʼel yoʼtanik ta stojol yuʼun te la snop te bin smelelil ta swenta sbiil te Diose, la stubtayik sok la stenik lokʼel. Jaʼnix jich ma lek jajch ta ilel yuʼun te sfamilia. Pero ma jaʼuk yuʼun la yijkʼitay sba ta snaʼbeyel sba te Jehová. La yichʼ jaʼ sok jun yoʼtan abatin ta stojol Jehová te jayeb kʼajkʼal kuxine. Jichnix bitʼil te Aarón, swenta ya xjuʼ xkuxinotik ta swenta te smelelil kʼope, ya xlokʼ ta koʼtantik te ya xchʼay kuʼuntik te lek ilbilotik yuʼun te yantik o te ma lek ya kichʼtik ilel yuʼun te jfamiliatik.

13, 14. Swenta ya xjuʼ ta manel kuʼuntik te smelelil kʼop, ¿binwan ya skʼan ya jeltik ta jpensartik sok ta jtaleltik? Ala junuk ejemplo.

¹³ Te chopol pensar sok te bin ma lek ta pasel. Teme jich koʼtantik te ya jchʼuuntik te smelelil kʼop sok te ya jpas ta jkuxlejaltik, ya skʼan ya jeltay jpensartik sok jtaleltik. Te Pedro la yakʼ te tsitsel ini: «Te bin utʼil al-nichʼanex te yac achʼuhunic mandar, ma me pajaluc awoʼtanic soc te bin la amulanic spasel ta nahil to te cʼalal ma to anaʼojic qʼuinal a». Jich la yalxan: «Chʼultesbiluquex ta spisil bintic yac apasic» (1 Ped. 1:14, 15). Kiltik jun ejemplo, te machʼatik la schʼuunik te smelelil kʼop ta namey Corinto te nojel ta mulwej sok chopolil ay bayal bin la sjeltay ta skuxlejalik te wokol ta ijkʼitayele (1 Cor. 6:9-11). Jichnix ta ora ini, bayal machʼatik spasojik tulan ta yijkʼitayel te spokol stalelik  swenta ya xjuʼ ya smanik te smelelil kʼope. Te Pedro jich la yalbey-euk te yermanotak: «Ticʼuquix a te yorahil te cʼaxix awuʼunic ta spasel te bin ya smulanic spasel te machʼatic ma ba ya snaʼbe sba te Diose, ha te ma qʼuexlalil, chijil-oʼtanil, yacubel, pas-qʼuin, yacʼoltayel qʼuinal, soc schʼuhuntayel lotil diosetic te ihlaybilique» (1 Ped. 4:3).

¹⁴ Ta bayal jaʼbil te Devynn sok te Jasmine mero ya xyakubik. Te Devynn snopoj ta lek te contabilidad, pero ta skaj te bayal ya xyakub maʼyuk banti ya xjalaj ta aʼtel. Te Jasmine jaʼ kʼajkʼal ants sok mero ya xmajawan. Jun buelta te yakuben-ae yak ta beel bael ta karretera te banti la sta sba sok chaʼtul misioneroetik. Te misioneroetik la yalbeyik te ya yakʼbeyik nojptesel yuʼun Biblia, pero kʼalal bajtʼ sleik ta sna ta yan semana yakuben schebalik sjul staik. Te Devynn sok te Jasmine skuyojik te maniwan ayuk skʼoplalik ta yoʼtan te misioneroetik yuʼun ya xtalik ta ilel. Ta schebal buelta talik ta ulaʼtayel ma jichuk ayikix-a. Kʼalalto ta sjajchibal ma biluknax la yilik te snopel skʼop Dios sok jajch spasik te bin yakik ta snopele. Mato staoj oxeb u-a la staik ta nopel te ya yijkʼitayik te yakubel, ta patil bael nujpunik ta stojol jues. Spisil te machʼatik nainemik ta slumalik la yilik te la sjel skuxlejalik, bayal machʼatik tijbot yoʼtanik ta snopel te Biblia.

15. ¿Binwan-a te wokolxan ta ijkʼitayel ta swenta te smelelil kʼope, sok bin yuʼun?

¹⁵ Kostumbreetik sok kʼinetik te ya skontrainik te Biblia. Ay machʼatik ma wokol ya yaʼiyik yijkʼitayel kostumbreetik sok kʼinetik kʼalal ya yaʼiyik stojol te ma lek ya yil te Diose. Pero ay machʼatik kʼax wokol ya yaʼiyik yijkʼitayel, ta skajniwan te ya xtenotik ta spasel yuʼun sfamiliaik, sjoʼtakik ta aʼtel sok yamigotakik. Jaʼniwan wokolxan ya yilik teme jaʼ ta swenta yichʼel ta mukʼ sfamiliaik te lajemikixe (Deut. 14:1). ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta yijkʼitayel te kostumbreetik te ma lek ya yil te Diose? Jaʼ te snopel te ejemplo yakʼojik ta ilel te machʼatik juʼem yuʼunik sjeltayel skuxlejalik, jich bitʼil ay machʼatik la spasik ta sbabial siglo ta lum Éfeso.

16. ¿Bin la spasik te efesoetik te ochik ta j-abatetik yuʼun Dios swenta ya smanik te smelelil kʼope?

¹⁶ Te namey Éfeso naʼbil sba yuʼun te ya spasik magia te ants winiketik tey-a. Jich yuʼun, ¿bin la spasik te efesoetik te ochik ta j-abatetik yuʼun te Diose? Te Biblia jich ya yal: «Te machʼatic yaʼtelinejic naʼojel la yichʼticlanic tal te hunetic yuʼunic, la schiqʼuic ta comonsitil. La yichʼic cuenta te stojol te hunetique, wacpic soc hoʼbahcʼ (50,000) ta sehp plata te stojole. Hich puhc xan ta lec te scʼop Cajwaltic [Jehová] soc la yichʼ bayel xan yip» (Hech. 19:19, 20). Manchukme kʼax toyol stojol te libroetik, te jchʼuunjeletik la slokʼes ta yoʼtanik, ta melel ma xjuʼ ta tael stojol te bendisionetik la staik yuʼune.

17. 1) ¿Binwan chʼay kuʼuntik o la kijkʼitaytik swenta ya jmantik te smelelil kʼope? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib ta yan artikulo?

¹⁷ ¿Bin la alokʼes ta awoʼtan yijkʼitayel ta swenta te smelelil kʼope? Jpisiltik ya kakʼ jtiempotik ta snopel te smelelil kʼope. Ay machʼatik ya yijkʼitay sbilukik. Yantik ma lek ya yichʼikix ilel yuʼun yamigotakik sok sfamiliaik. Bayal machʼatik puersa ya skʼan ya sjel spensarik sok stalelik. Sok ay machʼatik ya yijkʼitayik kostumbreetik sok kʼinetik te ya skontrain te Biblia. Manchukme bayal skʼoplal te bin ya xchʼay o ya xjil kuʼuntik, kʼoem ta koʼtantik te ma tojoluke. ¿Bin ya kichʼtik akʼbeyel yuʼun? Jaʼ te jun ayotik sok te Jehová, ta melel jaʼ te bin bayal skʼoplale. Kʼalal ya jnopilantik bin lekilaletik ya jtatik yuʼun te ya jnoptik te smelelil kʼop, wokol ta chʼuunel te ay machʼa ya skʼan ya schone. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ te ay machʼa ya schone? Jkʼaxel ma lek te ya yichʼ chonel te smelelil kʼop, ¿bin ya skoltayotik-abi yuʼun ma jichuk ya jpastik? Yame kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik ta yan artikulo.