AYINON ta jaʼbil 1934. Te jmeʼ jtat jaʼ sbiilik Fred sok Edna Molohan, te kʼalal ayinone ayix 20 jaʼbil ochemik ta Estudiantes de la Biblia, te jich sbiilinejik ta nail te testigoetik yuʼun Jehová. Ya kaltiklanbey wokol te bitʼil jaʼ la snojptesonik te kʼuxuk ya kaʼiy ta koʼtan te Diose. Nainemotik-a ta tut lum te Parsons sbiil te ay ta sureste yuʼun te estado yuʼun Kansas. Te kongregasion banti ayotik-ae, jteb ma spisiluk te hermanoetik tsabilik yuʼun ya xbajtʼik ta chʼulchan. Spisil-ora ya xbootik ta tsoblej sok ta scholel te skʼop Diose. Ta jujun sábado ta tibiltik ya jcholtik skʼop Dios ta kaye, jaʼ pajal sok te scholel skʼop Dios ta komonsitil te ya yichʼ pasel ta kʼajkʼal ini. Ay baeltik ya xlujbotik, pero te kʼalal ya xlaj koʼtantike, te jpapa spisil-ora ya yikʼotik bael te sloʼel nieve.

Te tut kongregasion kuʼuntike kʼax mukʼ te sterritorioe, bayal tut lumetik sok ranchoetik tey-a. Te yajwal ranchoetik ay la sjelik te junetik kuʼuntik ta bok-itaj, tomut sok ta chaʼoxkojt mutetik. Te bitʼil maʼyuk bayal jtakʼintik sok te bitʼil yakʼojix-a te jpapa te takʼin ta swenta te junetike, te bintik ya yakʼbotik-a te ants winiketike jaʼ ya xtuun kuʼuntik-euk yuʼun jweʼeltik.

Te jmeʼ jtat juʼ stabelik jun gramófono yuʼun ya jcholtik-a te skʼop Diose. Ma xjuʼ kuʼun stuuntesel-a, melel tutonto, pero ya jmulan te ya xkoltaywanon ta stijel te discursoetik yuʼun te hermano Rutherford te pasbilik grabar te ya yakʼbeyik yaʼiy te ants winiketik kʼalal ya schaʼulaʼtayik o kʼalal ya yakʼik nojptesel yuʼun Biblia.

Te jpapa la yakʼ mukʼul bosina ta sba te jkarrotike. Te karro-abi bayal tuun kuʼuntik ta scholel te skʼop Diose. Jteb ma spisiluk-ora jaʼ nail ya jtijtik musika yuʼun ya smulanik-a te ants winiketike, patil ya jtijtik jun discurso te pasbil grabar. Kʼalal ya xlaj, ya japbeytik te junetik te ants winiketik te la smulanik te discursoe.

Ta tut lum te Cherryvale sbiil te ay ta estado yuʼun Kansas, te jpapa albot yuʼun te polisia te ma xjuʼ ya jtijtik te grabasion ta parke te banti bayal  ants winiketik ya xbajtʼ skux yoʼtanik ta domingo. Pero la yal te ya xjuʼ ya yakʼ ta fuera. Maʼyuk bin la kaltik yuʼun, te jpapa la stij bael te karro, la yakʼ ta kaye te nopol ay ta parke. La stij yan buelta te grabasion yuʼun jich ya yaʼiyik-a te ants winiketik te programae. Kʼax tʼujbil la kil te bintik kʼax kuʼun sok te jpapa sok te jbankil te Jerry sbiile.

Kʼalal mato jtatik kʼoel-a te jaʼbil 1940, la jpastik kampaña ta yulaʼtayel ta jtebnax tiempo te jterritoriotik te banti bayal kontrainele. Jich bitʼil la jchol ta sjajchibal kʼalal bootik ta Joplin (Misuri), ya xjajchotik te kʼalal mato sakub kʼinal-a sok muken ya kijkʼitaytik tratadoetik sok foyetoetik ta yeʼtal puertaetik ta nanatik. Patil ya jta jbatik ta spat bael te lum yuʼun jich ya kiltik teme maʼyuk jtul hermano la yichʼ tsakel bael yuʼun te polisiae.

Te yan bin la jmulan spasel ta skʼajkʼalel-a, jaʼ te scholel skʼop Dios te la kakʼbeytik sbiilin marchas de información. La jojkʼan ta jnukʼtik te letreroetik sok la jcholan jbatik ta beel ta kayeetik ta bayal lumetik ta spukbeyel skʼoplal te Wentainel yuʼun Dios. Ya xjul ta koʼtan te marcha la jpaskotik ta jlumale. Te hermanoetik yichʼojik te letreroetik te ya yal: «Te relijion ya xloʼlaywan sok ya x-elkʼaj». Tey lokʼik ta jnakotik, kʼaxem jtebuk ta jun kilometro sok olil beenik, patil sujtik tal. Kʼax lek te ma la staik makele, bayal ants winiketik la smulanik yilel te bin ya yal te letreroe.

Te jfamilia kʼayem-a te ya xbajtʼ ta mukʼul tsobleje, ya xlokʼ bael ta Kansas kʼalal ta Texas. Te jpapa ya x-aʼtej ta compañia yuʼun tren te ya xkʼax ta Misuri, Kansas sok Texas, jaʼ yuʼun maba ya jtoj jpasajetik te kʼalal ya xbajtʼ kulaʼtaytik te jfamiliakotik sok kʼalal ya xbootik ta tsoblejetik. Te sbankil te jmama te Fred Wismar sbiil sok te yinam te Eulalie sbiile, ayik ta nainel ta lum Temple (Texas). Te jtio Fred la snop te smelelil kʼop ta sjajchibal tal te jaʼbil 1900 te kʼalal jchʼielto-ae, la yichʼ jaʼ sok la scholtiklanbey yaʼiy te swixitak te bintik yak ta snopel-ae, jtul jaʼ te jmamae. Mero naʼbil sba yuʼun te hermanoetik te ayik te centro yuʼun Texas te banti aʼtej ta siervo de zona, te aʼtelil-abi ya yichʼ naʼbeyel sba ta kʼajkʼal ini jich bitʼil superintendente yuʼun circuito. Ya jmulantik te ya jokintike, melel kʼax lek yoʼtan sok tseʼelnax yoʼtan. Sok bayal sbujtsʼ yoʼtan ya yakʼ ta nopel te smelelil kʼope, kʼax lekil ejemplo la yakʼbon kil te kʼalal jchʼielon-ae.

Ta jaʼbil 1941 beenotik ta tren kʼalalto ta San Luis (Misuri) ta swenta jun mukʼul tsoblej. Ta spisil te alaletik sok te jchʼieletik la kichʼtik ikʼel yuʼun ya xnajkajotik ta jun lugar te tʼujbil sok te banti chikan ta aʼiyel ta lek te sdiscurso te hermano Rutherford te la sbiilin: «Hijos del Rey». Kʼaxem ta 15 mil ta tul kʼootik. Te kʼalal laj te mukʼul tsoblej, te hermano Rutherford sok te jkoltaywanejetik yuʼune ay bin la skʼebanbotik te bayal la jmulantike, jaʼ jpajk libro te sbiilinej Hijos.

Ta abril yuʼun 1943, ta lum Coffeyville (Kansas) la yichʼ pasel jun mukʼul tsoblej te la sbiilin: «Llamada a la Acción», maba kʼax mukʼ pero ma xchʼay ta oʼtanil, melel la yichʼ alel ta anunsio te ya xkaj yichʼ pasel ta spisil kongregasionetik te Escuela del Ministerio Teocrático. Jaʼnix jich lokʼ jun foyeto te yichʼoj 52 leccion te la yichʼ tuuntesel ta eskuela-abi. Ta  jaʼbilnix-abi la jkʼases te sbabial discurso estudiantil. Ta mukʼul tsoblej-abi la kichʼ jaʼ ta sikil yaʼlel jun tanke sok yantik hermanoetik ta jun rancho te nopol tey-ae. Ta melel, ma xchʼay ta koʼtan-abi.

Te kʼalal laj kuʼun te secundaria ta 1951, la skʼan la jta ta nopel te bin ya jpas ta jkuxlejale. Jaʼ koʼtanuk-a te ya x-aʼtejon ta Betel te banti aʼtej-euk te jbankil Jerry. Jaʼ yuʼun oranax la jtikun bael te jsolicitud ta Brooklyn. Maba kʼax bayal tiempo te la yikʼonik ta aʼtel ta Betel, jaʼ ta 10 yuʼun marzo ta 1952. Te bitʼil la jta ta nopel te ya x-aʼtejon ta Betel, bayal la skoltayon swenta ya stsakxan yip te schʼuunel koʼtane.

Jaʼ ya jkʼan-a te yakuk x-aʼtejon ta imprenta swenta ya xkoltaywanon ta spasel imprimir te revistaetik sok yantikxan junetik. Pero maʼyuk bin-ora aʼtejon tey-a, la yakʼonik ta aʼtel ta mesero, patil ta kosina. La jmulan te aʼtelil tey-a sok bayal bin la jnop. Te bitʼil turno ya x-aʼtejotik ta kosina, ay tiempo kuʼun ta kʼajkʼalel yuʼun ya xbajtʼ jnop jun ta mukʼul Biblioteca te banti lamalnax kʼinale. Jaʼ-abi la skoltayon swenta ya stsakxan yip te bitʼil kamigoinej te Jehová, te schʼuunel koʼtan sok la stijbonxan koʼtan te ya x-aʼtejon ta Betel te jayeb kʼajkʼal ya xjuʼe. Te Jerry lokʼ ta Betel ta 1949, nujpun sok jtul hermana te Patricia sbiile, pero jilik ta nainel ta jun lugar ta Brooklyn. Te sbabial jaʼbiletik te aʼtejon ta Betele, spisil-ora la skoltayonik sok la yakʼbonik smukʼul koʼtan.

Te kʼalal mato jaluk jkʼoel-ae, te hermanoetik kaj schapik te ya sleikxan ta Betel machʼatik ya xlokʼik ta yakʼel discursoetik. Te asignasion-abi ya yichʼ pasel ta sjunal jaʼbil ta yulaʼtayel kongregasionetik te ma kʼaxem ta 322 kilometro snamalil ta Brooklyn. Ya yichʼ kʼasesel jun discurso te ya xjalaj jun ora sok ya scholik skʼop Dios sok te hermanoetike. Jaʼ jun majtʼanil la kil te bitʼil la kichʼ tsael ta spasel te aʼtelil-abi. Kʼalal kajon ta ulaʼtaywanej sok ta skʼasesel te discursoetike bayal xiwel la kaʼiy. Jteb ma spisiluk-ora beenon ta tren. Ya xjul ta koʼtan te bin kʼot ta pasel jun domingo ta tibiltik ta 1954, jaʼ yorail sik-a. Yakon ta sujtel tal ta tren-a ta Nueva York jaʼ jnopoj tal te ya xkʼoon ta Betel te kʼalal nopol x-ijkʼubix-ae. Pero tsʼilaj te motor yuʼun te tren ta skaj te tal tulan yikʼal toibe. Kʼoon ta estacion yuʼun tren ta lunes ta la 5 sakubel kʼinal. La jtsak bael te metro (jaʼ pajal sok te tren) swenta ya xkʼoon ta Brooklyn, te kʼalal kʼoone oranax boon ta aʼtel ta kosina, tibilix jtebuk-a sok lujbenon ta skaj te ma wayon sjunal ajkʼabal ta trene. Maʼyuk lek skʼoplal te wokoliletik-abi kʼalal ya jpajtik sok te tseʼel-oʼtanil ya jtatik kʼalal ya x-abatinotik ta stojol te hermanoetik sok te stael bayal amigoetik te jujun slajibal semana te kʼax mulantik sba ya xkʼax kuʼuntike.

Ta sjajchibal te aʼtejon ta Betele, la yikʼonik ta aʼtel ta radio WBBR, ta yorail-abi te estacion ay ta schebal piso ta edificio 124 ta kaye Columbia Heights. Ta jujun semana ay ya skʼasesik jun programa tey-a banti jun-nax ya snopik te Biblia jtsojb hermanoetik. Tey ochemon-euk-a. Te hermano A. H. Macmillan, Mac ya kalbeytik sok yutsil koʼtantik, ochem tey-euk-a ta programa yuʼun te WBBR. Bayal jaʼbil aʼtej ta Betel, jpisiltik te mato ayuk bayal jaʼbil ayotik ta Betel-ae, la yakʼ kiltik lekil ejemplo te bitʼil ya skʼan ya xkujch kuʼuntik te abatinel ta stojol te Jehovae.

Ta 1958 la yikʼonik ta aʼtel Pʼijubtesel yuʼun skʼop Dios ta Galaad. Te kaʼtel jaʼ te ya jkoltaylan te yachʼil misioneroetik ta stael te svisaik sok ta schajpanel te bitʼil ya xkʼotik ta nasion banti la yichʼik tikunele. Ta yorail-abi, kʼax toyol te pasaje yuʼun abion, jaʼ yuʼun chaʼoxtulnax misioneroetik te jich ya xbeenike. Jteb ma spisiluk te machʼatik bajtʼik ta África sok ta lumetik te namal ayik ta Oriente, ya xbeenik ta barko te ya skuchik ijkʼatsile. Kʼalal ko stojol te pasaje ta abione, te misioneroetik kajik ta beel ta abion.

Ta jaʼbil 1960 la yakʼbonikxan kaʼtel. Jaʼ la kil te bitʼil ya xjuʼ ta pasel rentar jun abion te ya xlokʼ ta Estados Unidos te ya xbajtʼ ta Europa ta swenta te mukʼul tsoblej internacional te la yichʼ pasel ta 1961. Jaʼnix jich beenon ta abion te pasbil rentar te lokʼ ta Nueva York kʼalal ta Hamburgo  (Alemania). Kʼalal laj te mukʼul tsoblej te la yichʼ pasel ta lum-abi, joʼon sok oxtul betelitaetik la jpastik rentar jkojt karro yuʼun ya xbootik ta Italia banti la kulaʼtaytik te sucursal te ay ta Roma. Ta patil bootik ta Francia solotik kʼaxel ta witstikil yuʼun Pirineos, kʼootik ta España te banti makbil te scholel skʼop Diose. Kʼax tʼujbil la kiltik te la jnaʼbeytik sba te hermanoetik ta Barcelona sok te muken la kakʼbeytik junetik te la jpotstik jich bitʼil majtʼanil. Kʼalal ayotik ta España bootik ta Ámsterdam, teyto-a sujtotik ta abion-a kʼalalto ta Nueva York.

Jteb ma sta jun jaʼbil ta patil, la yakʼbonik ta jwenta schajpanel te bitʼil ya xbeenik ta swolol Balumilal te 583 ta tul representanteetik te ya xbajtʼik ta chaʼoxchajp mukʼul tsoblej internacional. Jaʼ te mukʼul tsoblej te la sbiilin: «Buenas Nuevas Eternas» te la yichʼ pasel ta 1963. Te banti la yichʼtiklan pasele, jaʼ ta Europa, Asia sok ta Pacífico sur, te slajibal banti la yichʼ pasele jaʼ ta Honolulú (Hawái) sok ta Pasadena (California). Ta spisil te lumetik te banti ya xkʼaxik ta abione, smakoj Líbano sok Jordania yuʼun ya xkʼax yilik te lumkʼinaletik te ya yalbey skʼoplal te Bibliae. Ma jaʼuknax ya jmaktik lugar ta abion sok ta hotel, te departamento banti aʼtejone jaʼnix jich ya skʼan ya slokʼes te visa te puersa ya skʼanik ta bayal nasionetik.

Te jaʼbil 1963 ay yan swentail te bin yuʼun bayal skʼoplal ta koʼtane. Ta 29 yuʼun junio nujpunon sok jtul hermana ta Misuri te Lila Rogers sbiile, ayix oxeb jaʼbil yak ta aʼtel ta Betel-a. Jun semana ta patil te kʼalal nujpunotike la jokintik te jtsojb hermanoetik te yakik ta beel ta bayal nasionetik, la kulaʼtaytik te Grecia, Egipto sok Líbano. Jaʼnix jich kʼaxotik te Beirut ta tut aeropuerto ta Jordania. Te bitʼil makbil te scholel skʼop Dios ta nasion-abi sok te bitʼil la yalik te ma xjuʼ ya yichʼ akʼbeyel svisa te Testigoetik te ya xkʼotik tey-ae, la jojkʼoybey jbatik te bin ya spasbotik te kʼalal ya xkʼootik. Chamnax koʼtantik kʼalal la kiltik te ay jtsojb hermanoetik ayik ta sba terminal sok yichʼojik jun letrero te ya yal: «Kʼax lek te talex testigoetik yuʼun Jehová». Kʼax tʼujbil la kiltik te lugaretik te ya yalbey skʼoplal te Bibliae, jich bitʼil te banti kuxinik te Abraham sok yantikxan j-abatetik yuʼun Dios, te banti la schol skʼop Dios te Jesús sok te jpuk-kʼopetik yuʼun sok te banti kajik ta pʼolel te jchʼuunjeletik «cʼalal ta stiʼil bahlumilal» (Hech. 13:47).

Ayix 55 jaʼbil te jun yoʼtan sjokinejon te Lila te banti ya kichʼ tikunele. Bayal buelta la kulaʼtaytik te España sok Portugal te kʼalal makbil-a te kaʼteltik tey-ae. La jtijbeytik yoʼtan te hermanoetik sok la kichʼbeytik bael junetik sok yantikxan te bin ya xtuun yuʼunike. Jaʼnix jich ay la kulaʼtaytik chaʼoxtul hermanoetik te chukulik te banti ay tsʼajkʼetik yuʼun te soldadoetik ta lum Cádiz (España). La yakʼbon stseʼelil koʼtan te la kakʼbey smukʼul yoʼtanik ta swenta jun discurso.

Kʼalalto tal ta jaʼbil 1963 sok stseʼelil koʼtan jkoltayej te hermanoetik ta schajpanel te bitʼil ya xbajtʼik ta mukʼul tsoblejetik internacional ta África, América Central sok ta Sur, Australia, Europa, Hawái, Lejano Oriente, Nueva Zelanda sok Puerto Rico. Te joʼon sok te Lila kʼootik ta bayal mukʼul  tsoblejetik te ma xchʼay ta koʼtantike, jich bitʼil ta 1989 te la yichʼ pasel ta Varsovia (Polonia). Bayal hermanoetik yuʼun Rusia te kʼotike, jaʼ sbabial mukʼul tsoblej te kʼaxem yuʼunik-a. Ay chaʼoxtul hermanoetik te la jnaʼbeytik sba te bayal jaʼbil yichʼojik chukel ta karseletik ta Unión Soviética ta swenta te schʼuunel yoʼtanike.

Yan aʼtelil te bayal jmulaneje, jaʼ te yulaʼtayel te familia Betel ta yantik nasionetik sok te yakʼbeyel smukʼul yoʼtanik te misioneroetike. Te slajibal te banti kʼootik ta ulaʼtaywaneje jaʼ ta Corea del Sur banti la jnaʼbeytik sba 50 ta tul hermanoetik te chukulik ta lum Suwon. Ta spisilik maba chebajem yoʼtanik-a sok ya smulanik te ay bin-ora libre ya yichʼik ta mukʼ te Jehová. La yakʼbotik yip koʼtantik te bitʼil la jnaʼbeytik sbaike (Rom. 1:11, 12).

Te jayeb jaʼbil kʼaxemix tale, kiloj bitʼil mukʼuben te lum yuʼun Jehová ta swenta te bendision yuʼune. Te kʼalal la kichʼ jaʼ ta 1943 jaʼnax ayotik cien milniwan jcholkʼopetik-a. Ta kʼajkʼal ini kʼaxemix ta ocho miyon te yakotik ta abatinel ta stojol Jehová ta 240 nasionetik sok lumetik. Jaʼnix jich ya skʼan ya kalbeytik wokol te misioneroetik te bitʼil bayal aʼtejemike. Jaʼ jun majtʼanil ya kil te bitʼil bayal ta tul misioneroetik aʼtejemon soke, sok te la jkoltaylan swenta ya xkʼotik te banti tikunotike.

Bayal ya yakʼbon stseʼelil koʼtan te jchʼielonto-a te la jta ta nopel te ya kakʼ jba ta abatinel ta stojol Jehová sok te la jnojes te jsolicitud yuʼun Betele. Jaʼto tal-abi maba kejchajem ta yakʼbelon bendision te Jehovae. Ma jaʼuknax tseʼel koʼtantik yuʼun te bitʼil bayal jaʼbil ayinemotik ta Betel, te joʼon sok te Lila bayal jaʼbil abatinotik ta bayal kongregasionetik ta Brooklyn, tsobol lekil kamigotaktik la jtatik tey-a.

Yakonto ta aʼtel ta Betel, ayto bin ya xjuʼ ya jpas ta swenta te ya skoltayon te Lila. Manchukme kʼaxemix ta 84 kaʼbilal yato xjuʼ kuʼun spasel jun aʼtelil, jaʼ te ya kil te junetik o kartaetik te ya xjul ta sucursal.

Kʼax tʼujbil te bitʼil ayotik ta organisasion yuʼun Jehová sok te ya kiltik bitʼil yak ta kʼoel ta pasel te bin ya yal te Malaquías 3:18: «Ya me anaʼic yan buelta te yan yilel te machʼa lec yoʼtan soc te machʼa chopol yoʼtan, te machʼa ya yacʼ sba ta aʼbatinel yuʼun Dios soc te machʼa ma ba ya yacʼ sba ta aʼbatinel yuʼune». Te jujun kʼajkʼal ya xkʼaxe ya kiltik te bitʼil kʼunkʼun yak ta jinel bael te balumilal yuʼun Satanás, te maʼyuk smukʼul yoʼtan te ants winiketik sok te maʼyuk sbujtsʼ ya yilik te kuxinele. Pero ay stseʼelil koʼtantik te joʼotike, melel kʼux ta koʼtantik te Jehová sok yakotik ta abatinel ta stojol, manchukme bayal wokolil ta kʼajkʼal ini ay bin tʼujbil yakotik ta smaliyel ta pajel chaʼbej. Jaʼ kʼax tʼujbil majtʼanil te ya xjuʼ ya jcholbeytik yantik te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun Dios (Mat. 24:14). Te Wentainel ini, nopolme ya slajinix te chopol ants winiketik sok yame skʼatpʼun ta nichimal kʼinal te Balumilal. ¡Koʼtantikix te ya xkʼotix yorail-abi! Te j-abatotik yuʼun Jehová te jun koʼtantike yame kaʼiybeytik yutsil te kuxlejalil te banti maʼyukix chamel sok yame xkuxinotik ta sbajtʼelkʼinal.