¿Aybal stsakojat chamel? Ayniwan lekubat ta oranax te chʼayemix ta awoʼtane. Jaʼukmeto te skʼuxul mel-oʼtan ta swenta te machʼa ya xlaje maba pajal sok. Te doktor Alan Wolfelt la stsʼibay te libro yuʼun te jich sbiilinej, Healing a Spouse’s Grieving Heart (Smukʼul kʼinal ta swenta te kʼalal lajemix te joytike) jich la yal: «Te skʼuxul mel-oʼtane ma xchʼay ta oranax. [...] Jaʼukmeto te kʼalal ya xkʼax bael te tiempo sok ta swenta koltayel yuʼun te yantike, kʼunkʼun ya xchʼay bael».

Kiltik te bin yaʼiyel la yaʼiy sba te Abraham ta swenta te kʼalal laj te yinam Sara. Te Biblia ya yal te bayal la smel yoʼtan sok la yokʼetay sbae, jaʼ-abi ya yakʼ ta naʼel te ya yichʼ bayal tiempo swenta juʼ yuʼun stsʼikel te skʼuxul mel-oʼtan ta skaj te machʼa chʼay ta kʼinal yuʼune. * Jaʼnix jich te Jacob te la yichʼ albeyel te lalaj yichʼ tiʼel ta jtiʼawal chambalam te snichʼan jaʼ te José sbiile. «Bayel cʼahcʼal» la yaʼiybey skʼuxul mel-oʼtan jaʼnix jich te sfamiliae, maba juʼ yuʼunik smukʼubtesbeyel kʼinal yaʼiy. Bayal jaʼbil ta patil yakto ta yaʼiybeyel skʼuxul-a te mel-oʼtan ta skaj laj te snichʼane (Génesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28).

Jaʼnix jich ta ora ini te ants winiketik ya xkʼax swokolik-euk yuʼun te ya xchʼay ta kʼinal te sfamiliaik o yamigoik. Nopa awaʼiy ta swenta te machʼa cholbil skʼoplalik liʼ ini.

• «Te jmamlal Robert ay bin kʼot ta stojol te laj ta oranax ta 9 yuʼun julio 2008. Ta sab-abi, maʼyuk tal ta jol teme ay bin ya xkʼot ta pasele. Kʼayemotik ta jujun kʼajkʼal te kʼalal ya xlaj koʼtankotik ta weʼel ta sabe, ya jkʼopon jilel jbakotik sok ya kujtsʼiy jbakotik, ya jpet jbakotik sok ya kalbey jbakotik te ya jkʼan jbakotike. Kʼaxemix wakeb jaʼbil, jaʼukmeto kʼuxto ya kaʼiy te laj te Robert. Ma jnaʼ teme ay jun kʼajkʼal ya xjuʼ kuʼun stsʼikele» (xchi te Gail, te ayix 60 yaʼbilal).

• «Manchukme ayix dieciocho jaʼbil slajel te kiname, yato jnaʼ ta bayal sok kʼux ya kaʼiy te maʼyuk jokinejixe. Te kʼalal ay bin tʼujbil ya kil ta kʼinale, ya xjul ta koʼtan te kinam sok ma xjuʼ ya kijkʼitay snopel te yaniwan smulan yilel-euk te bin yakon ta yilele» (xchi te Etienne, te ayix 84 yaʼbilal).

Stalel te ya xjalaj bayal tiempo te skʼuxul mel-oʼtan te kʼalal ay machʼa ya xlaje. Ta jujuntul yanyantik-a te bin-utʼil ya xkʼax yuʼun te skʼuxul mel-oʼtane. Jaʼ yuʼun maba lek te ay machʼa ya jlabantik yuʼun te bin yaʼiyel ya yaʼiy sba ta swenta te swokole. Jaʼnix jich maba lek te ya jkom jbatik ta okʼel ta skaj te ya jkuytik te yakotik ta jelawel yuʼun te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatike. Jich yuʼun, ¿aybal bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta stsʼikel?