Bayal ants winiketik ya skuyik te jaʼ leknax te skuxlejalik teme bayal ya snopik jun sok teme ay stakʼinik. Ya skuyik teme ya xbajtik ta universidad, jun-nax yoʼtan ta yaʼtelik, ta sfamiliaik sok ta slumalik. Jaʼnix jich ya yalik teme ay lek snop sjunik, ya xjuʼ ya staik lekil aʼtelil te banti ya xtojotik ta lek sok te jalaj tseʼelxan yoʼtanik-a teme ay stakʼinike.

Jtul winik yuʼun china te Zhang Chen sbiil, jich ya yal: «Ya jkuy-a teme maba ya jlokʼes te universidad, maʼyuk bin-ora ya xlokʼon ta pobreil sok teme ay jun kaʼtel te lek ya kichʼ tojel ya yakʼbon stseʼelil koʼtan».

Bayal machʼatik ya xbajtik ta universidad ta yantik nacionetik, yuʼun ya skʼan ya sta lek yaʼtelik. Jich ya spasik-a jaʼto te kʼalal jajch te chamel COVID-19. Jun informe ta 2012 yuʼun te Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económicos, jich ya yal: «52% te machʼatik ya xbajtik ta snopel jun ta yan nación, jaʼ asiaticoetik».

Te meʼil tatiletik bayal bin ya spasik yuʼun ya xbajtik ta universidad ta yan nación te yal snichʼnabike. Te Qixiang jtul winik yuʼun Taiwán, jich ya yal: «Te jmeʼ jtat maʼyuk bayal stakʼinik, manchukme jich-abi ta jchanebaltik la yakʼotik bael ta nop jun ta Estados Unidos». Yuʼun ya xjuʼ yuʼunik stojel-a te universidad, ya yotses sbaik ta betil yuʼun.

Melelnix-a te ya xtuun te ya jnoptik jun, pero bayal machʼatik staoj ta ilel te ma jichuk lokʼem yuʼunik te bin-utʼil snopojike. Ay bayal machʼatik bayal jaʼbil ya snopik jun sok ya yotses sbaik ta betil, pero maba ya staik te aʼtelil ya skʼanike. Jun reportaje yuʼun te periodista Rachel Mui yuʼun te Business Times ta Singapur, jich ya yal: «Te machʼatik lokʼemik ta universidad ma staix yaʼtelik». Te Jianjie te ay sdoctorado sok te kuxinem ta Taiwán, jich ya yal: «Bayal machʼatik yan-a te yaʼtelik te ma jaʼuk te bin la snopik jun yuʼune».

Aynix ya sta yaʼtelik, pero ma jichuk skuxlejalik te bin-utʼil snopojik-ae. Te Niran te talem ta Tailandia bajt ta universidad ta Reino Unido, te kʼalal chaʼsujt tal ta slumal la sta jun aʼtelil te bin la snop jun yuʼune, jaʼ yuʼun jich ya yal: «Ta swenta te la jnop te june, la jta jun lekil aʼtelil te banti lek ya kichʼ tojel. Pero yuʼun ya jtaxan takʼin-a, ya skʼan ya jpas tulan sok ya x-aʼtejonxan bayal ora. Ta patil la slokʼesonik te banti ochon ta aʼtele, tey la jta ta ilel-a te maʼyuk junuk aʼtelil te spisil-ora ya xjalaje».

Te machʼatik ay stakʼinik jaʼnix jich ya sta swokol ta sfamiliaik, ya stsakotik ta chamel sok jaʼnax baem ta yoʼtanik te stakʼinike. Te Katsutoshi jtul winik yuʼun Japón, jich ya yal: «Manchukme ay bayal jtakʼin maʼyuk stseʼelil koʼtan, melel bayal sbikʼtal yoʼtanik ta jtojol te yantik sok ma lek ya yilonik». Te Lam jtul ants te kuxinem ta Vietnam, jich ya yal: «Kiloj bayal ants winiketik te ya spasik tulan yuʼun ya staik jun lekil aʼtelil sok te ayuk stakʼinik. Pero jaʼnax ya smel yoʼtanik yuʼun sok ya stsakotik ta chamel».

Jich bitʼil kʼax ta stojol te Franklin, bayal machʼatik ya yalik te manchukme bayal ya jnoptik jun o ay jtakʼintik, mananix ya yakʼ stseʼelil koʼtantik-a. Pero ay yantik te ma jaʼuk ya xbajt ta yoʼtanik te takʼin, jaʼ ya spasik tulan yuʼun lekuk te stalelik sok te yakuk skoltayik te yantike. ¿Jaʼbal te bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta pajel chaʼbej? Ta yan artículo ya kilbeytik sujtib.