1. ¿Bin yuʼun la yichʼ naʼbeyel sba ta lek te Daniel yuʼun te babilonioetik?

 KEREMTO-A te Daniel, kʼalal la yichʼ ikʼel bael yuʼun te babilonioetik. Manchukme keremto naʼbil sba ta lek, melel tʼujbil kerem ta sit te babilonioetik sok mukʼ skʼoplal te sfamiliae (1 Sam. 16:7). Jaʼ yuʼun la yichʼ pʼijubtesel ta lek yuʼun mukʼ skʼoplal ya xkʼot ta Babilonia (Dan. 1:3, 4, 6).

2. ¿Bin la yal te Jehová ta stojol te Daniel? (Ezequiel 14:14).

² Te Jehová kʼux ta yoʼtan te Daniel, ma jaʼuk yuʼun te bin yilel sit yelaw o te mukʼ skʼoplal, jaʼ ta swenta te lekil taleliletik yuʼune. ¿Bin yuʼun te jich ya kaltike? Melel kʼalal aytonax 20 yaʼbilal-a te Daniel o ma sta, te Jehová la yal te jun yoʼtan te Daniel jich bitʼil te Noé sok te Job, te jaʼnix jich abatinik bayal tiempo ta stojol te Jehová (Gén. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; kʼopona Ezequiel 14:14). Te Jehová maʼyuk bin-ora la yijkitay ta skʼuxultayel te Daniel, melel jal kuxin sok mukʼ skʼoplal kʼot (Dan. 10:11, 19).

3. ¿Bin ya kilbeytik skʼoplal ta artículo ini?

³ Ta artículo ini, ya xbajt kalbeytik skʼoplal cheb taleliletik yuʼun Daniel te jaʼ koltayot yuʼun kʼux ya x-aʼiyot yuʼun te Jehová. Sok ya kiltik bintik-utʼil la yakʼ ta ilel. Ta patil ya kiltik bin la spas te Daniel yuʼun ya yakʼ ta ilel te taleliletik-abi. Ta slajibal ya kalbeytik skʼoplal bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼune. Manchukme te artículo ini jaʼ ay ta swenta te jchʼieletik, jpisiltik ay bin ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te ejemplo yuʼun te Daniel.

4. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te Daniel te maba xiwe?

⁴ Ta jpisiltik yanix xiwotik-a, pero ma jaʼuk ya smakotik  ta spasel te bin leke. Te Daniel maba xiw. Ya xbajt kiltik cheb buelta te jich la yakʼ ta ilel. Te sbabial kʼotniwan ta pasel te kʼalal ayix cheb jaʼbil yichʼoj lajinel-a te Jerusalén. Ta jun buelta te ajwalil Nabucodonosor la swayichin jun mukʼul lokʼomba. Ta patil la yal mantal ta stojol spisil te jpʼijil winiketik ta Babilonia, tey ochem skʼoplal-euk te Daniel, te yakuk x-albot bin swentail te swayich. Teme maba ya spasike, ya yichʼik milel yuʼun (Dan. 2:3-5). Jaʼ yuʼun te Daniel ya skʼan ya spas ta oranax, melel ya xjuʼ ya xlajik. Ta swenta-abi «la scʼambe te yacuc xʼaʼbot jtebuc tiempo yuʼun ya yalbe scʼoblal te swayiche» (Dan. 2:16). Yuʼun jich ya spas ya skʼan te ayuk schʼuunel yoʼtan sok te yip yoʼtan. ¿Bin yuʼun? Melel te Biblia maba ya yal te ay jich spasojix ta nailal. Te Daniel kʼopoj sok te oxtul yamigotak, te Sadrac, Mesac sok te Abednego, b «yuʼun yacuc scʼambeyic cʼuxultayel yuʼun Dios ta chʼulchan scʼoblal te bin wocol ta naʼel ini» (Dan. 2:18). Te Jehová la sjakʼbey te skʼopike, jich te Daniel juʼ yalbeyel swentail te swayich te ajwalil. ¡Maba laj te Daniel sok te yamigotak!

5. ¿Bin-utʼil la yakʼxan ta ilel te maba xiw te Daniel?

⁵ Ta patil te kʼalal yalojix bin swentail-a te wayichil yuʼun te mukʼul lokʼomba, te Daniel ay binxan la sitintay te banti ya skʼan ya yakʼ ta ilel te ma xiwe. Te Nabucodonosor ay bin xiʼbantik sba la schaʼwayichin, ta ora ini la swayichin mukʼul teʼ. Te Daniel maba xiw sok la yalbey skʼoplal te swayich te Nabucodonosor, te ya sojk sjol sok te ya xlokʼ ta ajwalile (Dan. 4:25). Te Nabucodonosor yaniwan xjuʼ ya snop te yak ta kontrainel yuʼun te Daniel sok ya xjuʼ ya yal ta mantal te yakuk yichʼ milel, pero te Daniel maba xiw sok la yal ta jamal.

6. ¿Binwan koltayot te Daniel yuʼun maba ya xiw?

⁶ ¿Binwan koltayot te Daniel yuʼun maʼyuk bin-ora ya xiw? Ta skeremilto bayal bin la snop ta swenta te lekil ejemplo yuʼun te smeʼ stat. La schʼuunik te mantaliletik la yakʼ te Jehová ta stojol te meʼil tatil israeletik, sok nojptesot ta swenta te bin ya yal te Ley yuʼun te Diose (Deut. 6:6-9). Te Daniel ma jaʼuknax ya snaʼbey skʼoplal te Lajuneb Mantaliletik, jaʼnix jich ya snaʼ ta swenta te mantaliletik yuʼun te bintik ya xjuʼ ya sweʼik te israeletik sok te bin ma xjuʼ  ya sweʼike (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). c Jaʼnix jich ya snaʼ ta swenta te bin kʼot ta stojol te lum yuʼun te Dios sok snaʼoj te bin ya xkʼot ta stojolik te kʼalal maba ya schʼuunbeyik te smantal te Jehová (Dan. 9:10, 11). Ta swenta te bin kʼax ta skuxlejal, schʼuunoj yoʼtan te spisil-ora ya xkanantayot yuʼun te Jehová sok te chʼul-abatetike (Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19).

7. ¿Bin koltayotxan te Daniel yuʼun maba ya xiw? (Jaʼnix jich ilawil te foto)

⁷ Te Daniel kʼayem ta skʼoponel te bin la stsʼibay te j-alwanejetik, jich bitʼil te Jeremías. Ta swenta-abi, kʼot ta yoʼtan te nopol ya yichʼikix lokʼesel ta Babilonia te judioetik (Dan. 9:2). Te bitʼil la yil te yak ta kʼoel ta pasel te skʼop j-alwanejetike, la yichʼxan yip te schʼuunel yoʼtan ta stojol te Jehová. Te kʼalal ay machʼa ya smukʼulin yoʼtan te Jehová, maba ya xiw (paja sok Romanos 8:31, 32, 37-39). Te bin koltayotxan yuʼun te Daniel, jaʼ te spisil-ora ya skʼopon te sTat te ay ta chʼulchan (Dan. 6:10). Ya yalbey te ban ya schʼay, te bin yaʼiyel ya yaʼiy sba sok ya skʼanbey koltayel (Dan. 9:4, 5, 19). Jich bitʼil te Daniel, maʼyuk machʼa te jkʼaxel ma xiwe, la schʼites te talelil-abi, jich la spas te kʼalal la snop te bin ya yal te skʼop Dios, ya smukʼulin yoʼtan sok te spisil-ora ya skʼopon te Jehová.

8. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun maba ya xiwotik?

⁸ Manchukme ma xiwik te jmeʼ jtatik sok te ya stij koʼtantik te jichuknix ya jpastik-euk, te yip oʼtanil maʼyuk machʼa ya skʼasesbotik ya skʼan ay bin ya jpastik yuʼun ayuk kuʼuntik te talelil-abi. Teme ay bin ya jkʼan ya jnoptik spasel ya skʼan ya kiltik bin-utʼil ya spas te machʼa ya snaʼe. Jaʼnix jich yuʼun maba ya xiwotik ya skʼan ya kiltik te machʼatik jich ya spasik sok te yakuk jkʼayinbeytik te stalel. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te ejemplo yuʼun Daniel? Jaʼ te ya skʼan ya jnoptik ta lek te Biblia, te ya kamigointikxan ta lek te Jehová, te ya jkʼopontik sok spisil koʼtantik sok te ya smukʼulin koʼtantik te ya skoltayotik ta spisil-ora. Jich maba ya xiwotik kʼalal ya yichʼ pasel ta prueba te schʼuunel koʼtantik.

9. ¿Bintik lek ya xlokʼ kuʼuntik-a teme ma xiwotik?

⁹ Bayal bin lek ya xlokʼ-a te ma xiwotik. Jich kʼax ta stojol te Ben, d te ay ta kuxinel ta Alemania. Ta escuela, spisil ya schʼuunik te evolución sok ya skuyik te jaʼnax tojol aʼiyej te bin ya yal te Bibliae. Ta jun buelta albot te yakuk schol bin yuʼun ya schʼuun te la yichʼ pasel yuʼun Dios te bintik aye, sok maba xiw ta scholel te bintik ya schʼuun. ¿Bin lek lokʼ yuʼun-a? Jich ya yal: «Te jmaestro la schʼam yaʼiy ta lek sok la yakʼbey jun copia te joʼtak ta escuela te bin jchajpanoje». ¿Bin yilel la yilik te sjoʼtak ta escuela? Te Ben jich ya yal: «Bayal machʼatik la schʼam yaʼiyik te bin la kale sok leknax jkʼoplal la yilonik». Te bin kʼax ta skuxlejal, ya yakʼ ta ilel te kʼalal ay machʼa maba ya xiw ya x-ichʼot ta mukʼ yuʼun te yantik sok ya skʼan ya snaʼik ta swenta te Jehová. Jaʼ yuʼun kʼax mukʼ skʼoplal te ma xiwotike.

10. ¿Bin-a te jun oʼtanile?

¹⁰ Ta Biblia, kʼalal ya yalbey skʼoplal jun oʼtanil o kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta hebreo kʼop ya skʼan ya yal te yutsil oʼtanil sok te ma x-ijkitaywan. Bayal buelta te jich  ya yalbey skʼoplal, jaʼ ta swenta te skʼuxul yoʼtan te Dios ta stojol te j-abatetik yuʼune. Te kʼopil-abi, jaʼnix jich ya yichʼ tuuntesel ta swenta te kʼux ya yaʼiy sbaik te j-abatetik yuʼune (2 Sam. 9:6, 7). Te Jehová ya skʼan te junuk koʼtantik ta stojol. Te jun oʼtanile ya stsakxan yip kʼalal ya xkʼax bael te tiempo. Jich ya kiltik ta swenta te j-alwanej Daniel.

11. ¿Bin pruebail la sitintay te Daniel te kʼalal kʼaxemix ta 90 yaʼbilal-a? (Ilawil te dibujo ta yelaw te revista).

¹¹ Te Daniel bayal buelta la yakʼ ta ilel ta skuxlejal te jun yoʼtan ta stojol te Jehová. Pero te kʼalal ayix 90 yaʼbilale, la sitintay tulan wokolil. Ta yorail-abi, te Babilonia wentainbilik yuʼun te medoetik sok te persaetik, sok jaʼ ajwalil-a te Darío. Ay chaʼoxtul te machʼatik ay yaʼtelik ta stojol ajwalil ya skontrainik te Daniel sok ma xyichʼik ta mukʼ te Jehová. Jaʼ yuʼun la schap skʼopik yuʼun yakuk yichʼ lajinel te Daniel. Ay bin la spasik yuʼun ya yal ta mantal te ajwalil te ya xjuʼ ya sta swokol-a te Daniel: ya skʼan ya yakʼ ta ilel teme jun yoʼtan ta stojol te ajwalil o jaʼ te Diose. Yuʼun ya yakʼ ta ilel te jun yoʼtan ta stojol te ajwalile, ya skʼan te jichuknix ya spas bitʼil te yantike, te ya yijkitay ta skʼoponel te Jehová 30 kʼajkʼal. Pero te Daniel jun yoʼtan la yakʼ sba, sok la yichʼ chʼojel ochel ta schʼen chojetik. Pero te Jehová la skoltay lokʼel sok la smajtantes te bitʼil jun yoʼtan ta stojole (Dan. 6:12-15, 20-22). ¿Bin ya skoltayotik yuʼun jun koʼtantik jich bitʼil te Daniel?

12. ¿Bin la spas te Daniel yuʼun ya yichʼxan yip te bitʼil jun yoʼtan ta stojol te Jehová?

¹² Yuʼun jun koʼtantik ta stojol te Jehová ya skʼan te kʼuxuk ta koʼtantik. Te Daniel jun yoʼtan la yakʼ sba ta stojol te sTat te ay ta chʼulchan, jaʼ yuʼun te kʼux ta yoʼtane. Yuʼun ya stsak yip te skʼuxul yoʼtan ta stojol te Jehová, jaʼniwan la snopilan ta yoʼtan te taleliletik yuʼun sok te bin-utʼil yakʼoj ta ilel (Dan. 9:4). Jaʼnix jich te Daniel la yal bayal wokol ta spisil te bintik pasbil ta stojol sok ta stojol te lum yuʼun Dios (Dan. 2:20-23; 9:15, 16).

13. 1) ¿Bin prueba ya sitintay te j-abatetik yuʼun Jehová te jchʼieliktoe? Ala junuk ejemplo. (Jaʼnix jich ilawil te foto) 2) ¿bin ya xjuʼ ya kalbeytik te machʼa ya sjojkʼoybotik teme ya jkoltaybeytik skʼoplal te antsil winiketike? (Ilawil ta jw.org te video «Te bin ya yacʼ te bin stojil ta pasele, ha te lamal qʼuinal»)

¹³ Jich bitʼil te Daniel, te jchʼieletik ta  kʼajkʼal ini joytaybil ta ants winiketik te ma xyichʼix ta mukʼ te Jehová sok te mantaliletik yuʼune. Te ants winiketik ini yaniwan spʼajik te machʼatik ya yalik te kʼux ta yoʼtanik te Dios sok yaniwan sujik yuʼun ma junuk ya yakʼ sbaik ta stojol te Jehová. Jich kʼot ta pasel ta stojol te Gabriel, te kuxinem ta Australia. Te kʼalal jchʼielto-ae kʼax tulan prueba ta stojol ta sclase. Te maestra la sjojkʼoybey te alumnoetik bin ya spasik teme jtul yamigoik ya yal te jaʼ antsil winike, sok la yal te yakuk yakʼ sbaik ta jejch te machʼatik ya skoltaybeyik skʼoplale. Te Gabriel, jich la yal: «Spisilik la skoltaybeyik skʼoplal, jaʼnax te joʼon sok yan testigo yuʼun Jehová maba la jpastik». Te bin la spas te Gabriel la yakʼ ta ilel te jun yoʼtan la yakʼ sba ta stojol te Diose. Jich ya xjul ta yoʼtan: «Ayto skʼan maba ya xlaj-a te clase, pero te joʼtak ta clase sok te jmaestra la stseʼlayotik sok la slabanotik. La jpas tulan yuʼun maba ya x-ilinon sok te ya jchol ta aʼiyel te bin jchʼuunoje, pero maba la skʼan schʼam yaʼiyik». ¿Bin yaʼiyel la yaʼiy sba te Gabriel? Jich ya yal: «Melelnix-a te maba la jmulan te la stseʼlayonik, pero kʼax tseʼel koʼtan la kaʼiy jba, melel jun koʼtan la kakʼ jba ta stojol te Jehová sok la jkoltaybey skʼoplal te bin jchʼuunoje».

14. ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun jun koʼtan ya kakʼ jbatik ta stojol te Jehová?

¹⁴ Jich bitʼil te Daniel, ya xjuʼ te jun koʼtan ya kakʼ jbatik ta stojol te Jehová, teme ya jpastik tulan yuʼun kʼux ya kaʼiytik. Yuʼun ya xmukʼub te skʼuxul koʼtantik ta stojol te Jehová ya skʼan ya jnaʼbeytik sba ta lek, jun te bin-utʼil ya xjuʼ ya jpastike, jaʼ te kʼalal ya kiltik te bintik spastiklanoje (Rom. 1:20). Jchʼiel, ¿bintik ya xjuʼ ya skoltayat yuʼun ya awichʼxan ta mukʼ sok kux-xan ya awaʼiy ta awoʼtan te Jehová? Ta sección «¿Aybal machʼa la spas?» ay videoetik sok articuloetik te ya xjuʼ ya awil. Jaʼnix jich ya xjuʼ ya akʼopon te folletoetik ¿Es la vida obra de un Creador? sok ¿Bin-utʼil chiknaj te kuxlejalil? Ilawil te bin la yal jtul hermana ta swenta te folletoetik ini, te Esther sbiil te jaʼ slumal Dinamarca: «Kʼax ya jmulan te bin ya yal te folletoetik ini. Maba ya yalbat te bin ya skʼan ya achʼuun, ya yakʼbat awil pruebaetik yuʼun ya xkʼot ta awoʼtan te ay jtul Jpaswaneje». Te Ben, te la kalbeytik skʼoplal ta párrafo 9, jich ya yal: «Te articuloetik sok folletoetik ini, la yakʼbeyxan yip te schʼuunel koʼtan. La yakʼbon kil te jaʼ la spas Dios te kuxlejalil». Te kʼalal ya anop te información ini, jichniwan ya awal-euk te bin ya yal te Apocalipsis 4:11: «Jehová Dios kuʼuntik, snujpʼ te ya awichʼ albeyel yutsil akʼoplal sok ichʼel ta mukʼ ta swenta te ay awuʼele, melel jaʼat la apas spisil te bintik aye». e

15. ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ya yichʼxan yip te bitʼil kamigoinoj jbatik sok te Jehová?

¹⁵ Yanxan te bin ya skoltayotik yuʼun kʼux-xan ya kaʼiytik ta koʼtantik te Jehová, jaʼ te ya jnoptik ta swenta te Jesús. Jich la spas jtul chʼiel hermana te jaʼ slumal Alemania, te Samira sbiil, jich ya yal: «La jnaʼbeyxan sba ta lek te Jehová ta swenta te Jesús». Te kʼalal mato ayuk yaʼbilal-a, te Samira ma schʼuun yoʼtan te ay tʼujbil taleliletik yuʼun te Jehová, pero maba jichuk ya snop ta stojol stukel te Jesuse. Jich ya yal: «Ya jmulanbey te stalel te Jesús, melel kʼux ta yoʼtan te alaletik sok oranax ya xjuʼ ya kamigointik». Te kʼalal ya snaʼbeyxan sba ta lek te Jesús, la yamigoinxan te Jehová. ¿Bin yuʼun? Te Samira jich ya yal:  «Kʼun ta kʼun la kichʼbey swentail te pajal stalel sok te sTat te Jesuse, melel ya yakʼ ta ilel te lekil taleliletik yuʼune. Sok la kichʼbey swentail te jaʼ ta swenta te la stikun talel te sNichʼan ta Balumilal yuʼun ya xnaʼbotxan sba ta lek» (Juan 14:9). Jchʼiel, teme ya akʼan ya awamigoinxan te Jehová, ¿bin yuʼun maba ya anopxan ta stojol te Jesús? Teme ya apase, te skʼuxul awoʼtan ta stojol te Jehová sok te bitʼil jun awoʼtan ya akʼan ya awakʼ aba ta stojole, yame yichʼxan yip.

16. ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal te junuk koʼtantik ya kakʼ jbatik ta stojol te Jehová? (Salmo 18:25; Miqueas 6:8).

¹⁶ Te ants winiketik te jun yoʼtanik spisil-ora lek ya yil sbaik sok te yamigotakike (Rut 1:14-17). Jaʼnix jich, teme jun koʼtantik ta stojol te Jehová, ay slamalil koʼtantik. ¿Bin yuʼun? Melel ya yakʼ slamalil koʼtantik snaʼel te jun yoʼtan ya yakʼ sba ta stojol te yamigotak te jun yoʼtanike (kʼopona Salmo 18:25; Miqueas 6:8). Te Jpaswanej kuʼuntik ya skʼan ya yamigoinotik, manchukme kʼax mukʼ skʼoplal stukel. ¿Mabal jaʼuk mukʼul majtanil te ya skʼan ya yamigoinotik? Maʼyuk bin ya xjuʼ ya slajin te bitʼil kamigoinoj jbatik sok te Jehová, ni jaʼuk te lajel (Dan. 12:13; Luc. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39). Jaʼ yuʼun, kʼax mukʼ skʼoplal te ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼun te Daniel sok te junuk koʼtantik ya kakʼ jbatik ta stojol te Jehová.

17, 18. ¿Binxan ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te Daniel?

¹⁷ Ta artículo ini, la kalbeytik skʼoplal cheb taleliletik yuʼun te Daniel. Pero bayalxan bin ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te bin kʼax ta skuxlejal. Jich bitʼil te bintik la swayichin sok te bintik akʼbot yil ta najalsitil yuʼun te Jehová, la yakʼbey snaʼ bin swentail te albilkʼopetik. Ay albilkʼopetik te kʼoemikix ta pasel, pero ay yantik te mato sok ya yakʼ jnaʼtik te bin ya xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbej tey ochem skʼoplal-euk-a te ants winiketik ta Balumilal.

¹⁸ Ta yan artículo ya kalbeytik skʼoplal cheb albilkʼopetik te ay ta libro yuʼun Daniel. Ya skoltayotik ta jpisiltik ta yichʼbeyel swentail jaʼ chikan teme jchʼielotik o ayix kaʼbilaltik, ta stael ta nopel ta lek te bin ya jpastik ta ora ini. Te albilkʼopetik ini, jaʼnix jich ya skoltayotik yuʼun maba ya xiwotik sok te junuk koʼtantik ya kakʼ jbatik, jichme chapalotik ta sitintayel te pruebaetik te ya xtal ta jtojoltike.