Jajchon ta tseʼej, jkuyoj-a te maʼyuk bin ya snaʼ ta swenta religión te kamigoe. Jaʼ yuʼun la jojkʼoybey: «¿Bin anopoj ta swenta te Bibliae?». Maʼyuk bin la yalbon. Pero, ta patil la yalbon te testigo yuʼun Jehová te smamae sok te ay bintik nojptesot ta swenta te Bibliae. La jkʼan la jnaʼxan, jaʼ yuʼun la kalbey te akʼa scholbonxan kaʼiye.

Sjunalniwan ajkʼabal kʼopojotik. Te kamigo la scholbon te ya yal te Biblia te jaʼ ay ta skʼab Satanás te balumilale (Juan 14:30). Stalelniwan anaʼojix-a te jaʼate, pero te joʼone maʼyuk banti jich kaʼiyoj-a, jaʼ yuʼun la yikʼbon koʼtan. Kaʼiyoj-a te machʼa ay ta skʼab te balumilal jaʼ jun Dios te lek yoʼtan sok toj yoʼtan. Pero manix jaʼuk ay ta skʼab yilel-a. Manchukme jaʼtonax 26 kaʼbilal-a, bayalix wokolil kiloj ta Balumilal.

Te jpapa aʼtej ta stojol te Estados Unidos ta stijel avión te ya stuuntesik ta guerra. Jaʼ yuʼun ta jchʼinilto jnaʼojnanix-a te ya xjuʼ ya schʼojik bomba. Chapalikix-a te soldadoetik, jaʼxanix ya skʼan te ya spʼeik jun botón. Kʼax wokol la kil te la jnop jun ta universidad ta California ta skaj te guerra yuʼun Vietnam. Ya xbootik ta marcha sok te joʼtak ta clase, ya kichʼtik nutsel yuʼun te policiaetik, wokoltik ya xlokʼotik ta anel yuʼun te ma xkichʼtik ta lek ikʼ sok te ma xkiltik kʼinal ta skaj te gas lacrimógeno. Kʼax chujkul sok wokol-a te kuxinele, melel ya smilik te politicoetik, ay marchaetik sok ay miltamba. Yanyantik-a te bin ya snop te ants winiketike, ma jnaʼix-a te bin ya jchʼuune.

Ta 1970 boon ta aʼtel ta norte yuʼun Alaska te banti la jpas ganar bayal takʼin. Ta patil boon ta Londres (Inglaterra), la jman jmoto sok la jtij bael manchukme ma jnaʼ te banti ya xboone. Cheʼoxeb u ta patil kʼoon ta África. Bayal ants winiketik la jnaʼbey sba ta be te jaʼnix jich ma skʼan ya yilikix te kʼopetik jajcheme.

 Ta swenta te bin kiloj sok kaʼiyoj la jta ta ilel te yuʼun-nix melel-a te bin ya yal te Biblia te ay ta skʼab Pukuj te balumilale. Pero ya jkʼan ya jnaʼ-a te bin yuʼun maʼyuk bin ya spas te Diose.

Cheʼoxeb u ta patil la jnaʼ te bin yuʼune. Ta patil la jnaʼbey sba bayal ants winiketik te jun yoʼtan yakʼoj sbaik ta stojol te smelelil Dios, chikan te bin wokolil ya sitintayik.

Kʼalal sujton bael ta Londres, la jkʼopon te smama te kamigo sok la yakʼbon jun Biblia. Ta patil boon ta Ámsterdam (Países Bajos). Ta jun buelta yakon ta skʼoponel te Biblia ta stsʼeel jun poste yuʼun luz. Tey kʼax jtul Testigo sok la yalbon te ya skʼan ya scholbonxan kaʼiy te bin ya yal te Biblia. Patil, kʼalal ayon ta Dublín (Irlanda), boon ta Betel yuʼun te testigoetik yuʼun Jehová. Kʼalal la jtij te puerta, tey la jnaʼbey sba-a te Arthur Matthews, jtul hermano te bayalix spʼijil. La kalbey te ya jkʼan ya jnop te Biblia sok la yalbon te ya snojptesone.

Bayal ya jmulan-a te bin yakon ta snopele sok ma la kijkitay ta skʼoponel te libroetik sok te revistaetik ya spukik te Testigoetike. Jaʼnix jich ya jkʼopon-euk te Bibliae. Ta tsoblejetik chamnax koʼtan yuʼun bitʼil te chʼin alaletik ya snaʼbeyik sujtib te bin ya sjojkʼoybey sbaik te machʼatik ay spʼijilik ta Balumilal, jich bitʼil te bin yuʼun ay bayal wokolil, machʼa-a te Diose sok teme aytobal bin kuxul ya xjil kuʼuntik te kʼalal ya xlajotike. Spisil Testigoetik te kamigotak, melel maʼyuk machʼa yan ya jnaʼbey sba ta lugar-abi. Jaʼ la skoltayonik yuʼun kʼuxuk ta koʼtan ya kaʼiy te Jehová sok te yakuk jpasbey te skʼanojel yoʼtane.

La kichʼ jaʼ ta 1972, jun jaʼbil ta patil ochon ta precursor sok boon ta yan congregación ta Newry (Irlanda del Norte). La jtoj jun chʼin na te pasbil ta ton te ay ta yolil wits. Te bitʼil ay wakaxetik tey-a, tey ya xbajt jnop-a te jdiscurso. Kʼalal yakik ta sjachʼel sweʼelik-a te wakaxetik, jich yilel te yakik ta yaʼiyel te jdiscursoe. Manchukme maba ya sjakʼbonik, pero la skoltayon yuʼun manchuk spisil-ora nijilon te kʼalal ya jkʼases te jdiscurso. Ta 1974 ochon ta precursor especial, jaʼ la jokin jba sok te Nigel Pitt te kamigoinoj jbatik kʼalalto ta ora ini.

Ta yorail-abi ta Irlanda del Norte bayal jajchem kʼop tey-a. Ay ants winiketik ya yalik te «bayal ya schʼojik bomba sok ya xmilawanik»  tey-a. Ta jujun kʼajkʼal ay pleito ta calle, namalto ya xtujkʼaywanik tal, miltamba sok ya schʼojik bomba. Te kʼop jajchem yuʼunike jaʼ ta swenta te religión sok te política. Pero, te protestanteetik sok te catolicoetik snaʼojik te Testigoetik maba ya schʼik sbaik ta política, jaʼ yuʼun juʼ la jcholtik te skʼop Dios sok ma kʼax wokol la kaʼiytik spasel. Te machʼatik ya jcholbeytik skʼop Dios ya yalbotik te banti sok jayeb ora ma skʼan ya xbootik ta jun lugar, melel ay bin ma lek ya xkʼot ta pasel tey-a.

Manchukme jich-abi, aynix kʼax jwokoltik. Ta jun buelta boon sok te Dennis Carrigan, te jaʼnix jich precursor, ta scholel skʼop Dios ta jun chʼin lum te banti maʼyuk Testigoetik sok te jun-nax buelta kʼoemon tey-a. Ta skajniwan te ma jichuk ya xkʼopojotik te bin-utʼil ta Irlanda, jtul ants la skuyotik te soldadootik yuʼun Reino Unido te yakotik ta stsajtayel te lume. Jnaʼojtik teme lek ya kiltik te soldadoetik ya xjuʼ te ya xlajotik yuʼun o te ya kichʼtik tujkʼayel ta sjol kakantik. Te joʼon sok te Dennis yakotik ta smaliyel te ya xkʼax te autobús, joʼotiknax tey ayotik-a sok kʼax bayal sik. Tey-abi la kiltik jkojt carro te yak ta bael ta cafetería te banti ay te antse. Lokʼ tal te antse sok jajch skʼopon te chaʼtul winiketik te ayik ta carro sok la stuch kʼabtayotik tal sok slab yoʼtan. Ta patil noptsaj tal ta jtojoltik te winiketik, jajch sjojkʼoybotik te jayeb ora ya xkʼax te autobús. Kʼalal kʼot te autobús, jajch skʼoponik te chofer, pero ma la kaʼiytik te bin la yalike. Joʼotiknax te ayotik ta carroe, jaʼ yuʼun la jkuytik te ay ban ya kichʼtik ikʼel bael yuʼun ay bin ma lek ya kichʼtik pasbeyel. Pero maʼyuk bin kʼot ta pasel. Kʼalal koon ta autobús, jich la jojkʼoybey te chofer: «¿Bin la yalik te winiketike?». Jich la yal: «Ma xa amel awoʼtanik. La kalbeyik te machʼaex-ae. Maʼyuk bin ya awichʼik pasbeyel».

Ta 1976, ta jun mukʼul tsoblej yuʼun distrito a te la yichʼ pasel ta Dublín, la jnaʼbey sba te Pauline Lomax, te jaʼ jtul precursora especial te talem ta Inglaterra. Jaʼ jtul hermana te tulan schʼuunel yoʼtan, pekʼel yoʼtan sok tʼujbil stalel. Te Pauline sok te yijtsʼin Ray ta yalalilikto la snaʼbeyik sba te Jehová. Jun jaʼbil ta patil nujpunon sok te Pauline sok abatinotikxan ta precursor especial ta Ballymena (Irlanda del Norte).

Jun tiempo abatinotik jich bitʼil superintendente yuʼun circuito ta Belfast, Londonderry sok yantikxan lugaretik te xiʼbantik sba. Kʼax tulan schʼuunel yoʼtan te hermanoetik, melel la yijkitayik te bin bayalix jaʼbil schʼuunojik-a, te lab-oʼtanil sok te pʼajaw. Chikan ta ilel te jaʼ akʼbotik bendición sok kanantayotik yuʼun te Jehová.

Abatinotik lajuneb jaʼbil ta Irlanda. Patil ta 1981 la kichʼtik ikʼel ta clase 72 yuʼun Galaad. Tey-abi la kichʼtik tikunel bael ta Sierra Leona (África Occidental).

Kuxinotik ta jun na sok 11 ta tul misioneroetik te kʼax lek yoʼtanik. Jun-nax jcocinatik, ay oxeb baño, cheb regadera, jun teléfono, jun lavadora sok jun secadora. Jujuntsʼin ya xbajt te luze, nojel ta chʼo te ba na sok ta yeʼtal na ya x-och tal te chanetik.

Manchukme ma mero lek-a te kuxinel tey-ae, bayal la jmulantik te scholel skʼop Dios. Te ants winiketik ya yichʼik ta mukʼ te Biblia sok leknax ya yaʼiyik te bin ya jcholbeytike.  Bayal machʼatik la snopik te Biblia sok ochik ta Testigo. Te ants winiketik ta lugar-abi la yalbonik «Señor Robert» sok te Pauline ya x-albot «Señora Robert». Pero, ta patil jajchon ta aʼtel ta Betel, jaʼ yuʼun ma mero ya xlokʼonix ta scholel skʼop Dios. Te Pauline jajch ta albeyel «Señora Pauline» te joʼone jajch yalbonik «Señor Pauline». Te kinam kʼax tseʼel yoʼtan yuʼun te jich jajch ta albeyele.

Bayal hermanoetik te maʼyuk stakʼinik tey-a, pero spisil-ora akʼbotik yuʼun Jehová te bin ya xtuun yuʼunike (Mat. 6:33). Ya xtal ta koʼtan jtul hermana te jaʼxanix ay stakʼin yuʼun ya sman sweʼelik sok te yalatak ta kʼajkʼal-abi. Pero, te stakʼine la yakʼbey jtul hermano te yichʼoj malaria yuʼun ya smanbey spoxil-a te schamele. Ta kʼajkʼalnix-abi, jtul ants kʼot ta sna te hermana sok tojot yuʼun ya stesbot sjol. Bayal buelta jich kʼot ta pasel.

Abatinotik baluneb jaʼbil ta Sierra Leona. Pero, ta patil bootik ta Betel ta Nigeria te kʼax mukʼe. Jaʼnix aʼtejon-a te bin aʼtelil ya jpas-a te kʼalal ayon ta Sierra Leona, pero te Pauline wokol kʼay stukel, melel ta jun u ya schol skʼop Dios 130 ora sok bayal s-estudiante te ya yakʼbeyik yipal-a, pero ta Betel sjunal kʼajkʼal ya stsʼis pakʼ. Wokol la yil, pero ta patil kʼot ta yoʼtan te mukʼ skʼoplal ya yilik te hermanoetik spisil te bin ya spase, sok jaʼ bajt ta yoʼtan yakʼbeyel smukʼul yoʼtan te betelitaetik.

Yachʼil ya kiltik te costumbreetik ta Nigeria. Yato xjul ta koʼtan te jun buelta jtul hermano la yikʼ bael ta j-oficina jtul hermana te julelto ta Betel. La kakʼbey jkʼab yuʼun ya jpatbey yoʼtan, pero te hermana la skejan sba ta jtojol. Cham koʼtan yuʼun sok jul ta koʼtan ta ora te bin ya yal te Hechos 10:25, 26 sok te Apocalipsis 19:10. Jaʼ yuʼun la jojkʼoybey jba: «¿Bin ya jpas? ¿Binwan ya kalbey?». Pero ta patil la jnop: «Teme ikʼot tal ta Betel yuʼun-nix ya snaʼ-a te bin ya yal te Bibliae».

Sokix jkʼexlal jajch jkʼopon te hermana sok ta patil la jpas investigar bin yuʼun te jich la spase. Kʼot ta koʼtan te yak ta stʼunel jun costumbre te jich ya spasik ta lugar-abi. Jaʼnix jich ya spasik-euk te winiketik. Jich ya yakʼik ta ilel te ya x-ichʼawanik ta mukʼ, pero ma pajaluk sok te bitʼil ya yichʼik ta mukʼ te Diose. Te Biblia ya yalbey skʼoplal te jaʼnix jich ay machʼatik jich la spasik-euke (1 Sam. 24:8). ¡Kʼax  lek te maʼyuk bin la kalbey te hermana te maniwan lek la yaʼiy sba yuʼun te jichuke!

Bayal hermanoetik la jnaʼbeytik sba ta Nigeria te tulan schʼuunel yoʼtanik, jich bitʼil te Isaiah Adagbona. b Ta skeremilto la snaʼbey sba te Jehová sok ta patil tsakot ta kʼaʼel chamel. Akʼot bael ta jun lugar te banti ayik spisil te machʼatik tsakbilik ta kʼaʼel chamel, pero maʼyuk yantik Testigoetik tey-a. Manchukme la yichʼ kontrainel, la skoltay kʼaxem ta 30 ta tul ants winiketik te tsakbilik ta kʼaʼel chamel yuʼun ya x-ochik ta Testigo sok la sjach jun congregación tey-a.

Ta 1996 la kichʼtik tikunel bael ta Betel ta Kenia. Maʼyuk kʼoemonix tey-a, jaʼtonix te kʼalal la kalbey skʼoplal ta sjajchibal. Ta Betel ya xkʼot yulaʼtayotik maxetik te cercopiteco verde sbiil. Te maxetik-abi ya yelkʼanbeyik te sit teʼetik te ay yuʼun te hermanaetik. Ta jun kʼajkʼal, jtul hermana jamal la yijkitay te sventanaul te scuarto. Te kʼalal sujt tale, la sta bayal maxetik tey-a te yakik ta sweʼel te bin la yijkitay jilele. Awun te hermana sok lokʼ ta anel. Jaʼnix jich, te maxetik awunik sok wilik lokʼel ta ventana.

Te joʼon sok te Pauline jajchotik ta skoltayel jun congregación te ya xkʼopojik ta suajili sok la yalbonik te yakuk jkoltayik ta skʼasesel te Estudio yuʼun Libro ta Congregación (ta ora ini jaʼix te Snopel skʼop Dios ta congregación). Pero ma jnaʼ te kʼopil suajili, jaʼ yuʼun nail ya jkʼopon te libro yuʼun ya xjuʼ ya jkʼopon-a te jojkʼoyeletike. Pero, teme ma jichuk sujtib ya yakʼik te bin-utʼil tsʼibaybil ta libro, ma xkʼot ta koʼtan. Jaʼ yuʼun ma lek ya kaʼiy jba sok ya jmel koʼtan yuʼun te ma xjuʼ ya jkoltay te hermanoetik. Pero chamnax koʼtan yuʼun te bitʼil ay slamalil yoʼtanik sok spekʼelil yoʼtanik ta jtojole.

Ma la sta jun jaʼbil te abatinotik ta Kenia. Ta 1997 la kichʼtik ikʼel ta Betel ta Brooklyn (Nueva York). Te bitʼil jkʼulej te nación te banti kʼootik ya xjuʼ te ya schʼaytesbotik koʼtantik (Prov. 30:8, 9). Pero te hermanoetik liʼi jun yoʼtan yakʼoj sbaik. Ma stuuntes te stiempoik sok te bin ay yuʼunik yuʼun ya xkʼulejubik, ya stuuntesik yuʼun ya skoltayik te organización yuʼun Jehová.

Te jaʼbiletik kʼaxemix tale, kilojtik te tulan schʼuunel yoʼtan te hermanoetik manchukme yanyantik-a te bin ya xkʼax ta stojolik: jich bitʼil ta Irlanda ay guerra, ta África ay pobreil sok namal ayik ta nainel sok ta Estados Unidos ma schʼaytesbotik yoʼtanik te kʼulejalil. Kʼax tseʼelniwan yoʼtan te Jehová te bitʼil ya yakʼik ta ilel te kʼux ya x-aʼiyot manchukme yanyantik-a te bin ya sitintayik.

Oranax kʼax te jaʼbiletike, jich bitʼil ya yal Job 7:6, «cʼax hich ahnimal ya xcʼax a te bin utʼil ya xbehen te steʼel sbucʼulel te jalabile». Ta ora ini ya x-abatinotik ta central mundial te ay ta Warwick (Nueva York), talel kʼaxel kʼux ya yaʼiy sbaik te machʼatik liʼ ayike. Bayal ya yakʼ stseʼelil koʼtantik spasbeyel yaʼtel te Ajwalil kuʼuntik Jesucristo, te nopol ya smajtantes te machʼatik jun yoʼtan ya yakʼ sbaik (Mat. 25:34).