TA NAMEY KʼINAL te israeletik kʼayemik ya yakʼel takʼin yuʼun ya yichʼ ichʼel ta mukʼ-a te Jehová. Pero ta skʼajkʼalel te Jesús te judioetik bayal bin ya stojbeyik spatanil sok ay machʼatik te wokol la yaʼiyik stojel.

Te judioetik ya stojik (cheb dracma takʼin) yuʼun ya slekubtesik-a te tabernáculo sok ta patil jaʼix-a te templo. Ta sbabial siglo te takʼin-abi, la yichʼ tuuntesel yuʼun la yichʼ lekubtesel te templo te la schaʼpas te Herodes sok te banti ya yichʼ akʼel te chikʼbil majtaniletik. Chaʼoxtul judioetik la sjojkʼobeyik te Pedro bin ya yal te Jesús ta swenta te stojel te patanil, te Cristo la yal te jaʼ lek te ya yichʼ tojele. Albot te Pedro te yakuk sle te takʼin yuʼun ya stoj-a (Mat. 17:24-27).

Te lum yuʼun te Jehová jaʼnix jich ya stojik te diezmo ta spisil te bin ay yuʼunik (Lev. 27:30-32; Núm. 18:26-28). Te jwolwanej yuʼun te religionetik ya sujawanik ta stojel te diezmo ta spisil te bintik stsʼunojik, jich bitʼil «te menta, anís, soc comino». Te Jesús maʼyuk bin la yal yuʼun te stojel te patanil, jaʼ ma lek la yil te bin la spasik te jchebal oʼtan escribanoetik sok te fariseoetik (Mat. 23:23).

Ta swenta te bitʼil wentainbilik yuʼun romanoetik te judioetik, jaʼnix jich ya stojbeyik patan. Jich bitʼil te machʼa tey ay skʼinalik ya stojik patan ta takʼin o ta sit te yawal stsʼunubik. Jaʼ chikan te jayeb ya yakʼ te kʼinale yaniwan yakʼik ta 20 o 25 porciento. Te judioetik ta jujuntul ya stojik te spatanik. Te fariseoetik ya sjojkʼobeyik te Jesús teme lek te ya stojik te patanil-abi: «Aʼbeya César te bin yuʼun César, soc aʼbeya Dios te bin yuʼun Dios» (Mat. 22:15-22).

Te bin ya schonik sok te bin ya smanik jaʼnix jich ya stojbeyik spatanil. Ya yichʼ tojel ta puertoetik, ta puenteetik, ta yochibal o ta slokʼibal te mukʼul lumetik sok ta mercadoetik.

Te stojol patanil ya yakʼbeyik te romanoetik jich kʼoem te bitʼil ijkatsil te ma xjuʼix yuʼunik stojel. Jich bitʼil la yal jtul romano winik te Tácito sbiil te kʼalal jaʼ ay ta ajwalil-a te Tiberio sok te kʼalal liʼ ay ta Balumilal-a te Jesús, la yal te bitʼil «te lum Siria sok te Judea, tenbil ya yaʼiy sbaik te jayeb ya stojik te patanil, jaʼ yuʼun la yalik wokol te yakuk spejkʼanbeyik te jayeb ya stojike».

Te bin-utʼil ya yichʼ kʼanel te patanetik wokol ya yilik te judioetik. Jaʼ ya xjil ta yaʼtel bitʼil jkʼan patan te machʼa bayalxan ya yakʼ takʼine. Te jkʼan patanetik ya sle swiniktak ta aʼtel yuʼun jaʼ ya xkʼax skʼanik ta nanatik te patane, jich talel kʼaxel ay bin ya xlokʼ yuʼunik-a. Jich bitʼil te Zaqueo ay swiniktak yuʼun jaʼ ya xkʼax skʼanik te takʼine (Luc. 19:1, 2). Jaʼ yuʼun te ants winiketik ya yilintayik te jkʼan patanetik.