Ayinon ta 19 yuʼun mayo ta 1940 ta Amiún (Líbano). Cheʼoxeb jaʼbil ta patil bootik ta yan lum te Trípoli sbiil. Te jfamiliae leknax skuxlejalik, kʼuxonik ta yoʼtan sok kʼux ta yoʼtanik te Jehová. Ta jfamilia ay oxtul achʼixetik sok chaʼtul keremetik, te joʼone ijtsʼinalon. Te jmeʼ jtate ma jaʼuk mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te takʼine, jaʼ mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te snopel te Biblia, te ya xbajtik ta tsoblejetik sok skoltayel te ants winiketik ta snaʼbeyel sba te Diose.

Ta jcongregaciontik ay bayal hermanoetik te tsabilik yuʼun ya xbajtik ta chʼulchan. Jtul te machʼa tsabil jaʼ te Michel Aboud te jaʼ ya skʼases te snopel te libro ta congregación. Te hermano la snaʼbey sba te Jehová ta Nueva York sok la schol skʼop Dios ta Líbano ta sjajchibal te jaʼbil 1920. Ya xjul ta koʼtan te ya x-ichʼawan ta mukʼ sok bin-utʼil la skoltay te Anne sok te Gwen Beavor, chaʼtul hermanaetik te la spas sbaik graduar ta Escuela yuʼun Galaad te la yamigoin sbaik ta lek sok te jfamilia. Bayal jaʼbil ta patil tseʼel koʼtan yuʼun te la jta te Anne ta Estados Unidos. Ta patil la kil te Gwen te nujpun sok te Wilfred Gooch te yakik ta abatinel ta sucursal yuʼun Londres (Inglaterra).

Te kʼalal chʼinonto-ae maʼyuk bayal Testigoetik ta Líbano, pero ya kakʼbeytik snop te Biblia te yantike. Jich ya jpastik manchukme ya skontrainotik te jwolwanejetik yuʼun te religionetik. Ta kʼajkʼal ini yato xjul ta koʼtan te bin kʼax ta jtojoltik.

Ta jun buelta te joʼon sok te jwix Sana yakotik ta scholel skʼop Dios ta mukʼul edificioetik. Te kʼalal yakotik ta scholel skʼop Dios-ae, tal jtul sacerdote te ayniwan machʼa la yikʼ tal, jajch yut te jwix sok la skotpʼin koel ta escalera. Ayniwan machʼa la yikʼ tal te policía te la skoltay sok yutsil yoʼtan te Sana, te la sta yejchen te kʼalal kotpʼinote. Te policía la yikʼik bael te sacerdote sok la yilik te yichʼoj spistola. Te jefe yuʼun te policiaetik jich la sjojkʼoybey: «¿Bin awaʼtel te jaʼate? ¿Jaʼbal ya awol te religión o jaʼ ya awol te j-utsʼinwanejetik?».

Jaʼnix jich ma xchʼay ta koʼtan te jun buelta te congregación la stoj jun autobús yuʼun ya xbootik ta scholel skʼop Dios ta jun pueblo te namal ay. Te kʼalal la yaʼiy stojol te sacerdote yuʼun te pueblo te yakotik ta scholel skʼop Dios, la stsob tal bayal ants winiketik yuʼun ya stenotik lokʼel. Te ants winiketik la schʼojotik ta ton sok taot ta ton ta sjol te jpapae. Ya xjul ta koʼtan te nojel ta chʼichʼ te sit yelawe. Jich yuʼun bajt ta autobús sok te jmamae sok bayal la jmel koʼtantik yuʼun. Ma xchʼay ta koʼtan te bin la yal te jmama te kʼalal yak ta skusbeyel te sit yelaw te jpapa: «Jehová, pastiklanbeya perdón, melel ma snaʼik te bin yakik ta spasel».

Ta yan buelta bootik ta yulaʼtayel te jfamiliatik ta jlumaltik. Te kʼalal kʼootik ta sna te jmamuch, tey ay jtul obispo te mukʼ skʼoplal ya x-ilote. Snaʼoj te testigoetik yuʼun Jehová te jmeʼ jtat. Manchukme wakebtonax kaʼbilal-a jich la sjojkʼoybon: «Te jaʼate, ¿bin yuʼun te ma awichʼoj jaʼe?». La kalbey te chʼinonto, te ya jkʼan ya jnaʼbeyxan skʼoplal te Biblia sok te tulanukxan te schʼuunel koʼtan. Te bitʼil ma la smulan te bin la kale, la yalbey te jmamuch te ma la kichʼ ta mukʼ.

Mel-oʼtantik sba te bin kʼax ta jtojol pero ma spisiluk-ora jich, melel te libanesetik lek yoʼtanik sok ya x-ikʼawanik ochel ta snaik. Jich yuʼun ya smulanik yaʼiyel te bin ya yal te Biblia sok bayal machʼatik ya jnojptestik.

Te kʼalal ayonto ta escuela-a jtul hermano te talem ta Venezuela tal yulaʼtay te hermanoetik ta Líbano. Ya xtal ta tsoblejetik ta jcongregaciontik sok kaj snaʼbey sba te jwix te Wafa sbiil. Ta patil nujpunik sok bajtik ta kuxinel ta Venezuela. Te kʼalal ya stikunbotik tal carta te Wafa, ya yalbey te jpapa te yakuk xbootik ta Venezuela, melel bayal ya snaʼotik. Jich ¡bootik ta Venezuela!

 Ta 1953 kʼootik ta Venezuela bootik ta kuxinel ta Caracas te nopol yiloj sba sok te palacio yuʼun gobierno. Te kʼalal jchʼiel keremonto-ae ya jmulan yilel te ya xkʼax te presidente ta tʼujbil carro sok te schofer. Pero te jmeʼ jtat wokol ya xkʼayik ta swenta te bitʼil ya xkʼopojik, te nación, te bin yilel stalelik, te weʼelil sok te bin yilel te lumkʼinal. Yakaliktonax ta kʼayel-a te kʼalal ay bin mel-oʼtantik sba kʼot ta pasel.

Te jpapa ma lek la yaʼiy sba. Chamnax koʼtantik yuʼun, melel maʼyuk ta chamel sok tulan ta winikil. Maʼyuk bin-ora jich kilojtik-a te ya stsakot ta chamel, la stabeyik cáncer ta spancreas sok la yichʼ operación. Pero jun semana ta patil, laj.

Ma xtal ta koʼtan te bin ya kal, melel ayotik ta tulan mel-oʼtan-a. Aytonax 13 kaʼbilal-a, jich la kaʼiytik te ma jnaʼ te bin ya jpastike. Te jmamae bayal la smel yoʼtan yuʼun te laj te jpapae. Pero la kiltik te ma jaʼuk ya skʼan ya xbajt ta koʼtantik sok la skoltayotik te Jehová. Ayix 16 kaʼbilal-a te kʼalal lokʼon ta secundaria ta Caracas, jich la kaʼiy te jaʼ ay ta jwenta smakʼlinel te jfamilia.

Ta yorail-abi te jwix Sana nujpun sok te Rubén Araujo te la spas sba graduar ta Escuela yuʼun Galaad sok sujt tal ta Venezuela. Pero la staik ta nopel te ya xbajtik ta Nueva York. Te jfamilia la yalik te ya x-ochon ta universidad, jich yuʼun boon ta Nueva York te banti ay te Sana sok te Rubén. Te kʼalal la jokinlan ta kuxinel, la skoltayonik yuʼun ya xchʼixan te schʼuunel koʼtan. Soknix ay hermanoetik te tulan schʼuunel yoʼtanik ta congregación Brooklyn Spanish. Te hermano Milton Henschel sok te Frederick Franz te kʼax kʼux ta koʼtantike, ya x-abatinik ta Betel yuʼun Brooklyn.

Te kʼalal nopol ya xlajix jun jaʼbil kochel ta universidad-a, jajch jnop ta koʼtan bin yakon ta spasel sok te jkuxlejal. Ay la jkʼoponlan articuloetik yuʼun Te J-Ilkʼinal ta toyol te ya yalbey skʼoplal te abatinel ta stojol te Jehová te maba chʼay ta koʼtan. La kil te precursoretik sok te betelitaetik ta congregación te tseʼel yoʼtanik jich la jkʼan te jichukon-euke. Pero matoba kichʼoj jaʼ-a, jich yuʼun la kil te mukʼ skʼoplal te ya kakʼ jkuxlejal ta stojol te Jehová. Jich yuʼun la kichʼ jaʼ ta 30 yuʼun marzo ta 1957.

Te kʼalal kichʼojix jaʼ-ae la jnop te ya x-ochon ta precursor regular. Jich koʼtan te ya x-ochon ta precursor, pero jnaʼoj te tulan ta pasele. La jojkʼoybey jba teme ya xjuʼ kuʼun te ya x-ochon ta precursor sok te ayon ta universidad. Ta cartaetik te la jtikunbey te jfamilia la jchol te ya kijkitay te universidad, ya sujton bael ta Venezuela sok te ya x-ochon ta precursor regular.

 Ta junio 1957 sujton bael ta Caracas. Pero la kil te ya skʼan koltayel ta takʼin te jfamilia. Pero ¿machʼa ya xjuʼ ya sle? La sjapbonik aʼtel ta banco, pero te joʼone jaʼ ya jkʼan te ya x-ochon ta precursor sok jaʼ swentail te sujton tale. La jta ta nopel te ya jpas ta schebal. Bayal jaʼbil aʼtejon ta banco sok te ayon ta precursor. Maʼyuk bin-ora jich jpasoj-a sok tseʼelnax koʼtan.

Jaʼnix jich la yakʼbon stseʼelil koʼtan te la jnaʼbey sba te Sylvia, jaʼ tul hermana te talem ta Alemania te kʼux ta yoʼtan te Jehová sok tal ta Venezuela sok te smeʼ stat. Ta patil nujpunotik sok la jtatik chaʼtul kal jnichʼnabtik te Michel sok Samira. Jaʼnix jich la kikʼtik tal te jmama yuʼun ya jkanantaytik. Ta swenta te ya kakʼbey te bin ya xtuun yuʼun te jfamilia lokʼon ta precursor, pero maba la jkom jba ta scholel te skʼop Dios. Te kʼalal ya jkux koʼtantik ta kaʼteltik, te Sylvia sok te joʼone ya x-ochotik ta precursor auxiliar.

Te kʼalal kʼax ta jtojol te bin la kal ta sjajchibale ayikto ta escuela-a te alaletike. Leknax jkuxlejal sok te jfamilia sok ya yichʼonik ta mukʼ te joʼtak ta aʼtel ta banco. Manchukme jich-abi, jaʼ ya jkʼan te jich ya yilonik te jaʼ j-abaton yuʼun te Jehová. Jich ya jnopilan ta koʼtan spisil-ora. Jich yuʼun kʼopojon sok te Sylvia, teme ya xlokʼon ta kaʼtel ya yakʼbonik takʼin yuʼun. Te bitʼil maʼyuk jbetik, la jtatik ta nopel teme ma jle bayal jbiluktik, te takʼine ya xjalaj kuʼuntik.

Wokol la kaʼiytik te jich la jtatik ta nopel. Pero te kinam sok te jmama la skoltayonik. Jich ya xjuʼ ya x-ochon yan buelta ta precursor regular. ¡Tseʼelnax koʼtan yuʼun! La kil te maʼyuk bin ya smakon, pero ay bin kʼot ta pasel te ma jmaliyojtik-ae.

Ta jun buelta te Sylvia albot yuʼun te doctor te yikʼoj alal. Maʼyuk jich jmaliyojtik-a tseʼelnax koʼtantik, pero ay ta koʼtan te ya x-ochon ta precursor. ¿Yatobal xjuʼ kuʼun te jich ya jpase? Jun koʼtantik yakotik ta smaliyel te ya x-ayin te alale. Pero ¿yatobal xkʼot ta pasel te bin jnopoj-ae?

La jchaʼkakʼ ta koʼtantik spasel te bin jnopojtik ta nailale. Ta abril 1985 ayin te  Gabriel. La kijkitay te kaʼtel ta banco sok ochon ta precursor regular ta junio 1985. Ta patil la yakʼbonik kaʼtel ta Comité yuʼun Sucursal ta Venezuela. Te bitʼil te sucursal ay 80 kilómetros yiloj sba sok te Caracas, jaʼ yuʼun ya xboon cheb o oxeb buelta ta jujun semana.

La jtatik ta nopel te ya xbootik ta kuxinel ta lum te La Victoria sbiil, yuʼun nopol ayotik ta Betel-a. Te bitʼil jich la jpastike jelon te jkuxlejaltike sok ya kalbey bayal wokol te jfamilia te bitʼil la skoltayonik. Te jwix Baha la yal te jaʼ ya skanantay te jmama. Te Mike nujpunemix-a, pero te Samira sok te Gabriel jokinejtikto-a. Jich yuʼun la yijkitayik te yamigotakik ta Caracas sok te Sylvia la spas tulan te ya xkʼay ta chʼin lum-abi. Jpisiltik la jkʼaytes jbatik te ya xkuxinotik ta na te maba mukʼe. Jich yuʼun te bitʼil bootik ta La Victoria bayal bin jelon ta jtojoltik.

Te Gabriel nujpun, yan te Samira kʼejel bajt ta kuxinel stukel. Ta 2007 te joʼon sok te Sylvia la kichʼtik ikʼel ta Betel, ta ora ini tey ayotik-a. Te Mike jaʼ anciano sok precursor, jaʼnix jich te yinam te Mónica sbiil ochem ta precursora. Jaʼnix jich te Gabriel jaʼ anciano ya x-abatin ta Italia sok te yinam te Ambra sbiil. Te Samira jaʼ precursora sok ya xkoltaywan ta Betel.

Bayal bin mukʼik skʼoplal jtaoj ta nopel spasel ta jkuxlejal. Pero ma xchebaj koʼtan yuʼun te bin la jpase, yananix jpas ta yan buelta-a te jichuke sok ya kal wokol yuʼun te bitʼil abatinemon ta stojol te Jehová. Te jayeb jaʼbil kʼaxem tal kuʼune, kiloj te mukʼ skʼoplal te ya kamigoin jba sok te Jehová. Chikan te bin ya jtatik ta nopel spasel ta jkuxlejaltik, te Jehová jaʼ ya yakʼbotik lamalkʼinal te kʼax mukʼ te ma xjuʼ kuʼuntik snaʼel (Filip. 4:6, 7). Te joʼon sok te Sylvia ya jmulantik te ya x-abatinotik ta Betel sok kilojtik te lek te bin jtaojtik ta nopel, melel spisil-ora kichʼojtik ta wenta te Jehová.