1. ¿Bin ya smukʼulin koʼtantik te kʼalal jtukel ya kaʼiy jbatik o ya jsitintaytik wokolil? (Salmo 118:5-7).

¿AYBAL atukel awaʼiyoj aba sok te maʼyuk machʼa ya skoltayate? Mame atukel te jich awaʼiyoj abae. Te j-abatetik yuʼun Jehová ta namey jich la yaʼiy sbaik-euk (1 Rey. 19:14). Te kʼalal jich ta kʼaxel ta jtojoltike, juluk ta koʼtantik te bin ya yalbotik te Jehová: «Ma jaymehl ya jpihtesat; mayuc bin ora ya quihquitayat». Jaʼ yuʼun jun koʼtantik jich ya kaltik: «Ha jcoltaywanej cuʼun te Cajwaltic; ma ba ya jxiʼ te bin ya xhuʼ ya spasbon te winique» (Heb. 13:5, 6). Te bin ya yal te tekstoetik-abi, jaʼ la stsʼibay te jpuk-kʼop Pablo ta jaʼbilniwan 61 ta stojol te jchʼuunjeletik te ayik ta Judea. Te bin la stsʼibaye jaʼ pajal sok te bin ya yal te Salmo 118:5-7 (kʼopona).

2. ¿Bin ya jnoptik ta artikulo ini, sok bin yuʼun ya skoltayotik?

² Jichnix bitʼil te Salmista, te jpuk-kʼop Pablo yiloj ta lek te jaʼ jkoltaywanej yuʼun te Jehová. Ta jaʼbilniwan 58 la sitintay tulan yikʼal jaʼal te kʼalal ay ta barko ta mar (Hech. 27:4, 15, 20). Te Jehová bayal bin-utʼil la skoltay te Pabloe. Ta artikulo ini ya jnoptik oxeb te bin-utʼil la spase. Ya kiltik bin-utʼil la stuuntes te Jesús sok te chʼul-abatetik, te machʼatik mukʼ yaʼtelik sok te ermanoetike. Te kʼalal ya kiltik te bin kʼax ta skuxlejal te Pablo, ya yakʼ smukʼul koʼtantik te jaʼnix jich ya skoltayotik te Jehová te kʼalal ya jkʼanbeytike.

3. ¿Binwan la sjojkʼoybey sba te Pablo, sok bin yuʼun?

³ Ta jaʼbilniwan 56, bayal ants winiketik la sjochik lokʼel ta templo yuʼun Jerusalén te Pablo yuʼun ya skʼan ya smilik. Ta yan kʼajkʼal, te kʼalal ikʼot bael ta stojol te Sanedrín, tey kʼan milotuk yuʼun skontratak-a (Hech. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Jaʼ yuʼun te Pablo jichniwan la sjojkʼoybey sba: «¿Jayebxan tiempo ya xkujch kuʼun te kontrainel ini?». Ya skʼan te ayuk machʼa ya xkoltayot yuʼune.

4. ¿Bin-utʼil tuuntesot yuʼun Jehová te Jesús yuʼun ya skoltay te Pablo?

⁴ ¿Bin-utʼil koltayot te Pabloe? Ta ajkʼabal te la yichʼ chukele, chiknaj ta stojol te Kajwaltik Jesús sok jich albot yuʼun: «Ayuc me smucʼul awoʼtan, Pablo. Hich te bin utʼil la awalbon jkʼoblal ta Jerusalén, ha nix hich ya skʼan yac awal ta Roma» (Hech. 23:11). Jich la sta smukʼul yoʼtan te Pablo. Utsilkʼoptayot yuʼun te Jesús ta swenta te la yalbey skʼoplal ta Jerusalén sok albot te lek ya xkʼot ta Roma. Te Pablo kanantaybil la yaʼiy sba jich bitʼil jtul chʼin alal te petbil yuʼun te state.

5. ¿Bin-utʼil la stuuntes jtul chʼul-abat te Jehová yuʼun ya skoltay te Pablo? (Ilawil te dibujo ta yelaw te rebista).

⁵ ¿Bintikxan wokolil kʼax ta stojol te Pablo? Cheb jaʼbil ta patil te bin kʼot ta pasel ta Jerusalén, te Pablo bajt ta Italia ta jun barko. Pero te kʼalal yakik ta bael-ae, tal tulan yikʼal jaʼal, spisil te machʼatik ayik ta barko la skuyik te ya xlajike. Pero te Pablo maba xiw stukel, ¿bin yuʼun? Jich la yaltiklanbey: «Ahcʼabe la stehcʼan sba ta jtojol jtuhl chʼul aʼbat yuʼun Dios, ha te ayon ta scuenta soc te ayon ta aʼbatinel yuʼun, hich la yalbon: Pablo, ma me xiwat; ya me xcʼoht atehcʼan aba ta stojol César; soc Dios la yaʼbat spisil te machʼatic sjoquinejat ta barco». Te Jehová la stuuntes jtul chʼul-abat, yuʼun ya sjultesbey ta yoʼtan te bin albot ta nailal yuʼun te Jesuse. Kʼot ta pasel te bin albote: te Pablo kʼot ta Roma (Hech. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Bin la yal te Jesús te ya yakʼ smukʼul koʼtantik sok bin yuʼun?

⁶ ¿Bin-utʼil ya kichʼtik koltayel te joʼotike? Te Jesús ya skoltayotik jich te bitʼil la skoltay te Pabloe. Jich ya yalbey te jnopojeletik yuʼune: «Te joʼone joquinejex spisil ora, yalel cʼalal ta slajel bahlumilal» (Mat. 28:20). ¿Bin yuʼun ya yakʼ smukʼul koʼtantik te bin la yal te  Jesuse? Melel jpisiltik ya xkʼaxotik ta wokol. Jich bitʼil te kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntike maba cheʼoxebuknax kʼajkʼal ya xjalaj te skʼuxule, bayal jaʼbil ya xjalaj. Jaʼnix jich ay machʼatik ya xkʼax swokolik ta skaj te yakik ta meʼel mamalubel. Ay yantik te wokol ya xkʼax te kʼajkʼal yuʼunik ta skaj te depresion o te tulan mel-oʼtan. Manchukme jich-abi, ya xjuʼ kuʼuntik sitintayel te jwokoltike, melel jnaʼojtik te sjokinejotik spisil-ora te Jesuse (Mat. 11:28-30).

7. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te Jehová jich bitʼil ya yal Apocalipsis 14:6?

⁷ Ta sKʼop Dios jamal ya yalbotik te Jehová ya stuuntes te chʼul-abatetik yuʼun ya skoltayotik (Heb. 1:7, 14). Jun te bitʼil ya skoltayotik te chʼul-abatetike, jaʼ te kʼalal ya jcholtik te lek yachʼil kʼop ta stojol «spisil nacionetic, tsʼumbaliletic, cʼopiletic soc pueblohetic» (Mat. 24:13, 14; kʼopona Apocalipsis 14:6).

8. ¿Bin-utʼil la stuuntes jtul komandante te Jehová yuʼun ya skoltay te Pablo?

⁸ ¿Bin-utʼil koltayot te Pabloe? Jich bitʼil la kiltikixe, ta jaʼbil 56 albot yuʼun te Jesús te yananix xkʼot ta Roma-a te Pabloe. Pero ay judioetik ta Jerusalén te la schapbeyik skʼoplal ta milel. Kʼalal te komandante yuʼun soldadoetik Claudio Lisias la yaʼiy stojol, ora la stikun bael te Pablo ta Cesarea te ayniwan 105 kilometro snamalil, kanantaybil bael yuʼun bayal soldadoetik. Te kʼalal kʼote, te ajwalil Félix «la yal mandar te ya yichʼ canantayel ta palacio yuʼun te Herodes». Jich maba milotix yuʼun te skontratak te Pablo (Hech. 23:12-35).

9. ¿Bin la spas te ajwalil Festo yuʼun ya skoltay te Pablo?

⁹ Ta jaʼbil 58, te Pablo chukulto ta Cesarea-a. Te Festo jaʼ la sjelolin ta ajwalil te Félix. Te judioetik la skʼanbeyik te Festo te yakuk stikunik ta Jerusalén te Pablo yuʼun tey ya yichʼ ichʼel ta kʼop-a, pero te Festo maba la skʼan. Snaʼojniwan-a te schapoj skʼopik te judioetik yuʼun ya smilik ta be te Pablo (Hech. 24:27-25:5).

10. ¿Bin la spas te Festo kʼalal te Pablo la yal te jaʼ ya skʼan ya xchajpanot yuʼun te Cesare?

¹⁰ Ta patil, te Pablo la yichʼ ichʼel ta kʼop ta Cesarea. Pero te Festo yoʼtan ya spasbey te bin lek yoʼtanik yuʼun te judioetike, jaʼ yuʼun jich la sjojkʼoybey te Pablo: «¿Ya bal akʼan ya xmohat bahel ta Jerusalén yuʼun tey yac awichʼ chahpanel ta jtojol a?». Te Pablo snaʼoj-a teme ya xbajt ta Jerusalén, teyniwan ya yichʼ milel-a. Sok snaʼoj-a te jaʼnax ya xkol teme ya xbajt ta Roma sok ya schol skʼop Dios. Jaʼ yuʼun jich la yal: «Ha ya jcʼan ya schahpanon te César». Kʼalal te Festo la yaʼiybey skʼop te machʼatik yichʼoj yaʼtelik, jich la yalbey te Pablo: «La acʼan ya schahpanat te César, ta stojol César ya xbahat». Te kʼalal la stikun bael ta Roma te Pabloe, la snamajtes ta stojol te skontratak (Hech. 25:6-12).

11. ¿Binwan la snop ta yoʼtan te Pablo?

¹¹ Te kʼalal nopol ya xbajtix ta Italia-a te Pabloe, laniwan snop ta yoʼtan te bin la yal te j-alwanej Isaías te jich la yal ta stojol te machʼatik ya skontrainik te Jehová: «Nopa bin yac apasic, pero ya me yichʼ jinel; cʼopojanic, pero ma ba ya xcʼoht ta pasel, como sjoquinejotcotic te Diose» (Is. 8:10). Kʼalal la snaʼ te jaʼ ya xkoltayot yuʼun te Jehovae, la sta yip  yoʼtan ta sitintayel te wokolil yak ta talel ta stojole.

12. 1) ¿Bin la spas te Julio ta stojol te Pablo? 2) ¿Bin la sta ta ilel te Pablo ta swenta te koltayel la yichʼe?

¹² Te Pablo bajt ta Italia. Te bitʼil jaʼ jtul jchukele, kanantaybil bael yuʼun jtul soldado romano te Julio sbiile. Te bitʼil jaʼ akʼbil jilel ta skʼab te Pablo, ya xjuʼ te maba lek ya yile. Pero ¿bin la spas te Julio? Ta yan kʼajkʼal, kʼalal koik ta barko, te Julio la skʼuxultay te Pablo, la yakʼ bael te ya xbajt yil te yermanotak. Ta yan buelta jaʼnix jich la skoltay te Pablo kʼalal te soldadoetik kʼan smilik spisil te jchukeletik te ayik ta barko, te Julio la skomtiklan te soldadoetik yuʼun jich ya xkol-a te Pablo. Te bin la spas te lekil soldado-abi, jichniwan la yil te Pablo te koltayel yuʼun Jehová (Hech. 27:1-3, 42-44).

13. ¿Bin-utʼil ya xtuuntesotik yuʼun Jehová te machʼatik mukʼ yaʼtelike?

¹³ ¿Bin-utʼil ya kichʼtik koltayel te joʼotike? Teme jich yoʼtan te Jehovae, ya xjuʼ ya stuuntes te schʼul espiritu yuʼun ya stijbey yoʼtan te machʼatik mukʼ yaʼtelik yuʼun ya spasik te bin ya skʼan yoʼtan stukele. Te ajwalil Salomón jich la stsʼibay: «Te yoʼtan te ajwalil hich ay te bin utʼil be-haʼ ta scʼab Jehová, ha ya stojobtes bahel chican bin ya scʼan yoʼtan stuquel» (Prov. 21:1). ¿Bin ya skʼan ya yal te teksto ini? Te ants winiketik ya xjuʼ ya sjambeyik bael sbe te mukʼul jaʼ swenta ya x-okin bael te banti ya skʼanike. Jaʼ pajal sok te bitʼil ya stuuntes te schʼul espiritu te Jehová yuʼun ya sjeltaybey spensar te ajwaliletik yuʼun jaʼ ya spasik te bin ya skʼan yoʼtane. Te ajwaliletik-abi, jich ya staik ta nopel te bin lek ta stojol te lum yuʼun te Diose (paja sok Esdras 7:21, 25, 26).

14. Jich bitʼil ya yal Hechos 12:5, ¿machʼatik ya skʼan ya jkʼoponbeytik Dios?

¹⁴ Jaxan te joʼotike ¿bin ya xjuʼ ya jpastik? Ya xjuʼ ya jkʼopontik Dios ta stojol te «ajwaliletic soc spisil machʼatic ay yaʼtelic» swenta lekuk te bin ya staik ta nopel ta swenta te kaʼteltik ta stojol te Jehová (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Jich bitʼil la spasik te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo, ya jkʼopontik Dios ta stojol te kermanotaktik te chukulike (kʼopona Hechos 12:5; Heb. 13:3). Jkʼanbeytik te Jehová te yakuk stijbey yoʼtan te machʼatik ya skanantayik te karsel yuʼun ya skʼuxultayik kermanotaktik jich bitʼil la spas te Julio (Hech. 27:3).

15, 16. ¿Bin-utʼil tuuntesotik yuʼun Jehová te Aristarco sok Lucas?

¹⁵ ¿Bin-utʼil koltayot te Pabloe? Te kʼalal yak ta bael ta Roma-a te Pabloe, te Jehová la stuuntes te ermanoetik yuʼun ya skoltayik te Pabloe. Kiltik cheʼoxeb ejemplo.

¹⁶ Te Aristarco sok Lucas te jaʼ yamigotak te Pablo, la sjokinik bael ta Roma. * Te Biblia maba ya yal te chiknaj ta stojolik-euk te Jesús yuʼun ya x-albotik te lek ya xkʼotik ta Roma. Pero la sjokinik bael te Pablo manchukme ya xjuʼ ya xlajik ta be. Te kʼalal ayikix ta barko-ae, sok te kʼalal kajix-a te tulan yikʼal jaʼale, jaʼto la snaʼik-a te lek ya xkʼotik ta Romae. Jaʼ yuʼun te kʼalal moik ta barko ta Cesarea, te Pablo laniwan skʼopon te Jehová ta yalbeyel wokol yuʼun te ya stuuntes te chaʼtul yermanotak ini te maba ya xiw yoʼtanike (Hech. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Bin-utʼil tuuntesotik yuʼun Jehová te jchʼuunjeletik yuʼun ya skoltayik te Pabloe?

¹⁷ Te kʼalal been ta barko te Pabloe, bayal bitʼil koltayot yuʼun te yermanotake. Jun ejemplo jaʼ te kʼalal kʼot ta lum Sidón. Te Julio «la yacʼ bahel te ya xbaht yil te yermanotac yuʼun ya xʼaʼbot [...] te bin ya xtuhun yuʼune». Ta patilxan, te kʼalal kʼotik ta lum Puteoli la staik chaʼoxtul ermanoetik te albotik te yakuk xjilik jun semana te Pablo sok te sjoʼtak. Te jchʼuunjeletik-abi bayalniwan la sta stseʼelil yoʼtanik ta swenta te cholbot yaʼiyik te bin kʼaxem ta skuxlejal te Pabloe (paja sok Hechos 15:2, 3). Te kʼalal tsʼakaj te jun semanae, te Pablo sok te sjoʼtak bajtik (Hech. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Bin yuʼun te Pablo la yalbey wokol Dios sok la sta yip yoʼtan?

¹⁸ Te kʼalal yak ta bael ta Roma-a te Pabloe, julniwan ta yoʼtan te bin la stsʼibay  ayix tal oxeb jaʼbil ta stojol te ermanoetik ta lum-abi, jich la stsʼibay: «Ayix bayel haʼbil te coʼtanuc ya xtal quilex» (Rom. 15:23). Pero maba snaʼoj-a te chukul ya xkʼote. Bayalniwan akʼbot yip yoʼtan kʼalal la yil te yak ta maliyel yuʼun te ermanoetik ta Roma. «La yalbe wocol Dios yuʼun soc mucʼub qʼuinal la yaʼiy yuʼun» (Hech. 28:15). ¿Bin yuʼun la yalbey wokol te Diose? Melel la sta ta ilel te yakik ta tuuntesel yuʼun Jehová te ermanoetik-abi.

19. Jich bitʼil ya yal 1 Pedro 4:10, ¿bin-utʼil ya xjuʼ ya stuuntesotik te Jehová yuʼun ya skoltay te machʼatik ay swokolik?

¹⁹ Jaxan te joʼotike ¿bin ya xjuʼ ya jpastik? ¿Aybal jtul ermano ta jkongregasiontik te ay ta chamel, te ay machʼa laj yuʼun o ay yan wokolil ta stojol? Teme aye, jkʼanbeytik te Jehová te yakuk skoltayotik yuʼun ya kakʼbeytik smukʼul yoʼtan o te ay bin ya jpastik ta stojole. Te bin ya jpastik ta stojole, jaʼniwan te bin ya xtuun yuʼune (kʼopona 1 Pedro 4:10). * Ta swenta te koltayel ya kakʼbeytike, yaniwan smukʼulin yoʼtanik yan buelta te bin la yal te Jehová: «Ma jaymehl ya jpihtesat; mayuc bin ora ya quihquitayat». ¿Mabal yakuk yakʼ stseʼelil koʼtantik-abi?

20. ¿Bin yuʼun te jich ya kaltik: «Ha jcoltaywanej cuʼun te Cajwaltic»?

²⁰ Jich bitʼil kʼax ta skuxlejal te Pablo sok te yamigotak, jichnix ya xkʼax jwokoltik. Pero maba ya xiwotik komo jnaʼojtik te ya skoltayotik te Jehová. Ya xjuʼ ya stuuntes te Jesús sok te chʼul-abatetik. Sok teme jich yoʼtane, ya xjuʼ ya stuuntes te machʼatik mukʼ yaʼtelike. Jaʼnix jich kilojtik te ya stuuntes te schʼul espiritu yuʼun ya stijbey yoʼtan te j-abatetik yuʼun swenta ya skoltayotik. Jaʼ yuʼun jich ya kaltik te bitʼil la yal te jpuk-kʼop Pablo: «Ha jcoltaywanej cuʼun te Cajwaltic; ma ba ya jxiʼ te bin ya xhuʼ ya spasbon te winique» (Heb. 13:6).