1, 2. ¿Bintik yuʼun ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan?

AY BAYAL bin yuʼun te talel kʼaxel ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan. Ta Proverbios ya jtatik cheʼoxeb te jich ya yalbey skʼoplal: «Ma me ayuc bin ora yac awihquitay te cʼuxul-oʼtanil soc te bin smelelil; [...] hich yac ata a te lec yoʼtan awuʼun soc te lec acʼoblal ta stojol Dios soc ta stojol ants-winiquetic», «te machʼa ya xcʼuxultaywan, lec bin ya spasbe sba» sok «te machʼa ya stʼun te bin toj ta pasel soc te cʼuxultaywanej ya sta scuxlejal» (Prov. 3:3, 4; 11:17; 21:21).

² Te versiculoetik-abi ya yalbey oxeb skʼoplal, bin yuʼun ya skʼan ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan. Sbabial, jaʼ te mukʼ jkʼoplaltik ta yoʼtan te Diose. Schebal, jaʼ te ay bin lek ya jtatik, te ya skoltayotik ta stael lekil kamigotaktik. Yoxebal, teme ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan, ya jtatik bayal bendición, jich bitʼil te kuxlejal ta sbajtelkʼinal. Jaʼ yuʼun mukʼ skʼoplal te ya jchʼuuntik spasel te mantal ini: «Pasahic cʼuxultaywanej soc talel cʼaxel me xanaʼbe yoʼbolil abahic» (Zac. 7:9).

3. ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib ta artículo ini?

³ Ta artículo ini, ya kakʼbeytik sujtib chaneb jojkʼoyeletik: ¿Machʼatik ya skʼan ya kakʼbeytik yil kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan?, ¿bin ya yakʼ jnoptik te libro yuʼun Rut ta swenta te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan?, ¿bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te talelil-abi? Sok ¿bin lekilal ya jtatik teme jich ya jpastike?

4. ¿Bin-utʼil ya jnopbeytik skʼuxul yoʼtan te Jehová te ma x-ijkitaywan? (Marcos 10:29, 30).

⁴ Jich bitʼil la kiltik ta yan artículo, te Jehová jaʼnax ya yakʼbey yil skʼuxul yoʼtan te ma x-ijkitaywan ta stojol te machʼatik kʼux ya x-aʼiyot sok te ya x-abatinik ta stojol (Dan. 9:4). Jaʼ ya skʼan ya jpastik te bin ya yal ta Efesios 5:1: «Nopbeyahic yoʼtan te Diose, te bin utʼil yal-snichʼanex». Jaʼ yuʼun ya skʼan ya kakʼtik ta ilel te jun koʼtantik ta stojol te hermanoetik ta spisil-ora (kʼopona Marcos 10:29, 30).

5, 6. ¿Bin utʼil ya xkʼot ta yoʼtan te ants winiketik te jun-oʼtanil?

⁵ Teme kʼoem ta koʼtantik bin-a te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan, kʼaxtoxan ya kakʼtik ta ilel ta stojol te hermanoetik. Ya kiltik jun ejemplo ta swenta te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan, sok te ma pajaluk te bitʼil ya yal te ants winiketik ta swenta te jun-oʼtanil.

 ⁶ Teme ay machʼa bayal jaʼbil aʼtejem ta jun empresa, ya kaltik te jun yoʼtan yak ta aʼtel. Pero te jayeb jaʼbil aʼtejem, maniwan ya snaʼbey sba te yajwal te empresa sok maniwan acuerdo ay te bitʼil ya x-aʼtejik tey-ae. Te bitʼil kujchem yuʼun, ma jaʼuk ta swenta te kʼuxul oʼtanil, jaʼ ta swenta te ya xtuun yuʼun te takʼin. Jaʼto ya yijkitay yaʼtel-a teme la spas sba jubilar o teme ay banti la sta yan aʼtelil.

7, 8. 1) ¿Bin ya stij koʼtantik yuʼun ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan? 2) ¿Bin yuʼun ya kiltik cheʼoxeb capítulo ta libro yuʼun Rut?

⁷ Te machʼa jun yoʼtan aʼtej te la kilbeytik skʼoplal ta  párrafo 6, ma pajaluk sok te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan te jaʼ mukʼxan skʼoplal. ¿Bin yuʼun la yakʼik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan te j-abatetik yuʼun Dios ta namey? Jaʼ ta swenta te tijbot yoʼtanik ta spasel, ma sujbiluk la yaʼiy sbaik. Kiltik te ejemplo yuʼun te David. Te bin tijbot yoʼtan jaʼ te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta stojol te yamigo Jonatán, manchukme te stat te Jonatán kʼan smil te David. Kʼalal lajemix-a te Jonatán, te David la yakʼ ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta stojol te Mefibóset, te snichʼan te Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Bayal bin ya jnoptik ta swenta te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan kʼalal ya jkʼopontik te libro yuʼun Rut. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te machʼatik ya yalbey skʼoplal te libro-abi ta swenta te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan? ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel ta jcongregaciontik? *

9. ¿Bin yuʼun te Noemí la yal te maba lek ya x-ilot yuʼun te Jehová?

⁹ Te libro yuʼun Rut, jaʼ ya yalbey skʼoplal te Noemí, te Rut sok te Boaz te kʼux ta yoʼtan te Dios sok te jaʼ sfamilia te smamalal te Noemí. Ta skaj te ay wiʼnal ta Israel, te Noemí, te smamalal sok te chaʼtul yal snichʼnabik bajtik ta Moab. Tey ta lum-abi, laj te smamalal te Noemí. Te chaʼtul keremetik nujpunik, pero jaʼnix jich lajik-euk (Rut 1:3-5; 2:1). Te wokoliletik la sta te Noemí chebaj yoʼtan yuʼun. Te bitʼil ay ta tulan mel-oʼtan la snop ta yoʼtan te jaʼ ta skaj te maba lek ilbil yuʼun te Jehová. Kiltik te bin la yal ta stojol te Dios: «Shachoj scʼab te Jehová ta scontrahimbelon, [...] bayel la yaʼbon jwocol te Machʼa spisil ya xhuʼ yuʼun». Jich la yalxan: «[Te Jehová] te Spisil ya xjuʼ yuʼune,  la spijtʼeson ta yoʼtan soc la yacʼbon bayal jwocol» (Rut 1:13, 20, 1:21, TZOXCH).

10. ¿Bin la spas te Jehová ta swenta te bin la yal te Noemí?

¹⁰ ¿Bin la spas te Jehová ta swenta te bin la yal te Noemí? Maba la yijkitay te kʼalal ay swokol, la smel yoʼtan ta stojol. Te Jehová snaʼoj «te utsʼinel ya sjimbe sjol te machʼa ay spʼijil yoʼtan» (Ecl. 7:7). Manchukme jich-abi, te Noemí ya skʼan te ay machʼa ya xkoltayot yuʼun ya xkʼot ta yoʼtan te maba ijkitaybil yuʼun te Jehová. ¿Bin la spas yuʼun ya skoltay? (1 Sam. 2:8). La stijbey yoʼtan te Rut yuʼun ya yakʼ ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan. Sok yutsil yoʼtan la skoltay te yalib meʼel ta swenta te schʼuunel yoʼtan sok te lekuk ya yaʼiy sba. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te ejemplo yuʼun te Rut?

11. ¿Bin yuʼun te hermanoetik ya skoltayik te machʼatik chebajem yoʼtanik?

¹¹ Te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ya stij koʼtantik ta skoltayel te machʼatik chebajem yoʼtanik. Jich bitʼil la spas te Rut ta stojol te Noemí, jaʼnix jich ta ora ini ay hermanoetik te ya skoltayik te machʼatik chebajem yoʼtanik o ayik ta mel-oʼtan. Kʼux ta yoʼtan te hermanoetik sok ya skoltayik te banti kʼalal ya xjuʼ yuʼunik (Prov. 12:25; 24:10). Jich la spasik te bitʼil la yal te jpuk-kʼop Pablo: «Aʼbeyahic smucʼul yoʼtanic te machʼatic mayuc yip yoʼtanic, coltayahic te machʼatic mayuc yipic, soc cuhchuc me awuʼunic spisilic» (1 Tes. 5:14).

12. ¿Bin-utʼil ya jkoltaytik jtul hermano te chebajem yoʼtan?

¹² Kʼalal ya kaʼiybeytik skʼop te hermano te chebajem yoʼtan sok ya kalbeytik te kʼux ta koʼtantik, jich ya jkoltaytik. Te Jehová lek ya yil kʼalal ya jkoltaytik jkojt tuminchij yuʼun (Sal. 41:1). Te Proverbio 19:17 jich ya yal: «Te machʼa ay bin ya yaʼbe te pobre, ha ya yaʼbe smajan Jehová cʼohem; ha ya suht ta stojol te bin lec spasoje».

13. 1) ¿Bin la spas te Rut te ma jichuk la spas te Orpá? 2) ¿Bin-utʼil te Rut la yakʼ ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan? (Ilawil te dibujo ta yelaw te revista).

¹³ Yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik bin-a te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan, kiltik bin kʼax ta stojol te Noemí, kʼalal laj te smamalal sok te chaʼtul yalatak. Te Noemí la yaʼiy stojol «te Jehová tal scoltay te pueblo yuʼun, ha te la yacʼticlambe weʼelil», jaʼ yuʼun sujt bael ta slumal (Rut 1:6). Te chaʼtul yalib la sjokinik sujtel. Pero te kʼalal yakik ta beel, oxeb buelta la yaltiklanbey te yakuk sujtik ta Moab. ¿Bin kʼot ta pasel? Te Biblia jich ya yal: «Te Orfa la yuhtsʼuy hilel te yalibmeʼel; yan te Rut ma ba la scʼan la yihquitay hilel stuquel» (Rut 1:7-14). Te Orpá jich la spas te bitʼil albot yuʼun te Noemí, sujt bael ta Moab. Yan te Rut bayal bin la spas  ta stojol te Noemí. Sujt bael ta sna te jichuke, pero ta skaj te skʼuxul yoʼtan te ma x-ijkitaywan, la sjokin jilel te yalib meʼel (Rut 1:16, 17). Ma la yijkitay sok maba sujbil la yaʼiy sba, melel kʼux ta yoʼtan. ¿Bin ya yakʼ jnoptik?

14. 1) ¿Bin-utʼil ya yakʼik ta ilel skʼuxul yoʼtanik te hermanoetik? 2) Jich bitʼil ya yal Hebreos 13:16, ¿bin ya smulan Dios te ya jpastik?

¹⁴ Te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan bayal bin-utʼil ta akʼel ta ilel. Jich bitʼil ta namey, bayal Testigoetik la yakʼik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta stojol te hermanoetik, manchukme ma snaʼbeyik sba. Kʼalal ya yaʼiyik stojol te ay bin ya xkʼax ta stojol te hermanoetik, oranax ya sjojkʼoyik bin-utʼil ya xkoltaywanik. Jaʼnix jich, teme ay jtul hermano te ay swokol ta swenta takʼin, ya sleik bin-utʼil ya skoltayik. Jaʼ ya stʼunbeyik stalel te jchʼuunjeletik ta Macedonia ta sbabial siglo, te «cʼax to xan hich la spasic a te bin utʼil huʼ yuʼunique» (2 Cor. 8:3). Jich bitʼil la spasik te jchʼuunjeletik-abi, jichnix ya jpastik ta stojol te hermanoetik te ayik ta wokol. Te Jehová tseʼelnax yoʼtan te ay skʼuxul yoʼtan te ma x-ijkitaywan te j-abatetik yuʼun (kʼopona Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te Rut te maba lujb ta yalbeyel te yalib meʼel te maba ya yijkitay?

¹⁵ Bayal bin ya yakʼ jnoptik te bin kʼax ta stojol te Rut sok te Noemí. Kiltik cheʼoxebuk ejemplo.

¹⁶ Mame xlujbotik. Kʼalal te Rut la sjap sba ta sjokinel te yalib meʼel ta Judá, ta sjajchibal ma la skʼan te Noemí. Pero te Rut maba lujb ta yalbeyel. ¿Bin kʼot ta lokʼel yuʼun? Te Biblia jich ya yal: «Cʼalal la yil te Noemí te snopoj ta lec te ya sjoquin bahel, mayuc bin la yalbeyix xan» (Rut 1:15-18).

17. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun ma xlujbotik ta yakʼel koltayel?

¹⁷ Te bin ya jpastik: Ya skʼan te ma xlujbotik ta skoltayel te machʼatik ayik ta tulan mel-oʼtan. Ayniwan jtul hermana te ma skʼan ya jkoltaytik. * Manchukme jich-abi, jaʼ ya stij koʼtantik te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan yuʼun ma jkom jbatik ta skoltayel (Gál. 6:2). Pero ma skʼan ya xchebaj koʼtantik, yaniwan skʼan koltayel ta patil.

18. ¿Bin-a te bayalniwan la smel yoʼtan yuʼun te Rut?

¹⁸ Mame xa akuy te maʼyuk skʼoplal te koltayel ya awakʼ. Kʼalal te Noemí sok te Rut kʼotik ta Belén, la sta te machʼatik ya snaʼbey sba sok jich la yaltiklanbey: «Nojel locʼon bahel, pero te Jehová la yacʼ te jochol jcʼab a suhton talel» (Rut 1:21). ¿Binwan-utʼil la yaʼiy sba te Rut kʼalal jich la yal te yalib meʼel? Melel bayal bin spasoj ta stojol te Noemí: jun-nax okʼ sok, la yakʼbey smukʼul yoʼtan sok bayal kʼajkʼal beenik ta schebalik. Manchukme jich-abi, te Noemí jich la yal: «Te Jehová la yacʼ te jochol jcʼab a suhton talel». Te Rut maʼyuk bin-ora yijkitayoj te yalib meʼel, pero te Noemí jich yilel te ma mukʼuk skʼoplal ta yoʼtan. Ta swenta-abi, bayalniwan la smel yoʼtan te Rut, pero maʼyuk bin-ora la yijkitay te Noemí.

19. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun ma xkijkitaytik te machʼa chebajem yoʼtan?

¹⁹ Te bin ya jpastik: Ayniwan jtul hermana te chebajem yoʼtan sok ma skʼan  te ya jkoltaytik manchukme ya jpastik tulan. Pero mame jkuytik te jaʼ jmultik sok mame stukeluk ya kijkitaytik, jkʼanbeytik koltayel te Jehová yuʼun ya jnaʼtik bin-utʼil ya kakʼbeytik smukʼul yoʼtan (Prov. 17:17).

20. ¿Bin akʼbot yip yoʼtan te Rut?

²⁰ Kakʼbeytik smukʼul yoʼtan te machʼa chebajem yoʼtan. Te Rut yakʼoj ta ilel skʼuxul yoʼtan ta stojol te Noemí, pero jaʼnix jich ya skʼan te ay machʼa ya x-akʼbot smukʼul yoʼtan. Jaʼ yuʼun te Jehová la stijbey yoʼtan te Boaz ta yalel te kʼopetik ini: «Te Jehová acʼa stojat yuʼun te bintic la apas, soc yacuc xʼaʼbotat amahtan yuʼun Jehová te Dios yuʼun Israel, te tal awacʼ aba ta yeʼtal xicʼ yuʼune». Te kʼopetik-abi, bayal akʼbot smukʼul yoʼtan te Rut. Jaʼ yuʼun jich la yal: «Bayel yutsil awoʼtan ta jtojol soc la amucʼubtesbon qʼuinal caʼiy» (Rut 2:12, 13). Te bin albot yuʼun te Boaz, akʼbot yip yoʼtan te Rut yuʼun ma skom sba ta spasel te bin lek.

21. Jich bitʼil ya yal te Isaías 32:1, 2, ¿bin ya spas te ancianoetik ta skaj te ay skʼuxul yoʼtanik?

²¹ Te bin ya jpastik: Te machʼatik ya yakʼik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta stojol te yantik, jaʼnix jich ya skʼan smukʼul yoʼtanik. Te Boaz la yutsilkʼoptay te Rut te bitʼil la yakʼ ta ilel yutsil yoʼtan ta stojol te Noemí. Jaʼnix jich ta ora ini, te ancianoetik ya yutsilkʼoptayik te hermanoetik te ya skoltayik sok yutsil yoʼtanik te yantik. Kʼalal ya x-akʼbotik smukʼul yoʼtanik, ya xkoltayotik yuʼun ma skom sbaik ta spasel (kʼopona Isaías 32:1, 2).

22, 23. ¿Bin talelil la yakʼ ta ilel te Noemí sok bin yuʼun? (Salmo 136:23, 26).

²² Cheʼoxeb kʼajkʼal ta patil, te Boaz la yil te ayuk sweʼel yuchʼelik te Rut sok te  Noemí (Rut 2:14-18). ¿Bin la yal te Noemí kʼalal la yil te slekil yoʼtan te Boaz? Jich la yal: «[Te Jehová] ma ba quehchaj yuʼun scʼuxultayel te machʼatic cuxulic soc te machʼatic chamenic» (Rut 2:20a). ¡Jelon ta kʼaxel stalel te Noemí! Te kʼalal ay ta mel-oʼtan-a, jich la yal: «Shachoj scʼab te Jehová ta scontrahimbelon». Pero ta ora ini sok tseʼelil yoʼtan jich la yal: «[Te Jehová] ma ba quehchaj yuʼun scʼuxultayel». ¿Bin yuʼun jelon stalel te Noemí?

²³ Te Noemí jajch yil te yak ta koltayel yuʼun te Jehová. Te Jehová jaʼ la stuuntes te Rut yuʼun ya skoltay te kʼalal sujt bael ta Judá (Rut 1:16). Jaʼnix jich te Noemí la yil bin-utʼil koltayot yuʼun te Jehová, kʼalal te Boaz la skoltay * sok slekil yoʼtan te chaʼtul antsetik-abi (Rut 2:19, 20b). Jichniwan la snop ta yoʼtan: «Ta ora ini ya xkʼot ta koʼtan te maʼyuk bin-ora la yijkitayon te Jehová sok spisil-ora la sjokinon» (kʼopona Salmo 136:23, 26). Laniwan yalbey wokol te Rut sok te Boaz te ma lujbik sok ma skom sbaik ta skoltayel. Tseʼel yoʼtan ta yoxebalik te bitʼil la sta smukʼul yoʼtan yan buelta te Noemí.

24. ¿Bin yuʼun ya skʼan kakʼbeytik yil te kermanotaktik te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan?

²⁴ ¿Bin la jnoptik ta swenta te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta libro yuʼun Rut? Te kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ya stij koʼtantik ta skoltayel te hermanoetik te chebajem yoʼtanik sok te ma xlujbotik. Te ancianoetik ya yakʼbeyik smukʼul yoʼtan te hermanoetik te ya yakʼik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan ta stojol te yantik. Tseʼel koʼtantik kʼalal ya kiltik te hermanoetik te ya staik smukʼul yoʼtanik sok te ya x-abatinik yan buelta ta stojol te Jehová (Hech. 20:35). Mame xchʼay ta koʼtantik bin swentail te ya kakʼtik ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkitaywan, jaʼ ya jkʼantik te lek ya yilotik te Jehová, melel «mero mucʼ scʼuxul yoʼtan» (Éx. 34:6; Sal. 33:22).