1. ¿Bin yuʼun wokol ya kaʼiytik schʼuunel mantal?

 ¿AYBAL wokol ya awaʼiy schʼuunel mantal? Ay baeltik jich la yaʼiy sba te David, jaʼ yuʼun jich la skʼanbey te Dios: «Tijbon koʼtan ta schʼuunel te amantal» (Sal. 51:​12, TNM). Manchukme te David kʼux ta yoʼtan te Jehová, aynix wokol la yaʼiy schʼuunel mantal, jaʼnix jich ya xkʼax ta jtojoltik. ¿Bin yuʼun? Sbabial, melel jmulawilotik, jaʼ yuʼun wokol ya kaʼiytik schʼuunel mantal. Schebal, te Satanás spisil-ora ya stij koʼtantik yuʼun maba ya jchʼuuntik mantal, jich te bin-utʼil la spase (2 Cor. 11:3). Yoxebal, te balumilal te banti ayotik nojel ta jkʼaxunkʼopetik, jaʼ ini jaʼ «te espíritu te yak ta aʼtel ta stojol te alnichʼanetik yuʼun jkʼaxunkʼop» (Efes. 2:2). Jich yuʼun, swenta ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová sok te machʼatik yakʼojbey mukʼ yaʼtelik, ya skʼan ya jpastik tulan ta stsalel te banti ya xchʼayotik, te tenel ya yakʼbotik te Satanás sok te balumilal ini.

2. ¿Bin ya skʼan ya yal te chapalotik yuʼun ya jchʼuuntik mantal? (Santiago 3:17).

² (Kʼopona Santiago 3:17). Te jpuk-kʼop Santiago la yal te machʼa ay spʼijil yoʼtan «chapal yuʼun ya schʼuun mantal». ¿Bin ya skʼan ya yal-abi? Te ya skʼan ayuk ta koʼtantik schʼuunbeyel smantal te machʼatik akʼbilik mukʼ yaʼtelik yuʼun te Jehová sok te ya xlokʼ ta koʼtantik spasel, melelnix-a, te Jehová maba ya skʼan te ya jchʼuuntik te mantaliletik te ya skontrain te bin ya yal te Biblia (Hech. 4:​18-20).

3. ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal ya yil te Jehová te ya skʼan ya jchʼuunbeytik smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik?

³ Maniwan wokol ya kaʼiytik schʼuunbeyel smantal te Jehová, melel toj te mantaliletik yuʼune (Sal. 19:7). Yan te ants winiketik te yichʼoj mukʼ yaʼtelik ma jichuk ya spasik, manchukme jich, te jTatik te ay ta chʼulchan yakʼojbey mukʼ yaʼtel te meʼil tatiletik, te ajwaliletik sok te ancianoetik (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:​13, 14). Kʼalal ya jchʼuunbeytik smantal te machʼatik la kalbeytikix skʼoplal, jichme ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová.  Kiltik bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ya jchʼuunbeytik smantal te machʼatik yakʼojbey mukʼ yaʼtel te Jehová, manchukme wokol ya kaʼiytik schʼuunbeyel te mantal ya yakʼike.

4. ¿Bin yuʼun bayal jchʼieletik ya skʼaxuntaybeyik smantal te smeʼ statike?

⁴ Te jchʼieletik ay bayal sjoʼtakik te ma schʼuunbeyik smantal te smeʼ statik (2 Tim. 3:​1, 2). ¿Bin yuʼun te jich ya spasike? Ay machʼatik jich ya yilik te jchebal-oʼtanetik te smeʼ statike, melel ay bin ya x-akʼbotik spasik te ma jaʼuk nail ya spasik te meʼil tatiletik, ay yantik ya snopik te ma xtuunix te consejoetik ya yakʼ te smeʼ statik o te kʼax tulanike. Jchʼiel, ¿aybal jich awaʼiyoj-aba? Bayal machʼatik wokol ya yaʼiyik schʼuunel te mantalil ini: «Chʼuunbeyaik smantal te ameʼ atatik te bitʼil jun ayex sok te Kajwaltike, melel jaʼ stojil ta pasel ini» (Efes. 6:1). ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayat ta schʼuunel te mantalil-abi?

5. Jich bitʼil ya yal Lucas 2:​46-52, ¿bin yuʼun jaʼ lekil ejemplo te Jesús ta swenta te schʼuunbeyel smantal te meʼil tatil?

⁵ Yuʼun ya jnoptik schʼuunel mantal, lek te ya kʼayinbeytik stalel te Jesús (1 Ped. 2:​21-24). Stukel tojil winik, te smeʼ state, maʼuk, pero te Jesús la yichʼtiklan ta mukʼ, manchukme ay banti ya xchʼayik o ma xyichʼbeyik swentail te bin ya yal sok te bin ya spas-a te Jesuse (Éx. 20:12). Kiltik bin kʼot ta pasel te kʼalal ay 12 yaʼbilal-a te Jesús (kʼopona Lucas 2:​46-52). Te Jesús bajt sok te sfamilia ta Jerusalén ta spasel te kʼin Pascua. Te kʼalal sujtikix talel-a te José sok te María maba la yilik te maba jokinbilik talel yuʼun te Jesús. Te bin la skʼan la spasike, jaʼ te ya yilik teme tsʼakal te yal snichʼnabik sok teme jun-nax yakik ta sujtel tal. Te kʼalal la staik te Jesús, ¡te María la yakʼbey smulin te wokolil la staik yuʼun te jile! Te Jesús juʼ te la yalbey te jaʼ ta smulike, pero ma jichuk la yal. Te bin la spase, jaʼ te stojil la yakʼbey sujtib sok la yichʼtiklan ta mukʼ, pero te José sok te María «maba kʼot ta yoʼtanik te bin albotik yuʼune». Manchukme jich, te Jesús «la yakʼxan sba ta wentainel yuʼunik».

6, 7. ¿Bin ya xjuʼ ya xkoltayot te jchʼieletik yuʼun ya schʼuunbey smantal te smeʼ statike?

⁶ Jchʼiel, ¿wokolbal ya awaʼiy schʼuunbeyel smantal te ameʼ atat te kʼalal ay bin ma lek ya spasik o te kʼalal ay ma xyichʼbeyik swentail te bin ya awal sok te bin ya apase? Teme jich ya xkʼot ta pasele, ¿bin ya xjuʼ ya skoltayat? Sbabial, ayuk ta awoʼtan te bin yaʼiyel ya yaʼiy sba te Jehová. Te Biblia ya yal teme ya schʼuun mantal te alnichʼanetik, «lek yoʼtan yuʼun te Kajwaltike» (Col. 3:20). Te Jehová ya snaʼ kʼalal te ameʼ atat ma xkʼot ta yoʼtanik te bin ya apas, te bin ya awal o teme ya yakʼbat mantaliletik te ma stojiluk ya awile, pero teme ya apas tulan ta schʼuunel, jichme ya awakʼbey stseʼelil yoʼtan te Jehová.

⁷ Schebal, ichʼa ta wenta te bin yaʼiyel ya yaʼiy sba te ameʼ atat. Kʼalal ya achʼuunbey smantal te ameʼ atat, tseʼel yoʼtan ya yaʼiy sbaik sok ya yakʼ smukʼul yoʼtanik ta atojol (Prov. 23:​22-25). Sok jich ya awaʼiy te ya xnoptsajatxan ta stojolik. Jtul hermano ta Bélgica te Alexandre sbiil, jich ya yal: «Kʼalal jajch jchʼuunbeyxan smantal te jmeʼ jtat, lekxan la kil jbatik, junxan la kaʼiy jbatik sok tseʼelxan koʼtan la kaʼiy bajtik». b Yoxebal, ayukme ta awoʼtan teme ya achʼuun mantal ta ora ini, ya xbajt skoltayat ta pajel chaʼbej. Te Paulo te ay ta Brasil, jich ya yal: «Schʼuunbeyel smantal te jmeʼ jtat skoltayojon yuʼun ya jchʼuunbey smantal te Jehová sok te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik». Te Biblia ya yalbotik te bin lek ya jtatik teme ya jchʼuunbeytik smantal te jmeʼ jtatik: «Yuʼun jich lek ya xkʼoat ta lokʼel sok jal ya xkuxinat ta balumilal» (Efes. 6:​2, 3).

8. ¿Bin yuʼun bayal jchʼieletik yakʼoj ta yoʼtanik schʼuunbeyel smantal te smeʼ statike?

 ⁸ Bayal jchʼieletik staojik ta ilel te lek ya xkʼotik ta lokʼel te kʼalal ya schʼuunbeyik smantal te smeʼ statike. Te Luiza, te jaʼnix jich kuxinem ta Brasil, ta sjajchibal wokol la yaʼiy yichʼbeyel swentail te bin yuʼun maba ya x-akʼbot jun celular yuʼun te smeʼ stat, melel jteb ma spisil te achʼix keremetik te pajal yaʼbilal soke, ay celularik, pero ta patil la yichʼbey swentail te yak ta kanantayel yuʼun te smeʼ stat. Jich ya yal: «Ta ora ini ya kil te schʼuunbeyel smantal te jmeʼ jtat ya skanantaybon jkuxlejal, ma jaʼuk yuʼun te jkʼaxel ma xjuʼix bin ya jpase». Jtul achʼix te Elizabeth sbiil te nainem ta Estados Unidos, ya yal te wokol ya yaʼiy schʼuunbeyel smantal te smeʼ stat, jich ya yal: «Kʼalal te jmeʼ jtat ya yakʼbonik jun mantalil sok ma xkʼot ta koʼtan te bin yuʼun jich ya yalbonike, ya jnop te bitʼil skanantayejon tal te mantaliletik yakʼojbonike». Te Monica, te nainem ta Armenia, ya yal te lekxan ya xkʼot ta lokʼel te kʼalal ya schʼuunbey smantal te smeʼ stat.

9. ¿Bin ya snop bayal ants winiketik ta swenta te schʼuunel te ley ya yakʼ te ajwaliletik?

⁹ Spisil te ants winiketik ya snaʼik te mukʼ skʼoplal te ajwaliletik sok te ya skʼan ya yichʼ chʼuunbeyel cheʼoxeb te leyetik ya yakʼik «te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik» (Rom. 13:1). Pero te kʼalal maba stojiluk ya yilik o te bayal ya xkʼanbotik yuʼun te ajwalil, maba ya skʼan ya schʼuunikix-a. Kalbeytik skʼoplal ta swenta te stojel patanil. Jich te bin-utʼil la yichʼ ilel ta jun nación ta Europa, jtul ta chantul ants-winiketik ya snopik «teme ay machʼa maba stojiluk ya yil te stojel patanil, leklaj teme maba ya stoje». Jaʼ yuʼun, ta lum-abi te ants winiketik maba ya stojik spisil te patanil te ya xkʼanbotik yuʼun te ajwalile.

10. ¿Bin yuʼun ya jchʼuuntik te leyetik manchukme ay ma jmulantik?

¹⁰ Jich bitʼil ya yal te Biblia te ajwaliletik ya yakʼbeyik swokol te ants winiketik, melel wentainbilik yuʼun te Satanás sok nopol ya xbajt yichʼik lajinel (Sal. 110:​5, 6; Ecl. 8:9; Luc. 4:​5, 6). Pero jaʼnix jich ya yal «te machʼatik ya skontrainik te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike jaʼ yakik ta skontrainel te bin schajpanoj te Diose». Ta ora ini, te Jehová ya yakʼ te ayuk te ajwaliletik yuʼun ya swentainik te ants winiketik, te Jehová ya skʼan te ya kichʼtik ta mukʼ, jaʼ yuʼun ya skʼan ya kakʼbeytik te bin ya skʼanbotik ta jujun tule, tey ochem skʼoplal-a te stojel patanil, te ya kichʼtik ta mukʼ sok te ya jchʼuunbeytik smantal (Rom. 13:​1-7). Jichniwan ya kiltik te ma snujpʼuk te ya jchʼuuntik jun ley, te kʼax bayal takʼin ya skʼan o ma stojiluk ya kiltik, pero ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová sok ya skʼan te yakuk jchʼuuntik te smantal te ajwaliletik, teme maba ya skontrain te mantaliletik yuʼun te Diose (Hech. 5:29).

11, 12. Jich bitʼil ya yal Lucas 2:​1-6, ¿bin la spasik te José sok te María yuʼun ya schʼuunik te tulan mantalil la yichʼ akʼele? ¿Bin lek lokʼ yuʼunik-a? (Jaʼnix jich ilawil te fotoetik).

 ¹¹ Bayal bin ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te José sok te María. Ta schebalik chapalik ta schʼuunbeyel smantal te machʼatik yichʼojik mukʼ yaʼtelik manchukme wokol la yilik (kʼopona Lucas 2:​1-6). Chiknaj ta ilel teme ya schʼuunik mantal kʼalal te María ayix baluneb u yikʼoj-a te yal, te ajwalil César Augusto la yal ta mantal te ya yakʼ sbaik ta tsʼibayel ta jun spisil te ants winiketik. Yuʼun ya schʼuunik te mantalil-abi, te José sok te María ya skʼan ya xbajtik ta Belén. Pero ya skʼan ya xbeenik 150 kilómetro ta chujkul beetik. Wokol ya yilik te ya xlokʼik baele, kʼaxtoxan-a stojol te María. Ta schebalik yaniwan smel yoʼtanik ta stojol te alal soknix te María. ¿Jaxan teme ta be kʼot yorail te ya x-ayin te alale? ¡Te María yikʼoj te machʼa ya xkʼot ta Mesías! ¿Jaʼbal yuʼun ya skʼaxuntayik te mantalil la yakʼ te ajwalile?

¹² Manchukme la smel yoʼtanik te José sok te María la schʼuunik te mantalil la yakʼ te ajwalil. Te Jehová la yakʼbey bendición te José sok te María ta swenta te la schʼuunik mantal: te María lek kʼot ta Belén, ayin te yal sok kʼot ta pasel jun albilkʼop te ay ta Biblia (Miq. 5:2).

13. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya skanantay te yantik hermanoetik te bitʼil ya jchʼuuntik mantale?

¹³ Teme ya jchʼuunbeytik smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik ma jaʼuknax ya jta jlekilaltik, jaʼnix jich te yantik ants winiketik. ¿Bin-utʼil? Jaʼ te kʼalal maba ya kichʼtik te castigo te ya yakʼ te machʼatik yichʼojik mukʼ yaʼtelik ta stojol te machʼatik ya skʼaxuntayik ley (Rom. 13:4). Jaʼnix jich, teme ya jchʼuuntik te smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik lek ya xkʼopojik ta stojol te Testigoetik. Jich kʼot ta pasel ta Nigeria te ayix tal cheʼoxeb jaʼbile. Jtsob soldadoetik ochik bael ta sNail Tsoblej te kʼalal ay tsoblej-a. Yakik ta sleel ants winiketik te ya sjachik kʼop ta swenta te stojel patanil. Te machʼa ay ta swenta te jtsob soldadoetik la yal te akʼa lokʼukik bael tey-a. Jich la yaltiklanbey:  «Te testigoetik yuʼun Jehová, maba ya sjachik kʼop ta swenta te stojel patanil». Jujun buelta te ya achʼuun te leyetik, ya xkoltaywanat yuʼun lek ya yichʼ albeyel skʼoplal te lum yuʼun te Jehová. Sok te bitʼil lek ya kichʼtik albeyel jkʼoplaltik ya xjuʼ ya skanantay te kermanotaktik (Mat. 5:16).

14. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel jtul hermana te chapal yuʼun ya schʼuunbey smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike?

¹⁴ Pero aynix wokol ya kaʼiytik schʼuunbeyel smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik. Jtul hermana ta Estados Unidos, te Joanna sbiil, jich ya yal ta jamal: «Kʼax wokol ya kil te ya jchʼuunbey smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik». Pero te Joanna la yakʼ ta yoʼtan te ya sjelontes te bin ya snope. ¿Bin-utʼil la spas? Ta sbabial, maba la skʼoponix ta redes sociales te bintik ya yichʼ alel ta skontrainel te ajwaliletik (Prov. 20:3). Schebal, la skʼanbey te Jehová te yakuk yakʼxan smukʼul yoʼtan ta stojol, ma jaʼuk te ya xjelon te ajwaliletike (Sal. 9:​9, 10). Yoxebal, jajch skʼopon articuloetik ta publicacionetik kuʼuntik ta swenta te maba ya jchʼik jbatik ta política (Juan 17:16). Te Joanna ya yal te yichʼel ta mukʼ sok schʼuunel te mantaliletik ya yakʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik ya x-akʼbot bayal lamal kʼinal yuʼun».

15. ¿ Bin yuʼun ay baeltik wokol ya kaʼiytik schʼuunel te bin ya yal te organización yuʼun Jehová?

¹⁵ Te Jehová ya skʼan te yakuk jchʼuunbeytik smantal te machʼatik ya swentainik te congregación (Heb. 13:17). Te Jesucristo, te Jwolwanej kuʼuntik, toj stukel, pero te machʼatik stsaoj liʼ ta balumilal maba tojik. Ay baeltik wokol ya kaʼiytik schʼuunel te mantalil ya yakʼbotike, kʼaxtoxan-a teme ya yakʼ jpastik te bin ma jkʼantik spasele. Ta jun buelta te jpuk-kʼop Pedro jich la yaʼiy sba. Jtul chʼul-abat la yalbey te Pedro te akʼa sweʼ te chambalametik te boloben skʼoplal jich bitʼil ya yal te Ley yuʼun Moisés, pero te Pedro oxeb buelta maba la schʼuun mantal (Hech. 10:​9-16). La snop te ma jichuk te bin yak ta albeyele, melel ma jichuk kʼayem ta spasel. Teme wokol la yaʼiy schʼuunbeyel smantal jtul chʼul-abat te Pedro, ma chajpuk ya kiltik-a te ay wokol ya kaʼiytik schʼuunel te mantalil ya yakʼbotik te winiketik te ma tojukike.

16. ¿Bin la spas te jpuk kʼop Pablo kʼalal la yichʼ akʼbeyel spas te bin maʼyuk swentail yilele? (Hechos 21:​23, 24, 26).

¹⁶ Te jpuk-kʼop Pablo la yakʼ ta ilel te chapal yuʼun ya schʼuun mantal te kʼalal ay bin la yichʼ albeyel te ya skʼan ya spas manchukme jich la yil te maʼyuk swentaile. Ay jchʼuunjel judioetik ay bin yaʼiyojik ta swenta te Pablo, ya yichʼ alel-a te yak «ta yakʼel ta nopel te bin ya yakʼ ta nopel jtul apóstata» ta stojol te Moisés sok te malaj schʼuun te Ley yuʼun Moisés (Hech. 21:​21, nota). Te ancianoetik ta Jerusalén la yalbeyik te Pablo te akʼa yakʼ ta ilel te yak ta schʼuunel te Ley, ta swenta-abi, ya skʼan ya xbajt ta templo sok chantul winiketik sok te ya yakʼ sba ta lekubtesel sok, pero te Pablo snaʼoj te jchʼuunjeletik maba wentainbilikix yuʼun te Ley sok te maʼyuk bin chopol spasoj. Manchukme jich-abi, oranax la schʼuun, te relato jich ya yal: «Ta yan kʼajkʼal, te Pablo la yikʼ bael te winiketik yuʼun pajal la yakʼ sbaik ta lekubtesel sok» (kʼopona Hechos 21:​23, 24, 26). Te bitʼil la schʼuun mantal te Pablo, la yakʼ te jun-nax ya x-ayin te hermanoetik (Rom. 14:​19, 21).

17. ¿Bin ya yakʼbat anop te bin kʼax ta skuxlejal te Stephanie?

¹⁷ Jtul hermana te Stephanie sbiil, wokol la yaʼiy te bin la sta ta nopel te Betel. Te Stephanie sok te smamalal tseʼel yoʼtanik yakik ta abatinel ta jun grupo ta yan kʼopil. Pero te Betel la sta ta nopel te ya xlaj te grupo-abi, jaʼ yuʼun te Stephanie sok te smamalal la yichʼik akʼel ta jun congregación te aynix ta skʼopike.  ¿Bin yaʼiyel la yaʼiy sba te Stephanie? Jich ya yal: «Kʼax la jmel koʼtan sok ma la jkuy te jaʼ ya skʼanxan koltayel te congregación te aynix ta jkʼopkotike». Manchukme jich la yaʼiy sba, la schʼuun te bin la yichʼ jelontesel. Jich ya yal: «Ta patil kʼot ta koʼtan te kʼax lek te bin la staik ta nopel te hermanoetik. Ta yachʼil jcongregacionkotik bayal hermanoetik ma Testigouk te sfamiliaik, jaʼ yuʼun jich kʼootik bitʼil meʼil tatiletik ta stojolik. Jaʼnix jich ya kakʼbey nojptesel ta Biblia jtul hermana te ayix tiempo namajem ta stojol te Jehová. Ta ora ini ayxan jtiempo yuʼun ya jnop ta jtukel te Biblia». Jich ya yal ta slajibal: «Ya jnaʼ te jpasoj te ban kʼalal ya xjuʼ kuʼun swenta ya jchʼuun mantal sok jaʼ-abi ya yakʼ te lek te bin ya yalbon te koʼtane».

18. Teme ya jchʼuuntik mantal, ¿bin lekilal ya jtatik yuʼun?

¹⁸ Jpisiltik ya xjuʼ ya jnoptik schʼuunel mantal. Te Jesús «la snop schʼuunel mantal ta swenta te wokoliletik kʼax ta stojole» (Heb. 5:8). Bayal buelta ya jnoptik schʼuunel mantal te kʼalal ya xkʼax wokolil ta jtojoltik. Jnop kaʼiytik ta swenta te bin kʼot ta pasel te kʼalal jajch te COVID-19. La kichʼtik albeyel te maba ya jtsobix jbatik ta sNail Tsoblej sok te maba ya xbootikix ta scholel skʼop Dios ta nanatik. ¿Bin yaʼiyel la awaʼiy aba? ¿Wokolbal la awaʼiy schʼuunel mantal? Chikan te bin yaʼiyel la awaʼiy aba, te bitʼil la achʼuun mantal la skanantayat sok jun-nax ayinat sok te awermanotak sok la awakʼbey stseʼelil yoʼtan te Jehová. Ta ora ini, chapalotikix yuʼun ya jchʼuuntik biluk mantalil te ya kichʼtik akʼbeyel te kʼalal ya xtal tulan wokolil. Te schʼuunel mantal yaniwan xbajt yakʼ jkoleltik (Job 36:11).

19. ¿Bin yuʼun ya akʼan ya achʼuun mantal?

¹⁹ Ta ora ini la jnoptik te kʼalal ya jchʼuuntik mantal ya kichʼtik akʼbeyel bayal bendicionetik. Pero ya jkʼan ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová, melel kʼux ta koʼtantik sok ya jkʼantik te tseʼeluk yoʼtan ta jtojoltik (1 Juan 5:3). Ma xjuʼ ya jsutbeytik spisil te bin spasoj ta jtojoltik te Jehová (Sal. 116:12). Pero ay bin ya xjuʼ ya jpastik, jaʼ te ya jchʼuunbeytik smantal sok te machʼatik yakʼojbey mukʼ yaʼtelik. Te kʼalal ya jchʼuuntik mantal, ya kakʼtik ta ilel spʼijil koʼtantik sok jich ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan te Jehová (Prov. 27:11).