Teme ya ale koltayel yuʼun ya xkujch awuʼun-a te mel-oʼtane, bayalniwan ya ata. Jaʼniwan yuʼun te yanyantik-a te bin-utʼil ya kaʼiy jbatik kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntik. Soknix te bin ya xkoltayot te jtul ants winik repenta maniwan xkoltayot yuʼun te yane.

Pero ay chaʼoxchajp koltayel staojik te ay bin lek lokʼem yuʼunik-ae. Te machʼatik ya yilbeyik skʼoplal te kʼalal ay machʼa ya xlaj, jaʼnix jich ya yalik-euk sok ya yakʼik ta ilel te spʼijilal jun antiguo libro, te jaʼ te Biblia.

• Te machʼatik ya yilbeyik skʼoplal, ya yalik te jaʼ lek te jich ya yichʼ pasel yuʼun ya stsʼijk kuʼuntik-a te mel-oʼtane. Manchukme jich-abi, ayniwan te atukel ya akʼan ya x-ayinat o yaniwan x-ilinat te kʼalal ay machʼa ya skʼan ya skoltayat. Stalelnanix-a te jich ya awaʼiy abae.

• Mame xa anop te spisil-ora ya skʼan ay ajoy, pero mame xa atukeltay aba. Melel ayniwan bin-ora te ya xtuun awuʼun koltayel yuʼun te yantike. Ala te bin ya xtuun awuʼun sok te bintik maʼuke, pero pasa sok slamalil awoʼtan.

• Jaʼ chikan te bin ya xtuun awuʼune, ilame te jayeb tiempo ya xkʼax awuʼun te jokinbilat sok te bin-ora atukel ayate.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Ha lec xan te cheb te bin utʼil jtuhl nax [...]. Teme ya xyahl te jtuhle, ya xhahchot yuʼun te smohlole» (Eclesiastés 4:9, 10).

• Teme pʼisbilnax te bin ya aweʼ, jaʼ ya skoltayat yuʼun ya xkujch awuʼun-a te mel-oʼtane. Jaʼ xa aweʼ te sit teʼetik, te boketik o itajetik sok te bintik ay sproteinaul te maʼyuk bayal slewul o sgrasaul.

• Uchʼa bayal jaʼ sok yantikxan te bintik ma x-utsʼinwane.

• Teme ma xyakʼbat bayal wiʼnal, weʼan bayal buelta pero ma bayaluk ya skʼan ya xweʼat. Jaʼnix jich kʼanbeya te adoctor te akʼa yakʼbat poxiletik te ay svitaminaul sok yantikxan. a

• Te kʼalal ya xbeenat o ya apas yantik ejercicio, ya xjuʼ ya skoltayat yuʼun ya atsal te mel-oʼtane. Ay yantik ya stuuntesik te tiempo-abi te kʼalal ya spasik ejercicio yuʼun ya snopik ta swenta te machʼa laj yuʼunik o ay yantik ya spasik yuʼun ma xtal ta yoʼtanik-a.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Maʼyuk jtuluk te machʼa ya spʼaj te sbakʼetale, te bin ya spase jaʼ te ya smakʼlin sok ya skanantay» (Efesios 5:29).

• Kʼax mukʼ skʼoplal te ya xwayotike, pero jaʼ kʼax mukʼtoxan skʼoplal ya skʼan ya xway ta lek-a te machʼatik ay machʼa lajem yuʼunik, melel te mel-oʼtane ya yakʼ bayal lujbel.

• Mame xa awuchʼ bayal trago o te bintik yichʼoj cafeína, melel ya xjuʼ te ma xyotsesbat awayel.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Jaʼ bayal scʼoplal teme ya jcux coʼtantic jtebuque, ma jaʼuc ay scʼoplal teme ya jmil jbajtic ta bayal atʼel, yuʼun jaʼ pajal soc te yacuc jtsactic te iqʼue» (Eclesiastés 4:6, TZOXCH).

• Te bitʼil yanyantik-a te bin-utʼil ya kaʼiy jbatik te kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntik, jaʼ yuʼun jaʼat ya atsa spasel te bin lek ya awaʼiy aba yuʼune.

• Ay machʼatik ya scholik te bin yaʼiyel ya yaʼiy sbaik, pero ay yantik te maʼuke. Te machʼatik ya yilbeyik skʼoplal, ya yalik te tulan skʼoplal te yakuk jcholtik te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatik kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntik. Teme ya akʼan ay machʼa ya acholbey te bin yaʼiyel ya awaʼiy aba pero teme tulan ya awaʼiye, ¿bin yuʼun ma xjajch acholbey te awamigo?

• Ay machʼatik te ya x-okʼike, pero ay yantik te maʼuke.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Te oʼtanil snaʼoj stuquel te bin cʼux ya yaʼiy» (Proverbios 14:10).

• Ay ants winiketik te ya yuchʼik trago o ya stuuntesik droga yuʼun ya xkujch yuʼunik-a te mel-oʼtane. Pero ya x-utsʼinwan teme jich ya yichʼ pasele. Manchukme jich yilel te ya xchʼay te mel-oʼtane pero ya yakʼ bayal wokolil ta patil. Jaʼ xa apas te bin ma xyutsʼinat yuʼun ya xkujch awuʼun-a te wokolile.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Akʼa kijkitaytik jilel spisil te bintik ya sbolobtes te jbakʼetaltik» (2 Corintios 7:1).

• Ay machʼatik te yanyantik-a te bin ya spasik yuʼun ya xchʼay ta yoʼtanik jtebuk-a te mel-oʼtane.

• Yame xchʼay jtebuk te amel-oʼtan teme ya ale yachʼil awamigotak o teme ya xnoptsajatxan ta stojol te machʼatik awamigoixe sok teme ay bin yachʼil anop spasel yuʼun ya akʼases-a te kʼajkʼale.

• Kʼalal ya awil te ma jaʼukix ya xbajt ta awoʼtan scholel te bitʼil yak amel awoʼtan sok te yanyantik te bin ya xjajchatix ta spasel. Jaʼ ya skʼan ya yal-abi te yak ta kʼaxel jtebuk te mel-oʼtane.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Spisil ay yorahil; [...] ay yorahil oqʼuel, ay yorahil tseʼej» (Eclesiastés 3:1, 4).

• Pasa ta ora te bin kʼayemat ta spasel-ae.

• Kʼunkʼun ya xlekub ya awaʼiy aba teme ay yorail te kʼalal ya xbaat ta wayel, kʼalal ya x-aʼtejat o yantikxan aʼtelil te ya apase.

• Kʼunkʼunme ya xchʼay te mel-oʼtan teme ya apas aʼteliletik te ya yakʼbat smukʼul awoʼtan.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Ma ba bayel ya snaʼulan te cʼahcʼaleletic yuʼun scuxlejal, como Dios ya xʼaʼbot bayel yutsil yoʼtan yuʼun» (Eclesiastés 5:20).

• Bayal machʼatik ay bin ya staik ta nopel spasel ta oranax te kʼalal ay machʼa lajelto yuʼunik-a, pero patil ya yalik te ma snujpʼuk te bin la spasike.

• Teme ya xjuʼe, maliya jtebuk tiempo yuʼun ya ajelontes te ban ya xnainat, te awaʼtel o te ya awil bin ya apasbey te sbiluk te machʼa laj awuʼune.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Te bintic chahpambil te nopbil ta lec, ya yacʼ te ay bintic ya yichʼ tahel a, pero spisil te bin ahnimal chahpambil ya yacʼ pobrehil» (Proverbios 21:5).

• Ay machʼatik ya smulanik spasel te bin ya spasik sok-a te machʼa lajemixe.

• Ila fotoetik o yantikxan biluketik sok tsʼibaya ta jun libreta te bin ya apasik-ae. Jaʼme ya xjuʼ ya skoltayat yuʼun ya xlamaj-a te mel-oʼtane.

• Kʼeja biluketik te ay bin lek ya xtal ta awoʼtan yuʼune sok ila te kʼalal chapalatix ya awaʼiy abae.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Naʼa me te namey tal» (Deuteronomio 32:7).

• Kuxa awoʼtan cheʼoxebuk kʼajkʼal.

• Teme ma xjuʼ awuʼun te bayal kʼajkʼal ya akux awoʼtan, ya xjuʼ te ay bin yan ya apas ta jun o cheb kʼajkʼal jich bitʼil teme, ya xbaat ta paxial, ya xbaat ta parque o yantikxan.

• Manchukme ma bayaluk bin ya apas, ya xjuʼ ya skoltayat ta sitintayel te mel-oʼtan.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Laʼik; konik ta jtukeltik ta jun lugar te namal aye yuʼun ya akux awoʼtanik jtebuk» (Marcos 6:31).

• Te kʼalal ya akoltay te yantik, lekme ya awaʼiy aba yuʼun.

• Koltaya te awamigotak o afamiliatak te ay machʼa lajem yuʼunik, melel yaniwan skʼan ya scholik te bin yaʼiyel ya yaʼiy sbaik.

• Skoltayel sok yakʼbeyel smukʼul yoʼtan te yantik, yaniwan xjuʼ ya skoltayat yuʼun ya ataxan stseʼelil awoʼtan sok yuʼun ay swentail ya awaʼiy-a te akuxlejale.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Te machʼa ay bin ya yakʼ jaʼ bayalxan stseʼelil yoʼtan te bin-utʼil machʼa ay bin ya yichʼe» (Hechos 20:35).

• Ta swenta te mel-oʼtan yaniwan ata ta ilel te bin-nix mukʼ skʼoplal-ae.

• Ilawil te bin-utʼil yakat ta stuuntesel te akuxlejale.

• Teme jich ya akʼane, jela te bin ya apase.

TOJOBTESEL TE YA YAKʼ TE BIBLIA: «Ha lec xan a te bahel ta na ta ban ay mel-oʼtan yuʼun machʼa cham te bin utʼil bahel ta na ta ban ay weʼelil yuʼun qʼuin, como te lajel ha slajib spisil ants-winiquetic, soc te machʼa cuxul ya yaʼbe snaʼ ta yoʼtan» (Eclesiastés 7:2).

Ma xchʼay ta jkʼaxel te mel-oʼtane. Pero te machʼatik ay machʼa lajem yuʼunik la yalik te koltaybilik yuʼun, kʼalal spasoj ta skuxlejalik te bin ya yal te artículo ini sok staoj smukʼul yoʼtanik yuʼun. Te bin la kiltikixe jaʼnax chaʼoxchajp te bin ya xjuʼ ya skoltayate. Pero teme ya apas ta akuxlejal, ya awil te ya yakʼbat slamalil awoʼtan.