Manchukme te doctoretik ya yalbeyik skʼoplal te bin-utʼil ya yaʼiy sba te jtul ants winik te ay machʼa lajem yuʼune, yanyantik-a te bin-utʼil ya yaʼiy sbaike. ¿Yabal skʼan ya yal-abi te ay ants winiketik te maba ya smel yoʼtanik o te ma xyakʼik ta ilel te bin-utʼil ya yaʼiy sbaike? Maʼuk. Lek teme ya kakʼtik ta ilel te kʼux ya kaʼiytik te kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntike, pero yanyantik-a te bin-utʼil ya xjuʼ ya kakʼtik ta ilele. Jaʼ chikan te banti ay jlumaltik, jtaleltik, te bin kʼaxem ta jkuxlejaltik sok te bin-utʼil laj te machʼa kʼux ya kaʼiytike.

Te kʼalal ay machʼa ya xlaj yuʼune, ayniwan maba ya snaʼik bin-utʼil ya sitintayik te wokolile. Kiltik cheʼoxebuk te bin ya sitintay sbaik soke:

Ay ma snaʼik te bin ya spasike. Te machʼatik ay machʼa lajem yuʼune, ya x-okʼ sok ma snaʼ te bin ya spase. Yaniwan smelxan bayal yoʼtan te kʼalal ya xjul ta yoʼtan te bintik spasoj sok, soknix te bin snopoj ya spas-a te machʼa laje. Maniwan ya schʼuun yoʼtan te bin kʼot ta pasel sok maba ya snaʼ te bin ya spase. Te Tina ya schol te bin-utʼil la yaʼiy sba te kʼalal oranax laj te smamalal: «Ma jnaʼ te bin ya jpase, ma xjuʼ ya x-okʼon. Ta swenta te mel-oʼtan ya kaʼiye, jich ya kaʼiy te maba ya xjuʼ ya kichʼ te ikʼe. Ma jchʼuun yaʼiyel te bin yak ta kʼaxel ta jtojole».

Ay smul ya yaʼiy sbaik, ilinba sok mel-oʼtan. Te Iván jich ya yal: «Te kʼalal laj te jnichʼan Eric te ay 24 yaʼbilal-a, te joʼon sok te kinam Yolanda, bayal la kilintay jbatik cheʼoxeb kʼajkʼal. Chajpnax la kiltik-a, melel maʼyuk banti jich jpasojtik-a. Ay jmul ya kaʼiy jbatik sok ya jnoptik teme ay bin juʼ jpastikxan ta stojol te Eric». Te Alejandro te laj te yinam ta skaj te chamel te ay bayal tiempo yichʼoj, jaʼnix jich ay smul la yaʼiy sba-euk, jich ya yal: «La jnop teme ya yakʼbon kʼaxuk bayal jwokol te Diose, yuʼun-niwan maba lekon. Te bitʼil jich la jnope maba lek la kaʼiy jba yuʼun, melel jich kʼoem te ya kakʼbey smulin Dios te bin kʼot ta pasele». Te Kostas te la kalbeytik skʼoplal ta yan artículo, jich ya yal: «Ay cheʼoxeb buelta te ya x-ilinon sok te Sofía yuʼun te laje. Pero maba lek ya kaʼiy jba yuʼun te jich ya jnope, melel ya jnaʼ te ma jaʼuk smul te laje».

Bayal bintik ya xchʼaytesbot yoʼtanik. Ayniwan baeltik te yanyantik-a te bin ya snopik o maʼyuk swentail. Jich bitʼil te machʼa ay ta mel-oʼtan yaniwan snop te ya yaʼiybey skʼop sok te ya yil te machʼa lajem yuʼune. Soknix ma junuk te bin ya snop sok biluknax bin ya xchʼay ta yoʼtan. Te Tina jich ya yal: «Ay baeltik te kʼalal ay machʼa yakon ta kʼop sok-ae, kʼejel ay te jpensare. Jaʼ ya jnopilan ta swenta te bin-utʼil laj te Timo sok maba junuknax te bin ya jnope sok ya yakʼbon jmel koʼtan».

Stukel ya skʼan ya x-ayinik. Te kʼalal ay machʼa ya xlaj yuʼune, ayniwan ma skʼan te ya xjokinot yuʼun te yantike. Te Kostas jich ya yal: «Te kʼalal ya jokin te machʼatik nujpunemike maba lek ya kaʼiy jba. Pero jaʼnix jich ya kaʼiy jba te kʼalal ya jokin te machʼa maba nujpunemike». Te Yolanda te yinam te Iván, jich ya yal: «Wokol ya kaʼiy te ya jokin jbatik sok te machʼatik ya scholik te swokolik te maʼyuk lek skʼoplal ya xkʼot teme ya jpaj sok te jwokole. Ay yantik te ya scholbotik kaʼiytik te lek te bin yak ta kʼaxel ta stojol te yal snichʼnabike. Ya yakʼbon stseʼelil koʼtan, pero ay ma jkʼan ya kaʼiy stojol te bin ya yalike. Te joʼon sok te jmamalal ya jnaʼtik te ayto bin ya xjuʼ ya jpastik sok te jkuxlejaltike, pero maba ya jkʼan ya jsitintaytik spisil-abi».

Chamel. Te kʼalal ay machʼa ya xlaj yuʼun, maniwan xweʼ, yaniwan xjujpʼ o ya xyaub sok maba ya x-och swayel. Te Aarón ya schol te bin la spas te kʼalal jun  jaʼbil slajel-a te spapa: «Mero ma x-och jwayel, ta jujun ajkʼabal ya xwijkʼ jsit ta snopel te bin-utʼil laj te jpapae».

Te Alejandro yato xjul ta yoʼtan te tsakot ta chamel te ma la snaʼik bin yuʼun, jich ya yal: «Bayal buelta boon ta doctor yuʼun ya yilon, pero la yalbon te maʼyuk jchamele. La jnaʼ stojol te jaʼ yak yutsʼinbelon te bitʼil laj te kinam». Manchukme kʼunkʼun kʼax bael te schamel te Alejandro, pero lek te bajt ta doctore. Te mel-oʼtan ya xjuʼ ya slajin kiptik, teme ay jchameltik ya xjuʼ ya xbatsʼejxan o ya stsakotik yan chamel.

Te wokol ya yaʼiyik spasel te bintik mukʼ skʼoplal. Te Iván jich ya yal: «Te kʼalal laj te Eric la kalbeytik te bin kʼot ta pasel te jfamiliatik sok kamigotaktik, jaʼnix jich te spatron sok te yajwal te na te banti ay ta nainel-ae. Bayal junetik la skʼan la jchajpantik, jaʼnix jich la kiltik te bin ya jpastik sok te sbiluk te Eric. Pero ma junuknax-a te bin ya jnoptike, melel kʼax ma lek ya kaʼiy jbatik-a».

Pero ay chaʼoxtul ants winiketik te jaʼ wokol ya yaʼiyik te bin ya spasik ta patile, kʼalal jaʼ ya xjajch swentainik te bin ya spas-a te machʼa laje. Jich kʼot ta stojol te Tina, jich ya yal: «Te jmamalal spisil-ora jaʼ ya yil-a te cuentaetik ta banco sok te bin-utʼil ya jtatik te takʼine. Ta ora ini joʼon ya jpasix, jaʼ yuʼun la yakʼbonxan estrés sok la jojkʼoybey jba teme yabal xjuʼ kuʼun spasel spisil».

Ta swenta te bin la kalbeytikix tal skʼoplale, wokolniwan ya kaʼiytik sitintayel te kʼalal ay machʼa ya xlaj kuʼuntike. Melelnix-a te kʼax kʼux ta aʼiyele, pero snaʼel spisil te bin wokolil ya xjuʼ ya sitintayike ya xjuʼ ya xkoltayotik yuʼun. Julukme ta awoʼtan te ma spisiluk ya sitintayik te wokoliletik la kalbeytik skʼoplale. Jaʼnix jich te kʼalal ay machʼa ya xlaj yuʼunike, ya xjuʼ ya sta smukʼul yoʼtanik te kʼalal ya snaʼik te ma chopoluk te jich ya yaʼiy sbaike.

Te bintik ya xjuʼ ya amaliy. Te mel-oʼtan ya awaʼiy ta ora ini mame ya xjalaj ta sbajtelkʼinal, kʼunkʼun ya xchʼay bael. Jaʼ ini maba ya skʼan ya yal te yuʼun ya xchʼay ta awoʼtan te machʼa lajem awuʼune. Pero yaniwan xchaʼtal te mel-oʼtan ta skaj te ya xjul ta awoʼtan te ay bin la apas soke o jun fecha te mukʼ skʼoplale. Pero jteb ma spisiluk te machʼa staojik te wokolil ini, ya xjajch spasik te bin kʼayemik ta spasele. Pero yuʼun ya xjuʼ yuʼunik spasel-a, tulan skʼoplal te manchuk ya spʼajik te koltayel ya x-akʼbotik yuʼun te sfamiliaik sok te yamigotakik.

¿Jayeb tiempo ya xjalaj? Ay chaʼoxtul te cheʼoxebnax u te bayal ya smel yoʼtanike, pero ay yantik te ya xjalaj ta jun o cheb jaʼbil. Soknix ay yantik te bayal tiempo ya xkʼax yaʼiyike. a Te Alejandro jich ya yal: «Te joʼone oxeb jaʼbil jalaj te jmel-oʼtane».

Pasa te bin ya xjuʼ awuʼun spasel sok juluk ta awoʼtan te mel-oʼtan ya awaʼiye, maba ya xjalaj ta sbajtelkʼinal. Pero, ¿aybal bin ya xjuʼ ya apas yuʼun ya xchʼay jtebuk-a te mel-oʼtane?