«Te ants winiketik ta tiempo ini, ay bayal koltayel yuʼunik ta swenta te tecnología, ciencia sok te takʼin te maʼyuk jich kʼoem ta pasel ta yantik tiempoe [...]. Pero, jaʼniwan te ants winiketik ta tiempo ini te yakalik ta sjinel te kuxlejalile» (Informe Global de Riesgos 2018 yuʼun te Foro Económico Mundial).

¿BIN YUʼUN TE TSOBOL ANTS WINIKETIK YA SMEL YOʼTANIK YUʼUN TE BINTIK YA XKʼOT TA STOJOLIK TA PAJEL CHAʼBEJ SOK TE BIN YA XKʼOT TA STOJOL TE BALUMILALE? KILBEYTIK SKʼOPLAL CHEʼOXEBUK WOKOLIL TE YAKOTIK TA SITINTAYELE.

• J-UTSʼINWANEJETIK TA INTERNET: Jun periódico yuʼun Australia jich la yal: «Ta Internet ya xjuʼ ya jtatik bayal wokolil. Tey ayik-a te machʼatik ya stsak yutsʼin alaletik, te j-utsʼinwanejetik, te troles a sok te machʼatik ya yelkʼanik información. Te yelkʼanel información ta swenta jtul ants winik, yakix ta pʼolel ta swolol Balumilal [...]. Ta Internet ya yakʼik ta ilel spisil te bintik kʼax chopol ya snopik sok ya spasik te ants winiketike».

• MABA PAJAL AY JTAKʼINTIK: Te informe la yakʼ jun organización te Oxfam International sbiile, jaʼlaj te stakʼin te 8 ta tul kʼulej winiketik ta swolol Balumilale jaʼ pajal ya xkʼot sok teme ya stsob stakʼinik te 3,600 millón ta tul ants winiketik te kʼax pobreike. Jaʼnix jich la yal te maba lek te bitʼil yakik ta stuuntesel te takʼin te nacionetike sok la yal te «jaʼnax chaʼoxtul ants winiketik yichʼojik te kʼulejalile, jkʼaxel maʼyuk skʼoplal ya xjil yuʼunik te yantike, kʼaxemtoxan-a te antsetike». Ta swenta-abi, ay machʼatik ya sxiʼik te ya xjajch kʼop yuʼune.

• AY GUERRA SOK NUTSEL: Jun informe te la yakʼ te Agencia de las Naciones Unidas para los Refugiados ta jaʼbil 2018, jich la yal: «Maʼyuk jich kʼoem ta pasel-a te tsobol ta tul ants winiketik yakik ta lokʼel bael ta slumalike». Kʼaxem ta 68 millón ta tul ants winiketik yijkitayojik jilel te snaik ta skaj te guerra sok te nutsele. Jich la yalxan te informe: «Ta cheʼcheb segundo te ya xkʼaxe, jtul ants winik ya xlokʼ ta anel».

• TE YUTSʼINEL TE BINTIK AY TA LUMKʼINAL: Te Informe Global de Riesgos 2018 la yal te «yak ta tupʼel stsʼumbal bayal ta chajp jaʼmaletik sok chambalametik, [...] soknix kʼax bayal yak ta yutsʼinbelotik te contaminación te ay ta ikʼ sok ta mare». Jaʼnix jich oranax yak ta pejkʼajel yajtalul te jayeb chʼin chanetik ay ta chaʼoxpam lumetik. Te cientifikoetik ya yalik te ya xjuʼ ya xlaj te bintik ay ta lumkʼinal teme maʼyuk te chʼin chanetik, melel jaʼ ya yakʼ xpʼol te nichimetik, jaʼmaletik sok teʼetik.

¿Aybal bin ya xjuʼ ya jpastik swenta jun koʼtantik ya xkuxinotik liʼ ta Balumilal? Ay machʼatik ya yalik te aye, jaʼlaj ta swenta te nojptesel, pero ¿bin nojptesel? Te yantik articuloetik yame yakʼbey sujtib te jojkʼoyel-abi.