Kʼalal jtsojb achʼix keremetik yuʼun jun escuela lokʼik bael ta paxiale, ay chaʼoxtul te la stsakik ta utsʼinel jtul sjoʼtakik ta nop jun. Ta spisilik ochemik ta jun escuela te kʼax mukʼ skʼoplal ta Canadá. Ta patil te kʼalal kʼot ta pasel-abi, te Leonard Stern jich la stsʼibay ta periódico te Ottawa Citizen sbiile: «Manchukme ay spʼijilik, snopojik jun o lek skʼoplalik te achʼix keremetik, ma jaʼuk ya xkomotik yuʼun ta spasel te bin chopole».

Jich la yalxan te Stern: «Jich yilel te jaʼ mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te meʼil tatiletik te lekuk scalificacionik sok te ya xjuʼ ya staik lek yaʼtelik te yal snichʼnabike, ma jaʼuk mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te ya yakʼbeyik snop te bin lek ta pasele».

Yuʼun-nix jich-a te kʼax mukʼ skʼoplal te nop june, pero ma xjuʼ yuʼun slokʼesel te bin chopol ay ta yoʼtan te ants winik sok te bin chopol ya smulane. ¿Bin nojptesel ya xjuʼ ya skoltayotik ta spasel te bintik leke?

Te Biblia jich kʼoem bitʼil jun espejo, melel te kʼalal ya jkʼopontike ya xjuʼ ya kiltik te bin chopol ya smulan te koʼtantik sok te bintik ma xjuʼ kuʼuntik spasele (Santiago 1:23-25). Swenta junuk koʼtantik sok te ayuk lamalkʼinale, te Biblia ya skoltayotik yuʼun ya jeltaytik te jtaleltik sok yakʼel ta ilel taleliletik jich bitʼil: yutsil oʼtanil, lamal-oʼtanil, snaʼel jkomel jbatik sok te kʼuxul oʼtanil. Te taleliletik-abi, jaʼ ya skoltayotik yuʼun ayuk lamalkʼinal sok te jun-nax koʼtan jbatik ta jpisiltike. Te Biblia ya yal te kʼuxul oʼtanile «ha ya xchuc spisil te jun ya xcʼohtic ta mero smelelil» te ants winiketike (Colosenses 3:14). ¿Bin yuʼun te kʼax mukʼ skʼoplal te kʼuxul oʼtanile? Nopa awaʼiy te bin ya yal te Biblia ta swenta te talelil-abi.

• «Te cʼuxul-oʼtanil spisil ya xcuhch yuʼun, bayel yutsil yoʼtan; mayuc sbicʼtal yoʼtan, ma stoy sba; ma xjelaw ta stojol yan, mayuc stʼutʼil, ma xʼilin, ma xyacʼ ta yoʼtan te bin chopol ya xpasbot; ma tseʼeluc yoʼtan yuʼun te bin ma stojiluc, ha tseʼel yoʼtan yuʼun te bin smelelil. Spisil wocol ya xcʼax yuʼun, [...] spisil ya xcuhch yuʼun. Mayuc bin ora ya xlaj scʼoblal te cʼuxul-oʼtanil» (1 Corintios 13:4-8).

• «Te scʼuxul-oʼtanil ma ba ya spasbe te bin chopol te spat-xuhc» (Romanos 13:10).

• «Ha tulan scʼoblal te talel cʼaxel cʼux xawaʼiy abahic ta mero melel, como te cʼuxul-oʼtanil ya stupʼbe scʼoblal bayel muliletic» (1 Pedro 4:8).

Te kʼalal jokinej jbatik sok te machʼatik kʼux ta koʼtantike, ¿mabal jichuk te lamalkʼinal ya kaʼiytik sok jun-nax koʼtantik? Yuʼun-nix jich-a, jich ya kaʼiy jbatik ta swenta te leknax ya yilotik te machʼatik jokinojtike, melel jnaʼojtik te maʼyuk bin chopol ya spasbotike.

Jaʼnix jich ta swenta skʼuxul koʼtantik ay bintik ya jpastik ta stojol te yantik sok jaʼ ya stij koʼtantik ta yijkitayel te bintik chopol kʼayemotik ta spasele. Jaʼ jich la spas te Jorge, te jich ya kalbeytik sbiile, te ya skʼan ya sjokin te smam te ayineltoe. Jaʼnax yuʼun te Jorge ya snukʼ bayal cigarro, jaʼ yuʼun albot yuʼun te snial te ma skʼan te ya snukʼ cigarro te banti ay te alale. ¿Bin la spasix-a te Jorgee? Manchukme ayix 50 jaʼbil te yak ta snukʼel te cigarroe, la yijkitay ta jkʼaxel swenta ya xjuʼ ya sjokin-a te smame.  ¿Mabal jichuk te bayal bin ya xjuʼ ya spas te kʼuxul oʼtanile?

Te kʼuxul oʼtanil jaʼ jun talelil te ya xjuʼ ya jnoptik yakʼel ta ilele. Te meʼil tatiletik jaʼik te machʼatik ya xjuʼ ya snojptesik ta lek te yal snichʼnabik yuʼun ya yakʼik ta ilel te kʼuxul oʼtanile, melel jaʼ ya yakʼbeyik sweʼelik, ya skanantayik, ya skoltayik teme ya sta swokolik sok teme ya stsakotik ta chamele. Te lekil meʼil tatiletik ya xkʼopojik sok te yal snichʼnabik, ya spʼijubtesik, ya skomik sok ya yakʼbeyik snop te bintik lek ta pasele. Jaʼnix jich ya yakʼbeyik yil lekil ejemplo.

Mel-oʼtantik sba te ay meʼil tatiletik te ma jichuk ya spasike. Pero, ¿jaʼbal ya skʼan ya yal-abi te maʼyuk bin lek ya xkʼot ta stojol te alnichʼanetike? Maʼuk. Ay ants winiketik te chʼiemik ta jun familia te banti ay bayal kʼopetik sok wokolil, pero jelonem te skuxlejalike, ya yakʼikix ta ilel skʼuxul yoʼtanik sok ya snaʼikix swentainel te sfamiliaike. Jaʼnix jich te machʼatik kuybil te jkʼaxel ma xjuʼix sjeltayel te skuxlejalike, juʼem yuʼunik yijkitayel te chopol stalelike, jich bitʼil ya kiltik ta yan artículo.