«Mame xa amel awoʼtanik yuʼun te pajele, melel te pajele aynanix swokolil-euk-a. Tikʼuk-a te wokoliletik ay awuʼunik ta kʼajkʼal ini» (MATEO 6:34).

Te bin ya skʼan ya yal: Yananix jmel koʼtantik yuʼun-a te bin ya xkʼax ta jkuxlejaltike. Pero ma lekuk te ya jmelix koʼtantik yuʼun te bin yato xkʼot ta pasele. Pasa tulan te manchuk ya amel awoʼtan yuʼun te bin yato xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbej.

• Te estrés ya xjuʼ ya yakʼbotik mel-oʼtan. Jaʼ yuʼun, ¿bin ya skʼan ya jpastik? Sbabial, ya skʼan ya xkʼot ta koʼtantik te yananix xjuʼ stsakotik-a te estrés, pero teme bayal ya jmel koʼtantik yuʼun te bin ma xjuʼ kuʼuntik skomele, bayalxan estrés ya xjuʼ ya stsakotik. Schebal, juluk ta koʼtantik te ay ma jichuk ya xkʼot ta pasel te bin-utʼil jnopojtik-ae.

«Te pʼijil oʼtanil te talem ta toyol [...] ma jaʼuk ya yakʼ ta chʼuunel te bin ya yal» (SANTIAGO 3:17).

Te bin ya skʼan ya yal: Mame jkʼaxeluk toj ya akuy aba. Mame xa asuj aba ta spasel te bin ma xjuʼ awuʼun, jaʼnix jich mame xa asuj te yantike.

• Pekʼelukme awoʼtan, jaʼukme xa apas te bin ya xjuʼ awuʼun spasel, naʼame te bantito kʼalal ya xjuʼ awuʼun spasel te jaʼate soknix te yantike. Teme jich ya apase lekme ya awaʼiy aba, lek ya yaʼiy sba te yantik sok lek ya xlokʼ te bin ya apase. Jaʼnix jich, lek te ya stseʼejinotike. Te kʼalal ya stseʼejinotik manchukme ay ma lek ya xlokʼ te bin ya jpastike, ya slokʼes te bin ya jmel koʼtantik yuʼun sok leknax ya kaʼiy jbatik.

«Te machʼa ya snaʼ qʼuinal, ha lamal yoʼtan» (PROVERBIOS 17:27).

Te bin ya skʼan ya yal: Teme jaʼ ya xbajt ta koʼtantik te bin ma lekuk ya xlokʼ kuʼuntike ma xyakʼ kiltik te bin lek ya jpastike, jaʼ yuʼun pasa tulan te lamaluk awoʼtane.

• Ilawil te bin ya yakʼbat estrés sok te bin yaʼiyel ya awaʼiy aba yuʼune. Te kʼalal ay estrés awuʼun, pasa pensar te bin yuʼun jich ya awaʼiy abae sok te bin yilel te atalele. Ya xjuʼ te ya atsʼibay ta jun. Teme ya anaʼ te bin yaʼiyel ya awaʼiy aba te kʼalal ay estrés awuʼune, jichme ya anaʼ te bin ya apase. Jaʼnix jich nopa te bin-utʼil ya alokʼes te bintik ya yakʼbat estrés. Teme ma xjuʼ ya alokʼese, lea te bin-utʼil ya xjuʼ ya akombey te yipe. Jich bitʼil, chajpana ta lek te bin-utʼil ya apas te awaʼtel soknix tuuntesa ta lek te atiempoe.

• Ma jpisiltikuk pajal ya yakʼbotik estrés te bin ya jpastike, melel yanyantik-a te bintik ya jnoptike. Jaʼ yuʼun yanuk-a te bin-utʼil ya awil te bin ya xkʼax ta atojole. Jaʼ yuʼun pasa tulan ta spasel ini:

  1. Mame orauk ya anop te bin chopol ta stojol te yantike. Nopa awaʼiy teme ay machʼa jichnax och te banti yakat ta spasel filae, yame x-ilinat ta ora teme ya akuy te ma stojiluk te bin la spase. Jaʼ lek te yakuk anop te ma yuʼunuk schopolil yoʼtan te jich la spase.

  2. Jaʼ xa awil te bin lek ya yichʼ pasele. Teme bayal tiempo ya amaliy te ya xlokʼ te autobús o te ya yilat te doctor, ya xjuʼ ya atuuntes te tiempo-abi ta skʼoponel jun o spasel yan aʼtelil.

  3. Ilawil ta lek te bin yak ta kʼoel ta pasele: Jojkʼoybeya aba: «¿Tulanbal ya kil te wokolil ini ta pajel o ta yan semana?». Nopa yilel ta lek bin wokolil te tulanik sok te maʼyuk lek skʼoplale.

«Spisil te bintik ya apasike yichʼojuk swentail sok chajpanbiluk ta lek» (1 CORINTIOS 14:40).

Te bin ya skʼan ya yal: Pasa tulan te chajpanbiluk ta lek te bintik ya apas ta akuxlejal.

• Ta jpisiltik ya jkʼantik te chajpanbiluk ta lek te bintik ya jpas ta jkuxlejaltike. Teme kechel ya kijkitaytik jun aʼtelil ya sjin te bin ya jpastik, ya yakʼbotik estrés sok kechel ya xjil kuʼuntik te yantik aʼteliletike. Pasa tulan ta spasel ini:

  1. Pasa jun programa sok tʼuna.

  2. Juʼtesa ta pasel te jun aʼtelil sok pasa tulan te manchuk ayuk bin ya smakat.

«Jaʼ bayal scʼoplal teme ya jcux coʼtantic jtebuque, ma jaʼuc ay scʼoplal teme ya jmil jbajtic ta bayal atʼel, yuʼun jaʼ pajal soc te yacuc jtsactic te iqʼue» (ECLESIASTÉS 4:6, TZOXCH).

Te bin ya skʼan ya yal: Te machʼatik jaʼ baem ta yoʼtanik te aʼtele maʼyukix stiempoik sok yipik ta yaʼiybeyel sbujtsʼ te yaʼtelike.

• Mame jaʼuk ya xbajt ta awoʼtan te aʼtel sok sleel te takʼin. Teme bayal jtakʼintik ma jaʼuk ya yakʼbotik stseʼelil koʼtantik sok ma skombey yip te estrés. Ya xjuʼ te jaʼ ya xtoyxan yuʼune. Jich bitʼil ya yal ta Eclesiastés 5:12, «te jcʼulej ma xʼacʼot ta wayel yuʼun te bintic bayel ay yuʼune». Jaʼ yuʼun, jaʼnaxme ya ale te bintik mukʼ skʼoplal ya xtuun awuʼune.

• Lokʼesa tiempo yuʼun ya akux awoʼtan jtebuk. Teme jaʼ ya apas te bin ya amulane, yaniwan xko jtebuk te estrés. Pero teme jaʼ ya akʼases kʼajkʼal-a te yilel televisión, maniwan skoltayat.

• Mame jaʼuk ya xbajt ta awoʼtan yilel te acelular o atablet. Mame jujun jtsʼinuk ya awilulan te mensaje ta acelular o ta redes sociales. Teme ma mukʼuk skʼoplale, mame xa awilbey skʼoplal ta swenta awaʼtel teme ma yorailukix aʼtel-ae.

«Te spasel ejercicio ay bin lek ya jtatik yuʼun» (1 TIMOTEO 4:8).

Te bin ya skʼan ya yal: Te spasel ejercicio ta spisil-ora ya xjuʼ ya skoltayotik ta jkuxlejaltik.

• Lekukme te bin ya apas ta akuxlejal. Te spasel ejercicio ya xjuʼ ya yakʼbat awip sok ya xjuʼ ya yakʼbey yip te abakʼetal ta stsʼikel te estrés. Jaʼme xa aweʼ te weʼelil te ya skoltayate, mame xa atsʼik awiʼnal sok kuxa awoʼtan ta lek.

• Mame xa akuy te jaʼ ya skoltayat te may, te droga o trago, melel ya yakʼbatxan estrés, chamel sok ya xlaj atakʼin yuʼun.

• Baan ta doctor teme ma xkujchix ya awaʼiy te estrés. Teme ya ale koltayel yuʼun te doctoretik, ma skʼan ya yal te ma xjuʼ awuʼun stsalel te estrés.

Ilawilik «swenta ya anaʼik yilel ta lek te bintik mukʼxan skʼoplal» (FILIPENSES 1:10).

Te bin ya skʼan ya yal: Ilawil ta lek te bintik mukʼ skʼoplal.

• Jaʼ nail xa atsʼibay ta jun te bin mukʼ skʼoplal ya skʼan pasele. Jaʼme ya skoltayat ta yilel te bin nail ya skʼan pasel, te bin patil ya xjuʼ apas, teme ay machʼa ya xjuʼ ya skoltayat o teme ma puersaukix ya skʼan pasele.

• Ta sjunal semana, tsʼibaya ta jun te bintik ya apas sok te jayeb tiempo ya apase. Patil, ilawil te bin-utʼil ya xjuʼ ya atuuntes ta lek te atiempoe. Teme juʼ awuʼun spasele, kʼunkʼunme ya xchʼay bael te estrés.

• Lokʼesa tiempo yuʼun ya akux awoʼtan. Manchukme jtsʼinuknax, bujtsʼanax kʼinal ya awaʼiy sok ya skoltayat ta skombeyel yip te estrés.

«Te pichʼil-oʼtanil ya slajimbe yip yoʼtan te winique, pero te lequil cʼop ya yacʼ stseʼejinuc yoʼtan» (PROVERBIOS 12:25).

Te bin ya skʼan ya yal: Te lekil kʼopetik ya yalbotik te yantike ya xjuʼ ya yakʼ smukʼul koʼtantik.

• Albeya jtul awamigo te ya xkʼot ta yoʼtan te bin yaʼiyel ya awaʼiy abae. Te machʼa ay smukʼul awoʼtan ta stojole ya xjuʼ ya skoltayat ta yilel o ta schajpanel te bin yak ta kʼaxel ta atojol te ma jichuk anopoj spasel-ae. Teme ya acholbey yaʼiy te bin yak ta kʼaxel ta atojole, ya xjuʼ te lek ya awaʼiy aba yuʼune.

• Kʼana koltayel. ¿Yabal xjuʼ ya ale te machʼa ya skoltayat ta spasel te awaʼtele?

• Teme ay ajoy ta aʼtel te ya yakʼbat estrés, lea te bin-utʼil ya xjuʼ ya achajpan te kʼope. Jich bitʼil, ¿yabal xjuʼ ya awalbey ta jamal sok yutsil awoʼtan te ma lekuk ya awaʼiy aba yuʼun te bin ya spasbate? (Proverbios 17:27). Teme ma la yaʼiybat te akʼope, ¿yabal xjuʼ te ma spisilukix-ora ya akʼopone?

«Mame jaʼuknax ta pan ya xkuxin te winike, jaʼ ya xkuxin ta swenta schʼuunbeyel skʼop te Jehovae» (MATEO 4:4).

Te bin ya skʼan ya yal: Te ants winikotik ma jaʼuknax ya xtuun kuʼuntik weʼelil, kʼuʼul pakʼal sok jnatik, jaʼnix jich ya xtuun kuʼuntik te skʼop Diose. Swenta ay stseʼelil koʼtantik ya skʼan ya jnoptik te skʼop Diose.

• Te skʼoponel Dios ya xjuʼ ya skoltayotik. Te Dios jaʼnix ya yalbotik te yakuk kalbeytik spisil te bin ya jmel koʼtantik yuʼun, melel bayal jkʼoplaltik ta yoʼtan (1 Pedro 5:7). Te skʼoponel Dios sok te snopilanel ta koʼtantik te bintik lek, ya yakʼbotik lamalkʼinal (Filipenses 4:6, 7).

• Kʼopona te bintik ya yakʼ xnoptsajat ta stojol te Diose. Te versiculoetik la yichʼ albeyel skʼoplal ta revista ini lokʼem tal ta Biblia, melel te Biblia la yichʼ tsʼibayel yuʼun jich ya jnaʼbeytik sba-a te Diose. Te tojobteseletik-abi ya yakʼbotik «pʼijil-oʼtanil» sok snaʼel «stsahtayel» jbatik (Proverbios 3:21). ¿Yabal xjuʼ ya apas tulan ta skʼoponel te Bibliae? Lek te yakuk xjajchat ta skʼoponel te libro yuʼun Proverbios.