Ay machʼatik staojik ta ilel te jchʼieletik te bayal tiempo ya skʼasesik ta Internet ya xjuʼ ya staik te wokoliletik ini:

• Jaʼnax ya xbajt yoʼtanik ta yilel te celularik, te stabletik o yantikxan.

• Ya xjuʼ ya x-utsʼinwanik o ya yichʼik utsʼinel ta Internet.

• Ya xjuʼ ya staik ta ilel pornografía, manchukme ma yakik ta sleel-a.

YA XKʼAYIK-A

Bayal bin ya xkʼayotik ta yilel o ta spasel ta Internet, jich bitʼil te tajimal. Jich ya xkʼot ta pasel, melel te libro En defensa de la conversación ya yal: «Te aplicacionetik pasbilik swenta spisil-ora ya yikʼ koʼtantik». Te empresaetik bayal takʼin ya staik te kʼalal ya jtuuntestik bayal tiempo te aplicacionetik te banti ya xlokʼ anuncioetik.

NOPA TA SWENTA INI: ¿Spisilbal-ora yakik ta yilel celular te awal anichʼnabike? ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya akoltay swenta ya stuuntesik ta lek te tiempo? (EFESIOS 5:15, 16).

UTSʼINEL TA INTERNET

Ay machʼatik ya xbolob yoʼtanik sok ma x-ichʼawanikix ta mukʼ te kʼalal ya stuuntesik te Internet. Jich ya xjajch yutsʼinik te yantik (bullying).

Chaʼoxtul te machʼatik jich ya spasike, jaʼ ta skaj te ya skʼan ya yichʼik ichʼel ta mukʼ sok ya yichʼik naʼbeyel sbaik. Ay yantik ya yilik bitʼil utsʼinel te kʼalal ma x-ikʼotik ta kʼin o ta yantikxan te bin ya yichʼ pasel.

NOPA TA SWENTA INI: ¿Yabal x-ichʼawanik ta mukʼ te awal anichʼnab te kʼalal ya stuuntesik te Internet? (Efesios 4:31). ¿Bin yaʼiyel ya yaʼiy sbaik te kʼalal ma xyichʼik ikʼel te kʼalal ay bin ya yichʼ pasele?

TE PORNOGRAFÍA

Ta kʼ ajkʼal ini te Internet bayal ya yakʼ ta ilel mulwej. Manchukme ay bin ya xjuʼ ta pasbeyel swenta ma xyilik-a te awal anichʼnabe, mananix tikʼuk-a.

Te sexteo jaʼ te stikunel fotoetik ta mensaje te yichʼoj mulwej, jaʼ ini jaʼnix jich mulil ta stojol te ajwaliletik. Jaʼ chikan te leyetik te banti nainemik sok te jayeb yaʼbilalik, te machʼatik jich ya spasike ya xjuʼ ya smulinik spukel pornografía yuʼun alaletik.

NOPA TA SWENTA INI: ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya akoltay te awal anichʼnab swenta ma xyil o ya stikun fotoetik ta Internet te yichʼoj mulwej? (EFESIOS 5:3, 4).

TOJOBTESA TE AWAL ANICHʼNAB

Manchukme mero ya snaʼikix stuuntesel te tecnología te alaletike, ya skʼan te ya yichʼik tojobtesel bael. Te libro Indistractable (Indistraíble) ya yal teme ya kakʼbeytik jun celular o tablet jtul chʼin alal te mato snaʼ stsajtayel te bin ya yile, jich kʼoem te ya kakʼtik ochel ta jaʼ manchukme ma snaʼ nuxel.

Tsʼibaya te bin ya akʼan ya apas o tsʼibaya te bin ya xjuʼ ya apasxane:

• Ya kalbey te kal jnichʼnab te bin ma skʼan ya spasik ta Internet.

• Ya jkoltay swenta ma smel yoʼtanik te kʼalal ay banti ma xyichʼik ikʼel.

• Ya jpas bloquear paginaetik te yichʼoj te bin ma lek ta ilel.

• Te baeltik ya kil te bin ay ta celular te kal jnichʼnab.

• Ya kalbey te jayebnax tiempo ya stuuntes te celular o yantikxan.

• Ya kalbey te ma stuuntes te celular o yantikxan ta scuarto ta ajkʼabal.

• Ma xkakʼbey stuuntes celular ta yorail weʼel.