¿YABAL XJIN TA JKʼAXEL TE BALUMILALE?
Te ikʼ
TE IKʼ ya xtuun kuʼuntik, pero ma jaʼuknax ya xtuun kuʼuntik yuʼun ya kichʼtik ikʼ. Te ikʼ jich kʼoem bitʼil jun majkilal te ya skanantay te balumilal yuʼun jich ma xchikʼawan-a te kʼajkʼale. Jaʼnix jich teme maʼyuk te ikʼe, ya xjuʼ ya xtoy te sikil te kʼinal ta swolol balumilal te ya xjuʼ te ya xtonobotik yuʼun.
Ya xjuʼ ya xlaj te ikʼ
Te bitʼil kʼax contaminadoix te ikʼ ya sta swokolik yuʼun te bintik kuxajtik ta balumilal. Maʼyuk bayal ants winiketik ta swolol balumilal ya stuuntesik lekil ikʼ, jich ya yal te Organización Mundial de la Salud.
Te bitʼil kʼax contaminadoix te ikʼe ya xjuʼ ya yakʼ cáncer ta pulmón, oʼbal sok chamel ta oʼtanil. Ta skaj-abi, ta jujun jaʼbil ayniwan ya xlaj 7 millón ta tul ants winiketik.
Te balumilal pasbil yuʼun ma xlaj te kuxlejalil
Te balumilal ya xjuʼ ya yakʼ lekil ikʼ te ya xtuun yuʼun te bintik kuxajtike. Pero jaʼnax jich ya xjuʼ ya xkʼot ta pasel teme ma bayal ya jpastik contaminar te lum kʼinale. Kiltik cheʼoxebuk ejemplo:
-
Te toyem teʼtikil ya xjuʼ ya slajinik te dióxido de carbono. Pero bayal ants winiketik ma snaʼik te teʼetik te yax xkol ta yutil jaʼ, jaʼ bayalxan ya stsob te dióxido de carbono. Te teʼetik ini, jaʼ bayalxan ya xkoltaywan ta slajinel te dióxido de carbono te bitʼil te selvaetike.
-
Mato jaluk la staik ta ilel, te ay jaʼmaletik te ya xkol ta mar te quelpo o kelp sbiil, te manax jaʼuk ya slajinik te dióxido de carbono, jaʼnix jich ya smukik. Te yabinal te jaʼmal ini nojel ta ikʼ jaʼ yuʼun ya xjuʼ ya slichʼ moel sok bayuk banti ya xbajt. Te kʼalal namalix ay ta stiʼil-a te mar, te quelpo ya xtʼom sok ya yichʼ ochel ta skʼubulil te mar te dióxido de carbono, te banti bayal jaʼbil ya smuk tey-a.
-
Te kʼalal kʼax te COVID-19, chiknaj ta ilel te ya xjuʼ ya xlekub te bin spotsoj te balumilale. Melel, ta 2020 bayal fábrica ma aʼtejik sok bayal machʼatik malaj stuuntesik scarroik, jaʼ yuʼun ko te contaminación sok lekubxan te ikʼe. Te Informe mundial sobre la calidad del aire 2020, la yal te kʼaxem ta 80% ta jpam lumetik la yilik te lekub te ikʼe te kʼalal jajch te COVID-19.
Te bin yalojik te ya xjuʼ ya yichʼ pasel
Ya xko te contaminación teme ya jtuuntestik bicicleta.
Te ajwaliletik ya yalbeyik ta mantal te empresaetik te manchuk bayal ya spasikix contaminar. Jaʼnix jich, te cientificoetik yakik ta sleel te bin-utʼil ya xjuʼ ya slajinik te contaminación. Jich bitʼil ya xjuʼ ya yichʼ tuuntesel microorganismoetik yuʼun ya skʼatpʼuntes ta bin lek te bin ma lekixe. Jaʼnix jich, te pʼijil winiketik ya yalik te yakuk xbeenotik o te yakuk jtuuntes bicicleta yuʼun jich ma jtuuntestik-a te carro sok te manchuk ya jtuuntestik bayal luz ta jnatik.
Yuʼun ya xko te contaminación yuʼun te ikʼ, ay chaʼoxtul ajwaliletik ya yakʼbeyik estufaetik te ants winiketik. Pero ay bayal machʼatik te mato ayuk yuʼunike.
Pero ma tikʼuknax-a te jich ya yichʼ pasele. Jich la yal jun informe te la yichʼ pasel ta 2022 yuʼun bayal ta chajp empresaetik, tey ochem skʼoplal-a te Organización Mundial de la Salud sok te Banco Mundial.
Te informe ini ya yal te ta 2020 bayal ants winiketik ya stuuntesik te bin ya spas contaminar te ikʼ te kʼalal ya spas sweʼelike. Ta bayal lugaretik, te ants winiketik ma xjuʼ ya smanik yachʼil estufaetik, o te bintik ya xtuun yuʼunik yuʼun jich ma spasik contaminar-a.
Ay bintik ya xjuʼ ya jmaliytik. ¿Bin ya yal te Biblia?
«Te Jehová Dios, te la schicnajtes te chʼulchan […], te la slim bahel te bahlumilal soc te bintic ya xcol tey a, te ya yaʼbe yichʼ icʼ te machʼatic ya xnahinic tey a» (Isaías 42:5).
Te Dios la spas te ikʼ sok te bintik ay ta lum kʼinal yuʼun stukelnix ya slekubtes sba. Jaʼnix jich, te Dios kʼax bayal yuʼel sok kʼax kʼux ta yoʼtan te ants winiketik. Jaʼ yuʼun te Dios ya xbajt slajinbey skʼoplal te contaminación yuʼun te ikʼe. Ilawil te artículo «Te Dios yaloj ta jamal te ya slekubtes te Balumilale».
