¿YABAL XJIN TA JKʼAXEL TE BALUMILALE?
Te jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼel
TE MANCHUK ay te jaʼe, maʼyuk kuxlejal ta Balumilal te jichuke, kʼaxemtoxan-a te jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼele. Melel spisil te bintik kuxajtik jteb ma spisil te sbakʼetal yichʼoj jaʼ. Te manchuk ay te pamal jaʼetik, pampam jaʼetik, mukʼul jaʼetik, slokʼib jaʼetik sok te jaʼ te ay ta yeʼtal lum, te ants winiketik sok te chambalametik maʼyuk jaʼ yuʼun ya yuchʼik te jichuke sok ma xjuʼ ta ajtsʼesel te bintik ya yichʼ tsʼunele.
Ya xjuʼ ya xlaj te jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼel
Manchukme te Balumilal nojel ta jaʼ, te Organización Meteorológica Mundial, ya yal te jaʼnax «0.5 % te jaʼetik te ay ta Balumilal te ya xjuʼ ta uchʼel sok ya yichʼ tuuntesel». Jtebnax yaʼiyel te jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼele, pero tikʼ ya xkuxinotik-a. Pero te jaʼe bayal yakʼ ta tsʼilajel o ay ma lekix ta tuuntesel sok wokol ta tael. Jaʼ ta skaj te yak ta kʼixnajel te Balumilal sok te yak jtuuntesbeltik bayal jaʼ. Te pʼijil winiketik ya yalik te ta 30 jaʼbil bael, 5 mil millón ta tul ants winiketik ma xbajt staikix agua potable.
Te balumilal pasbil yuʼun ma xlaj te kuxlejalil
Te Balumilal yichʼoj pasel yuʼun maʼyuk bin-ora ya xlaj te jaʼe. Te lum, te bintik kuxinemik ta jaʼ sok te kʼajkʼal ya slekubtesik te jaʼe. Kiltik cheʼoxebuk pruebaetik te ya yakʼ ta ilel te pasbil te Balumilal yuʼun ma xlaj te kuxlejalil:
-
Tabil ta ilel te lum ya xjuʼ ya slajin te bin ya yutsʼin te jaʼe. Ay tabil ta ilel te yaʼmalul te pampam jaʼetik ya slajinik te nitrógeno, te fósforo soknix te spoxil jaʼmal.
-
Te cientificoetik staojik ta ilel te bin-utʼil ya xjuʼ ya slekubtes sba ta stukel te jaʼe. Kʼalal ya xbeen te jaʼe, ya skap sba sok te bintik ya sbolobtes sok te bintik ay yuʼun te jaʼe ya slajin te bintik ya x-utsʼinot yuʼune.
-
Te almejas sok te mejillones —te jich yilel bitʼil te puy— te ayik ta jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼel, ya xjuʼ ya slajinik te bintik ya yutsʼin te jaʼ ta cheʼoxebnax kʼajkʼal, jaʼ lekxan ya slekubtesik-a te jaʼ te bin-utʼil te máquina te pastiklanbile.
-
Te Balumilal ya stsob te jaʼ ta swenta te bitʼil ya xchiknaj talel te jaʼe. Te bitʼil jich ya x-aʼtej te jaʼ sok te yantikxan bin ya spas te Balumilal, jich maba ya xtupʼ te jaʼe.
Te bin ya xjuʼ ya yichʼ pasel
Teme ya jchajpantik te banti ya xmal te aceite sok teme ya jlajintik jich te bin-utʼil ya skʼan ya yichʼ pasel te bin ya xjuʼ ya yutsʼinotik ya xkoltaywanotik yuʼun jich maʼyuk yabakul te jaʼ te lek ta uchʼel.
Te pʼijil winiketik yalojik te ma skʼan ya kixtalantik te jaʼ. Jaʼnix jich yuʼun maba xbolob-a te jaʼe, ya yalik te ya skʼan ya jchajpantik te jcarrotik teme ya smal aceite, te ma skʼan ya jchʼojtik bael poxiletik ta baño sok ma skʼan te ya jchʼaytik bael te bintik ya sbolobtes te jaʼ ta sbe te jaʼe.
Ay cheʼoxeb ingenieroetik te spasojik maquinaetik yuʼun ya slokʼesbeyik te yatsʼamul te yaʼlel te mar yuʼun jich bayal ants winiketik ya xjuʼ ya staik te jaʼ te ya xjuʼ ta uchʼel.
Pero ma tikʼuk-a te bin ya spasike. Te slokʼesbeyel yatsʼamul te mare, bayal ya slajin takʼin sok luz. Ta jaʼbil 2021, ta swenta jun informe te Naciones Unidas jich la yal ta swenta te bin-utʼil ya yichʼ tuuntesel te jaʼ: «Ya skʼan ya yichʼ paselxan bayal te bin-utʼil ya yichʼ lekubtesel te jaʼ ta swolol Balumilal».
Ay bintik ya xjuʼ ya jmaliytik. ¿Bin ya yal te Biblia?
«Te Diose […] ya stsob mohel ta tʼuhlutʼuhl te haʼe, ya scʼahtajtes ta haʼal te sahbe; te tocaletic ya smalic cohel te yaʼlel, xchajet ya xco ta stojol te ants-winiquetique» (Job 36:26-28).
Te Dios ay bintik la spas yuʼun maba ya xlaj te jaʼ ta Balumilal (Eclesiastés 1:7).
Nopa ta swenta ini: te bitʼil te Jpaswanej kuʼuntik ay bintik la spas yuʼun ya slekubtes sba ta stukel te jaʼe, ¿yabal xjuʼ yuʼun sok yabal skʼan ya slekubtes spisil te bintik spasoj te ants winiketik ta sbolobtesel te jaʼe? Ilawil te artículo «Te Dios yaloj ta jamal te ya slekubtes te Balumilale» te ay ta página 15 ta revista ini.
