¿Yabal skʼan tojel te patanil?

MA BAYAL te machʼatik ya skʼan stojik te spatanike. Bayal machʼatik ya yalik te maba ya yichʼ tuuntesel ta lek te takʼine sok ya yichʼ elkʼanel. Sok ay machʼatik ma lek ya yaʼiy sbaik teme ya stojik te spatanike. Jaʼ jich ya yaʼiy sbaik te machʼatik yakik ta kuxinel ta Oriente Medio, jich ya yalik: «Ma jaʼuk ya jtojtik te balaetik ya stuuntesik yuʼun ya smilik te kal jnichʼnabtike».

Ma jajchelukto te ay machʼatik jich ya staik ta nopel. Jtul jwolwanej ta India te Mohandas Gandhi sbiil, la yal te bin la sta ta nopele, jich la yal: «Jaʼ jun mulil teme ay machʼatik ya snaʼik te ya skoltayik te slumalik te ay jun organización yuʼun ya xbajtik ta guerra o teme ma snaʼik. Jaʼnix jich ay smulik-euk te ants winiketik —jchʼieletik o ayix yaʼbilalik— teme ya stojbeyik te slumalik te spatanik, manchukme ya yichʼ tuuntesel te takʼin ta swenta guerra».

Jaʼnix jich te Henry David Thoreau, te jaʼ jtul filósofo te kuxin ta siglo 19, la yal te ma stoj te spatan te ya yichʼ tuuntesel ta spasel guerra. Jich la sjojkʼoy: «¿Puersabal ya jchʼuuntik te mantaliletik yuʼun te ajwaliletik, manchukme ya yalbotik te koʼtantik te ma lekuke? Jich yuʼun, ¿bin yuʼun te jich ya jpastik teme ma lek ya kaʼiy jbatik yuʼune?».

Te j-abatetik yuʼun te Dios ay skʼoplal ta yoʼtanik te bin ya yichʼ alele, melel ya yakʼ ta nopel te Biblia te spisil-ora lekuknax te bin ya x-albotik te yoʼtanike (2 Timoteo 1:3). Jaʼnix jich te Biblia ya yakʼ ta nopel te jaʼ ay ta swenta te ajwaliletik te ya skʼanik te pataniletik, jich ya yal: «Spisilic acʼa yacʼ sbahic ta cuentahinel yuʼun te machʼatic mucʼ yaʼtelic, como mayuc machʼatic yichʼoj yaʼtelic te ma haʼuc aʼbibilic yuʼun Dios. Ha scuentahil te ya scʼan te ya cacʼ jbahtic ta cuentahinel yuʼun, ma haʼuc nax yuʼun te ya yacʼ castigo, pero ha ta scuenta te hich ya yalbat te awoʼtane. Ha scuentahil te yac atoj apatanic, como ha aʼbatetic yuʼun Dios te spisil ora ya xcuentahinwan. Tojahic me spisil teme ay machʼatic ay abetic yuʼun: teme ha patanil, aʼbeyahic» (Romanos 13:1, 5-7).

Jaʼ yuʼun, te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo la yichʼik naʼbeyel sba yuʼun te ya stoj te spatanik, manchukme ay la yichʼ tuuntesel te takʼin yuʼun spasel guerra. Jaʼ jich ya spasik-euk te testigoetik yuʼun Jehová ta kʼajkʼal ini. * ¿Bin utʼil ya scholik te maba ya skoltaybeyik skʼoplal te guerra te bitʼil yakik ta stojel te spatanike? ¿Jaʼbal te maba ya yichʼik ta wenta te bin ya x-albot te yoʼtanik te kʼalal ya xkʼanbotik te spatanike?

Te stojel patan sok te bin ya yal te koʼtantike

Ya skʼan ya jnaʼtik ini, te patanil la stojik te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo la yichʼ tuuntesel ta swenta guerra. Jaʼ ta swenta-abi, te ma la skʼan la stojik spatanik te Gandhi sok Thoreau.

Te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo la schʼuunik te mantalil ya yal te Romanos ta capítulo 13, pero ma jaʼuknax la stoj spatanik yuʼun ya xiʼik te castigo, jaʼ ta swenta te jich albotik te yoʼtanike (Romanos 13:5). Melelnix-a, te yoʼtan te j-abat yuʼun Dios ya x-albot te ya skʼan ya stoj te spatan, manchukme ay bin ma lek ya yichʼ tuuntesel-a te takʼine. Jich yaʼiyel te ya skontrain sba te bin ya spas te jchʼuunjeletike, pero mukʼ skʼoplal te ya skʼan ya jnaʼtik bin-utʼil ya x-aʼtej te snopojibal kuʼuntike, te jaʼ ya yalbotik te bin lek o ma lek ta pasel.

Spisil te ants winiketik ay bin ya x-albot te yoʼtanik, jich bitʼil la yal te Thoreau. Pero ma skʼan ya yal te spisil-ora jaʼ ya jpastik te bin ya yalbotik te koʼtantike. Swenta lek ya yilotik te Diose, te bin ya yalbotik te koʼtantike ya skʼan te pajaluk sok te mantaliletik yuʼun te Diose. Jteb ma spisil-ora ya skʼan ya jeltay te jpensartik swenta pajaluk ya xkʼot sok te spensar te Dios, melel te spʼijil jaʼ toyolxan (Salmo 19:7). Jaʼ yuʼun, te ajwaliletik yuʼun balumilal jich ya skʼan ya kiltik te bitʼil ya yil te Diose. Pero, ¿bin-utʼil ya yil te Dios?

Te jpuk-kʼop Pablo jich la yal te jaʼ j-abatetik yuʼun Dios te ajwaliletik yuʼun balumilal (Romanos 13:6). ¿Bin ya skʼan ya yal-abi? Jaʼ te ya yakʼik lamalkʼinal sok te ya yakʼik koltayel ta stojol te ants winiketik. Jaʼnix jich te machʼatik kʼax bayal ya yelkʼanik takʼin ya skoltay te slumalik, ya yakʼik bomberoetik, escuelaetik sok policiaetik. Manchukme te Dios snaʼoj te ay bintik ma xjuʼ yuʼun spasel te ajwaliletik ta balumilal yakʼojto te ya xwentainwanik. Jich yuʼun, ya skʼan ya jtoj te jpatantik swenta ya kichʼtik ta mukʼ te bin schajpanoj te Dios, jaʼ te yakʼojto te ya swentainotik te ajwaliletik ta balumilal.

Pero, jaʼnaxme cheʼoxeb kʼajkʼal yakʼoj Dios te ya xwentainwanik te ajwaliletik ta balumilal. Te skʼanojel yoʼtan, jaʼ te ya yakʼ ochel te Wentainel yuʼun ta chʼulchan yuʼun jich ya slajin spisil te wokolil yakʼoj te ajwaliletik ta balumilal (Daniel 2:44; Mateo 6:10). Pero te bitʼil yakotikto ta smaliyel te jich ya xkʼot ta pasele, te Dios ma lek ya yil te ya skʼaxuntaybeyik skʼop te ajwaliletik te j-abatetik yuʼune, te ma skʼan ya stojik te spatanik o yantikxan.

¿Bin ya xjuʼ ya apas teme jich ya awaʼiy aba te bitʼil Gandhi, te jaʼ mulil te stojel patanil te ya stuuntesik te takʼin ta swenta guerra? ¿Mabal jichuk te jaʼ lekxan ya kiltik jun tʼujbil lugar teme toyol te banti ayotike? Te spensar te Dios jaʼ toyolxan te bitʼil te kuʼuntike, teme ay ta koʼtantik-abi, jaʼ ya skoltayotik ta sjelel te jpensartik yuʼun pajal ya xkʼot sok te yuʼune. Ta swenta te j-alwanej Isaías, te Dios jich la yal: «Hich te bin utʼil toyol yiloj sba soc te bahlumilal te chʼulchan, hich te behetic cuʼun cʼax toyol yiloj sba soc te behetic awuʼunic, soc te snopojibal cuʼun cʼax hich a te bin utʼil te snopojibal awuʼunique» (Isaías 55:8, 9).

Te machʼanax kʼax mukʼ yaʼtele

Te bin ya yakʼ ta nopel te sKʼop Dios ta swenta te stojel patanil maba ya skʼan ya yal te bitʼil te ajwaliletik yuʼun balumilal jaʼ te machʼa kʼax mukʼ yaʼtelik ta stojol te ants winiketike. Te Jesús la yal te aʼtel akʼbilik yuʼun Dios pʼisbilnax. Chaʼoxtul judioetik la sjojkʼobeyik te Jesús teme lek ya yil Dios te ya stojbeyik te Roma te spatanike —te jaʼ ayik ta wentainel yuʼun-ae—, la sjakʼ te Jesús: «Aʼbeyahic César te bintic yuʼun César, soc aʼbeyahic Dios te bintic yuʼun Dios» (Marcos 12:13-17).

Te ajwaliletik jich koem skʼoplal te bitʼil «César» te ya spasik te takʼin sok jaʼ ya yalik te jayeb stojol ya xkʼot. Jaʼ yuʼun, snujpʼ ya yil te Diose, te ya jsutbeytik te stakʼinik te ajwaliletik ta swenta stojel te jpatantik. Pero, te Jesús la yakʼ ta nopel te maʼyuk jtuluk ants winik o ajwalil te ya xjuʼ ya skʼanbotik te bintik yuʼun te Diose, jich bitʼil te jkuxlejaltik sok te yichʼel ta mukʼe. Kʼalal te leyetik yuʼun te ajwaliletik ya skontrain te leyetik yuʼun te Diose, jich ya kiltik te «ha bayel xan scʼoblal te ya jchʼuhumbetic smandar Dios te bin utʼil te smandar winiquetique» (Hechos 5:29).

Melelnix-a te j-abatetik yuʼun te Dios ya xjuʼ ya smel yoʼtanik yuʼun te bin-utʼil ya yichʼ tuuntesel te takʼin te ya yichʼ tsobele. Manchukme jich-abi, yananix stojik te spatanike sok maʼyuk bin ya spasik ta skontrainel te ajwaliletike. Te kʼalal jich ya spasike, ya yakʼik ta ilel te ya smukʼulin yoʼtanik te jaʼ ya schajpan te Dios te swokol te ants winiketike. Jaʼ ya smaliyik te bin-ora ya xkoltaywan te Dios ta swenta te sNichʼane, jaʼnix te Jesús jich la yal: «Te banti ay te cuentahinel cuʼun, ma haʼuc liʼ ta bahlumilali» (Juan 18:36).

Te lekilal ya jtatik te ya jchʼuuntik te sKʼop te Diose

Yame ata alekilal teme ya achʼuun te mantalil yuʼun stojel patanil. Maba ya ata awokol yuʼun teme ya achʼuun te leyetik, jaʼnix jich maba ya axiʼ te ya awichʼ tsakel yuʼun te amule (Romanos 13:3-5). Pero te bin mukʼxan skʼoplale, jaʼ te lek ya yilat te Dios sok te ya awichʼ ta mukʼ te kʼalal ya achʼuun te leyetike. Manchukme maʼyuk bayal atakʼin jich te bin-utʼil te yantik te machʼatik ma stojik te spatanike o ya sleik bin-utʼil ma stojik, ayuk smukʼul awoʼtan ta stojol te Dios te ya skʼotes ta pasel te bin jamal yaloj te ya skanantay te j-abatetik te jun yoʼtanik ta stojol. Jtul winik te ya yalbey skʼoplal te Biblia, te David sbiil, jich la yal: « Queremon te namey, yoʼtic mamalonix, pero mayuc quiloj te pihtesbil te machʼa toj yoʼtan, soc mayuc quiloj te yac ta scʼanel pan te snichʼnabe» (Salmo 37:25).

Teme ya xkʼot ta awoʼtan sok ya achʼuun te mantalil ta swenta te stojel patanil, ya yakʼbat slamalil awoʼtan. ¿Bin yuʼun? Melel, anaʼoj te ma xyakʼbat amulin Dios ta swenta te bin ya spasik sok te takʼin yuʼun te patanil, jich bitʼil te ley ya yal te ma jaʼuk ay ta swenta te machʼa ya stoj na, te bin ya spas te yajwal na sok te takʼin ya stsobe. Jtul winik te Stelvio sbiil, te kʼalal mato snaʼoj-a te bin smelelil ya yal te Biblia, bayal jaʼbil la spas tulan swenta ya slekubtes te slumal te ay ta sur yuʼun Europa, pero patil la skom sba ta spasel. Jich la yal: «Kʼot ta koʼtan te maʼyuk bin-ora ya sjeltay te balumilal te winike, te banti jpisiltik kermano jbatike. Jaʼnaxme te Wentainel yuʼun Dios ya xjuʼ yuʼun slekubtesbeyel skuxlejal te ants winiketike».

Teme ya awakʼbey Dios te bintik yuʼun Dios, yame awil te kʼalal ya swentain balumilal te Wentainel yuʼun Dios sok ya schajpan spisil te wokolil sok te bin ma stojiluk spasojik te ajwaliletik ta balumilal.

[Nota]

[Te bin ya yal]

Ya skʼan ya jeltaytik te snopojibal kuʼuntik yuʼun pajal ya xkʼot-a sok te snopojibal yuʼun te Diose, melel kʼax toyol stukel te snopojibal yuʼune

[Te bin ya yal]

Kʼalal te j-abatetik yuʼun Dios ya schʼuunik te mantalil yuʼun stojel te patanil, lek te bin ya x-albot yoʼtanik yuʼun sok ya yakʼik ta ilel te ay smukʼul yoʼtanik ta stojol te Dios te jaʼ ya x-akʼbotik spisil te bin ya xtuun yuʼunike

[Fotoetik]

«Aʼbeyahic César te bintic yuʼun César, soc aʼbeyahic Dios te bintic yuʼun Dios»

[Te machʼa yuʼun]

Copyright British Museum