Avi li stestigotak Jeova ta Rusiae ep tajek kʼusitik snuptanojik talel. Ti kʼu sjalil echʼ talel li siglo veintee, li j˗abteletik ta Rusiae yilbajinojik li stestigotak Jeovae akʼo mi mu snaʼ saʼik kʼop. Li kʼusi oy ta yoʼonton li ajvalil ta Unión Sovieticae jaʼ ti tsujvanik spasel li kʼusi nopem xaʼiik spasel li jsovietikoetike. Mu xa x˗akʼbatik ti oyuk Svivliaike o li vunetik ti jaʼ sventa relijione. Ta skoj ti paʼibilike, ta nakʼal xa chetʼes li stsobajelike. Mi ilatike, ta xichʼik majel o jal chichʼik tikʼel ta chukel. Li ajvalile ta smilal xa noʼox la stak batel ta Siberia.

Li ta 1991, oy kʼusi jel talel. Li ajvalil ta Rusiae laj yakʼ ta ojtikinel ti jaʼik xa jun relijion li stestigotak Jeovae xchiʼuk laj yal ti muʼyuk xa tspajtsanatik yuʼun li j˗abteletike. Taje mu jaluk ti jech la skʼupinike.

Li ta 2009, li Tribunal Supremo ta Rusiae laj yal ta jun bikʼit chapanobbail ti toj xibal la sba (extremista) li jun stsobobbail stestigotak Jeovae. Kʼalal jal xa ox tskʼanik chapanel li stestigotak Jeovae, li ta avril ta 2017, li Tribunal Supremo ta Rusiae laj yal ti muʼyuk xa tstsakik ta venta li kʼusitik yichʼojik toʼox albel li stestigotak Jeovae, yuʼun toj xibalik la sba li kʼusitik tspasike. Li ajvalil ta Rusiae oy kʼusi la spas ta anil sventa spojbe li kʼusitik oy yuʼun li stestigotak Jeovae, jech kʼuchaʼal ti la sbaj ti bu chichʼik ta mukʼ li Diose xchiʼuk laj yal ti «toj xibalik la sba» li vunetik tstunesik ta srelijionike.

Li j˗abteletik ta Rusiae mu baluk noʼox laj yaʼiik ti mu xakʼbeik spas yabtel li stestigotak Jeovae, yuʼun bat skontrainik ta jujuntal xtok. Li ajvalile maʼuk noʼox laj yal ti oy kʼusi mu stakʼ spasik ta s˗organisasion Jeovae, yuʼun mu xa xakʼ xtok ti xichʼik ta mukʼ Dios ta jujuntale. Li polisiaetike ta x˗ochik ta naetik, ta xchajik ta kʼelel, oy kʼusitik tsjotsʼol jakʼbeik li stestigotak Jeovae xchiʼuk oy kʼusitik chopol tspasbeik. Yichʼojik chukel viniketik xchiʼuk antsetik, xchiʼuk yichʼojik albel ti oy kʼuk sjalil chbatik ta chukele o mi moʼoje, te noʼox chichʼik chukel ta snaik.

Ti kʼu xa sjalil laj yichʼ alel ti mu xa kʼusi stakʼ spasik li stestigotak Jeova ta avril ta 2017, ta sienal xa noʼox stestigotak Jeova albilik ti toj xibalik la sba li kʼusi tspasike, yichʼojik tikʼel ta chukel o ti ch˗albatik ti chichʼik tikʼel ta chukel ta tsʼakale. Li ta 18 yuʼun julio ta 2024, oy xa ox 137 stestigotak Jeova yichʼojik tikʼel ta chukel.

Chichʼ alel ta jamal ti mu lekuk kʼusi tspasbe stestigotak Jeova li ajvalil ta Rusiae

Li ajvalil ta Rusiae yichʼoj albel yuʼun j˗abteletik ti tsots yichʼoj yabtelik ta spʼejel balumil ti mu xa xkontrainvane, pe jech˗o tstikʼbe smul li stestigotak Jeova ti toj xibalik la sba li kʼusitik tspasike. Li nail chapanobbailetik ta yantik lum xchiʼuk li buchʼutik lek skʼelojbeik skʼoplal kʼusi tsnuptan li stestigotak Jeovae muʼyuk lek chilik li kʼusi tspas li ajvalil ta Rusiae.

Toj echʼ xa noʼox tsots li kʼusitik tspasbatike

• Li ta 25 yuʼun enero ta 2024, li Sona Olópova ti malijem xchiʼuk ti 37 sjabilale laj yichʼ takel batel chib jabil sventa spas tsatsal abtelal li ta chukinab ta yosilal Samarae. Li ta mayo ta 2023, li polisiaetike och xchajbeik sna. Laje, la stikʼbeik smul, laj yalik ti toj xibal sba li kʼusi tspase (extremismo). Li kʼusi la stikʼbeik˗o smule jaʼ ti chichʼ ta mukʼ Dios xchiʼuk li yan stestigotak Jeovae. Xi laj yal li Sonae: «Li snail chapanobbaile muʼyuk la stsak ta venta ti mu stakʼ ti jaʼuk stestigo Jeova li jun krixchanoe, pe ti extremista xtoke».

• Li ta 6 yuʼun fevrero ta 2024, jun nail chapanobbail laj yal ti ta onoʼox x˗och ta chukel li Dimitri Barmakin jech kʼuchaʼal albil onoʼoxe. Kʼalal nel li chapanele, laj noʼox yichʼ tikʼel ta chukel sventa stsʼaki li vaxakib jabil ti albil ti ch˗och ta chukele. Li ta julio ta 2018, oy jayibuk polisiaetik ti xkuchoj yabtejebike ochik li ta na ti bu oyik li Dimitri xchiʼuk li yajnil ti Yelena sbi ti jaʼ te yakal xchabiik li syaya ti 90 sjabilale. Laj yichʼik ikʼel batel ta slumalik ti jaʼ Vladivostoke, vaʼun te laj yichʼ chukel li Dimitrie. Ta tsʼakale, laj yichʼ tikʼbel smul ta skoj ti oy la «kʼusitik tspas ta sventa jun organisasion ti toj xibal sbae». Te chukul ta jun chukinab ta Jabárovsk, vaʼun jaʼ to chichʼ lokʼesel ta noviembre ta 2029. Li Yelena eke yakal chichʼ chapanel ta skoj li kʼusitik xchʼunoje.

• Li ta 29 yuʼun fevrero ta 2024, li Tribunal de Distrito Central ta Togliatti li ta yosilal Samarae laj yal ti oy smul li Alexánder Chagán ti nupuneme xchiʼuk ti 53 sjabilale, jaʼ yuʼun laj yal ti chichʼ chukel vaxakib jabile. Jaʼ junchaʼvoʼ tajek li ermanoetik ta Rusia ti jaʼ jech sjalil yichʼojik chukele, yuʼun li yantike mu sta. Li Alexándere laj noʼox yichʼ tikʼel ta chukel kʼalal laj xa ox yichʼ chapanele. Li avie, te yichʼoj chukel li ta Centro de Detención Número 4 li ta yosilal Samarae. Jaʼ to chichʼ lokʼesel ta enero ta 2032.

• Li ta 5 yuʼun marso ta 2024, jun nail chapanobbail li ta yosilal Irkutske, li ta s˗esteal Siberia, laj yal ti oy smulik balunvoʼ kermanotaktik ta skoj ti xibal sba la li kʼusitik tspasike. Li jun ti mas xa oy sjabilale yichʼoj 72. Li ta oktuvre ta 2021, lik yichʼik chapanel, jaʼo kʼalal ay chajbatikuk snaik yuʼun li polisiaetike xchiʼuk ep ta velta jech chapanatik. Laj yichʼ alel ti chichʼik chukel li ermanoetike, junantike vukub jabil chichʼik chukel, li yantike mu sta. Kʼalal jech kʼot ta pasele, jun li ta balunvoʼike ti jaʼ li Yaroslav Kalin, oy xa ox chib jabil tikʼil ta chukel akʼo mi yakal toʼox chichʼik chapanel. Xi laj yale: «Toj echʼ xa noʼox chopol ti bu tikʼilunkutik ta chukele xchiʼuk kilojkutik tajek jvokolkutik».

• Li ta avril ta 2024, li Rinat Kíramov ti yichʼoj albel ti chichʼ chukel vukub jabile, laj yichʼ ikʼel batel ta yan chukinab ti bu xuʼ xkʼelat yuʼun doktoretik ta skoj ti xuʼ van tsakbil ta tuberkulosis laj yilike. Li ta noviembre ta 2021, lik yichʼ chapanel li Rinat ti 36 sjabilale, li smul ta alele jaʼ la ti xibal sba kʼusi tspase. Kʼalal oy xa ox jun jabil xchiʼuk oʼlol te tikʼil ta chukele, jaʼ to laj yalik ti vukub jabil chichʼ chukele. Kʼalal laj yikʼik batel yoʼ bu oy doktoretik chkʼelvanike, laj yichʼ majel yuʼun jayvoʼuk jchukeletik xchiʼuk akʼbat svokol ta jun pistola eléctrica. Jech xtok, muʼyuk xakʼbeik xveʼ xchiʼuk muʼyuk xakʼbeik xvay chanib kʼakʼal. Ta tsʼakale, laj yalik doktoretik ti muʼyuk onoʼox ip ta tuberculosise. Li ta 17 yuʼun mayo ta 2024, laj yikʼik sutel Rinat ti bu onoʼox tikʼe ta chukel baʼyuke. Jaʼ to chichʼ lokʼesel ta disiembre ta 2027.

• Li ta 20 yuʼun junio ta 2024, oy oxvoʼ ermanoetik ti laj yichʼik albel ti toj jal chichʼik chukele. Ti vaʼ yelan kʼot ta pasele, muʼyuk jech ilbil˗o ti kʼuxi lik yichʼik kontrainel li stestigotak Jeova ta Rusiae. Li Stanislav Kim laj yalbeik ti chichʼ chukel vaxakib jabil xchiʼuk chib ue; li Vitali Yuk laj yalbeik ti vaxakib jabil xchiʼuk chanib u xchiʼuk li Nikolái Polevódov laj yalbeik ti vaxakib jabil xchiʼuk oʼlol chchuke. Li smulik ta alele jaʼ la ti oy kʼusi tspasik ta sventa jun organisasion ti toj xibal sbae. Pe mu jechuk, yuʼun li kʼusi noʼox tspasike jaʼ ti jun noʼox yoʼonton tstsob sbaik xchiʼuk yutsʼ yalalik xchiʼuk yan testigoetik sventa xchanbeik skʼoplal li Vivliae.

Jech˗o chichʼ kʼelbel skʼoplal sventa mu xa jechuk xichʼik ilbajinel

Li stestigotak Jeova ta spʼejel balumile tsvul yoʼontonik ti chichʼik ilbajinel li xchiʼiltakik ta chʼunolajel ta Rusiae. Ta smiyonal xa noʼox li kermanotaktik ta spʼejel balumile, stakojbeik batel karta li ajvalil ta Rusia sventa skʼanbeik ti akʼo slokʼesik ta chukel li stestigotak Jeovae. Li s˗abogadotak stestigotak Jeova ti tikʼajtik ta chukele skʼanojik chapanel ta skotol li nail chapanobbailetik ta Rusiae xchiʼuk stikʼoj svunik ta stojolal li Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Li stestigotak Jeova xtoke stikʼoj svunik ta stojolal li Comité de Derechos Humanos ta ONU xchiʼuk li Grupo de Trabajo sobre la Detención Arbitraria ta ONU. Jech xtok, stakojbeik batel vunetik li organisasionetik ta spʼejel balumil ti jaʼ tskʼelik mi tstsakbeik ta venta sderecho li krixchanoetike. Sventa mu xa xichʼik ilbajinel li stestigotak Jeova ta Rusiae, jech˗o chakʼik persa skʼanel koltael sventa mu xa jechuk xichʼik ilbajinel li xchiʼiltakik ta chʼunolajel ta Rusiae.

Ti kʼu yelan xcholet kʼot ta pasele a

1. 18 yuʼun julio ta 2024

   Oy 137 stestigotak Jeova tikʼajtik ta chukel.

2. 24 yuʼun oktuvre ta 2023

   Li Comité de Derechos Humanos ta ONU laj yal li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun ta sventa li tsobobbailetik ta Elista xchiʼuk Abinsk ta skoj li kʼusi tspasbatik yuʼun li ajvalil ta Rusiae. Jaʼ yuʼun, li comitee laj yal ti Rusiae muʼyuk stsakoj ta venta li sderecho stestigotak Jeova jech kʼuchaʼal chal li ta mantal 18.1 («ti oy sderechoik sventa snop stukik li kʼusi tspasike, li kʼusi xchʼunike xchiʼuk ti xuʼ stʼuj stuk li srelijionike») xchiʼuk li mantal 22.1 («ti oy sderechoik sventa tstsob sbaik xchiʼuk li yantike») ti te lokʼem li ta Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos. Ti vaʼ yelan la skʼelbeik skʼoplale chakʼ ta ilel ti li vunetik tstunesik li stestigotak Jeovae muʼyuk tstijbe yoʼonton yantik sventa xpʼajvanik o ti saʼik kʼope.

3. 7 yuʼun junio ta 2022

   Li Tribunal Europeo de Derechos Humanose laj yal ti mu lekuk kʼusi tspasbe stestigotak Jeova li ajvalil ta Rusiae —Entidad religiosa local de Taganrog y otros contra Rusia—.

4. 12 yuʼun enero ta 2022

   Li jchapanvanej Federación ta Rusiae laj yal ti toj xibal sba li aplikasion JW Library, yuʼun tey li ta Lista Federal de Materiales Extremistas. Liʼe jaʼ to sba velta laj yichʼ alel ti toj xibal sba li aplikasione.

5. 27 yuʼun septiembre ta 2021

   Li ta 27 yuʼun septiembre ta 2021, li Tribunal Municipal ta San Petersburgoe laj yal ti muʼyuk chichʼ tsakel ta venta li kʼusi laj yichʼ nopel ta 31 yuʼun marso ta 2021, ti jaʼo te laj yichʼ alel ti toj xibal sba li aplikasion JW Library xchiʼuk ti laj yichʼ alel ti mu stakʼ tunesel li ta Rusia xchiʼuk li ta Crimeae. Li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li nail chapanobbaile yichʼ noʼox pasel ta anil.

6. 26 yuʼun avril ta 2019

   Li Grupo de Trabajo sobre la Detención Arbitraria li ta ONU laj yal ti muʼyuk xichʼ tsakbel ta venta sderecho li Dimitri Mijáilov xchiʼuk laj yalbe li ajvalil ta Rusia ti mu xa skontrain li stestigotak Jeovae.

7. 20 yuʼun avril ta 2017

   Li Tribunal Supremo de la Federación ta Rusiae lokʼ mantal yuʼun ti tspojbeik li Betel yuʼun stestigotak Jeovae xchiʼuk 395 naetik ti bu chichʼik ta mukʼ li Diose.