Laj xa li paskʼope, vaʼun stsʼijlan xakom li osiltik Elae. Li ikʼe chbakʼ yuʼun li spokʼal karpanae, vaʼun li ajvalil Saule la stsob junantik sviniktak ti te oy ek li sbankilal nichʼone, ti jaʼ li Jonatane. Yakal chaʼi skotolik ti chchap sloʼil jun jchabichij kerem ti xmuyubaj snaʼ xkʼopoje. Li kerem taje jaʼ li Davide, tsots yoʼonton xchiʼuk jun yoʼonton chkʼopoj. Li Saule lek tstsʼet chikintabe li Davide. Pe ¿kʼusi tsnop li Jonatane? Ep ta velta spasoj kanal paskʼop, yuʼun jal xa yakal chtun li ta yajsoltaro Jeovae, pe li avie maʼuk la spas kanal li Jonatane, jaʼ la spas kanal li Davide. Yuʼun la smil li natil vinik ti Goliat sbie. ¿Mi ta van x-itʼixaj yoʼonton Jonatan ta skoj ti chpuk batel skʼoplal li Davide?

Xuʼ van labal sba chkiltik ti kʼu yelan stalelal li Jonatane. Li loʼil ta Vivliae chal ti kʼalal laj yoʼonton ta loʼil li Davide, lik yamigoin sbaik, lik skʼan jech kʼuchaʼal chkʼuxubin sbekʼtal stuk li Jonatane. La yakʼbe slap li skʼuʼ sventa paskʼope. Laj yakʼbe li s-arko xtoke, taje jaʼ jun mukʼta matanal, yuʼun li Jonatane ojtikinbil ti lek snaʼ stʼiles flechae. Maʼuk noʼox taje, la spasik jun trato ti jech-o ta skolta sbaik ta skoj ti chamigoin-o sbaike (1 Samuel 18:1-5).

Jaʼ jech lik yamigoin sbaik ti kʼupil chalbe skʼoplal li Vivliae. Tsots me skʼoplal ti oyuk kamigotik ti oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Diose. Mi ta jtʼujtik lek buchʼu ta xkamigointike xchiʼuk mi jaʼutik jun amigoil ti tukʼ koʼontontike xchiʼuk ti jnaʼ xijkoltavane, xuʼ me jtsatsubtasbe jba koʼontontik akʼo mi muʼyuk xa kʼanbail li avie (Proverbios 27:17). Jaʼ yuʼun, jkʼeltik kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal Jonatan ta sventa li lekil amigoinele.

¿Kʼuxi ti ta anil noʼox lik yamigoin sbaik li David xchiʼuk Jonatane? Jkʼelbetik batel skʼoplal ti kʼu yuʼun laj yamigoin sbaike. Jnopbetik skʼoplal kʼusitik kʼot ta pasel. Yakal tsnuptan ep ta tos vokolil li Jonatane, yuʼun yantik xjel batel jujun jabil li stote, ti jaʼ li ajvalil Saule, pe chopol ti kʼu yelan chjel batele. Ta slikebale, bikʼit toʼox yakʼoj sba, chchʼun mantal xchiʼuk tukʼ yoʼonton, pe ta tsʼakale jaʼ xa jun jtoyba ajvalil xchiʼuk ti mu xchʼun mantale (1 Samuel 15:17-19, 26).

Ta melel, laj van yat tajek yoʼonton ta skoj ti jel batel stalelal li stote, yuʼun skʼanoj tajek (1 Samuel 20:2). Xuʼ van la snop ti xuʼ xakʼbe svokol stʼujbil teklumal Jeova li Saule. ¿Mi xuʼ van xkʼejpʼujik ta be li j-israeletik ta skoj ti mu xchʼun mantal li ajvalile xchiʼuk ti muʼyuk xa lek ch-ilatik yuʼun li Jeovae? Toj vokol van la yaʼi li Jonatane, yuʼun oy xchʼunel yoʼonton.

Taje jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolal kʼuchaʼal lik yamigoin sbaik li David xchiʼuk Jonatane. Yuʼun laj yil ti toj tsots xchʼunel yoʼonton li Davide. Yuʼun muʼyuk xiʼ kʼalal la stsak ta kʼop li Goliate, mu jechuk la spas kʼuchaʼal li yajsoltarotak Saule. La snop ti jaʼ ch-akʼbat yipal yoʼonton mi chbat ta paskʼop ta sbi Jeovae, ti jaʼ tsalbil chkom li Goliat xchiʼuk yabtejebtake (1 Samuel 17:45-47).

Leʼ xa van jun chibuk jabile, jech la snop li Jonatan eke. Yuʼun xchʼunoj ti xuʼ stsakik ta kʼop jtsop soltaroetik ti lek yabtejebike akʼo mi chaʼvoʼik noʼox xchiʼuk li yajkoltaobbae. ¿Kʼuchaʼal ti jech xchʼunoje? Xi laj yal li Jonatane: «Li Jeovae muʼyuk kʼusi chmakat ta be» (1 Samuel 14:6). Li Jonatan xchiʼuk Davide koʼol tsots xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova xchiʼuk skʼanojik tajek. Taje jaʼ li kʼusi koltaatik sventa lekuk xamigoin sbaike. Akʼo mi jelelik, maʼuk makatik ta be sventa xamigoin sbaik, yuʼun li Jonatane jaʼ jun prinsipe ti te xa van 50 sjabilale, yan li Davide jaʼ jun uni jchabichij ti mu sta 20 sjabilale. *

Li trato la spasike jaʼ koltaatik yoʼ xamigoin-o sbaik. ¿Kʼuxi? Jvules ta joltik ti snaʼoj David ti albil yuʼun Jeova ti jaʼ chkʼot ta ajvalil ta Israele. ¿Mi muʼyuk van xalbe Jonatan taje? Laj yalbe. Yuʼun jamal snaʼ xkʼopojik ta skoj ti jaʼ yamigo sbaike, maʼuk ti oy kʼusi tsmukbe sbaike o ti tsjutbe sbaik kʼope. ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba Jonatan kʼalal laj yaʼi ti jaʼ tʼujbil ch-och ta ajvalil li Davide? ¿Mi oy van snopoj Jonatan ti jaʼ ch-och ta ajvalil xchiʼuk ti jaʼ tstukʼibtas skotol li kʼusitik muʼyuk lek spasoj stote? Li Vivliae muʼyuk chal ti kʼu yelan laj yaʼi sba li Jonatane, li kʼusi noʼox chal ti toj tsots skʼoplale jaʼ li stukʼil yoʼonton xchiʼuk xchʼunel yoʼontone. Laj yakʼ venta ti te oy s-espiritu Jeova ta stojolal li Davide (1 Samuel 16:1, 11-13). Li Jonatane kʼot ta pasel yuʼun li stratoike xchiʼuk yamigo laj yil-o li Davide, maʼuk yajkontra laj yil. Li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti xkʼotuk ta pasel li kʼusi tskʼan Jeovae.

Jaʼ kʼot ta jun mukʼta bendision ti jech laj yamigoin sbaike. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik xchʼunel yoʼonton li Jonatane? Skotol li yajtunelutik Diose skʼan tsotsuk skʼoplal xkiltik ti xkamigoin jbatike. Mu persauk ti jmoj jabilaltik o ti jmojuk jtsʼunbaltik xchiʼuk li kamigotaktike, li kʼusi tsots skʼoplale jaʼ ti koʼoluk li xchʼunel koʼontontike. Ep ta velta la stsatsubtas sbaik xchiʼuk la spatbe sba yoʼontonik li Jonatan xchiʼuk Davide. Taje chtun yuʼunik, yuʼun ta onoʼox snuptan svokolik akʼo mi yamigo sbaik.

Ta slikebale spatoj yoʼonton ta stojolal David li Saule xchiʼuk laj yakʼbe sbain li yajsoltarotake. Pe ta kʼunkʼun li Saule lik tsalatuk yuʼun li itʼix oʼontonale. Yan li Jonatane mu jechuk stalelal. Li Davide lik stsal ta paskʼop li jfilisteaetik ti jaʼik yajkontra Israele. Jaʼ yuʼun, lek ch-ilat yuʼun li krixchanoetike. Jun veltae xi kʼejinik junantik j-israelal antsetike: «Li Saule uni jaymil noʼox la smil, li Davide ta slajunmilal noʼox la smil». Mi jsetʼuk lek laj yaʼi kʼejimol li Saule. Li Vivliae chal ti jaʼ te chopol lik yil-o li Davide (1 Samuel 18:7, 9). Chiʼ mi chlik spoj ajvalilal li Davide. Taje snopben noʼox stuk Saul, yuʼun li Davide muʼyuk onoʼox tspojbe ajvalilal li Saule, yuʼun snaʼoj ti jaʼ tʼujbil yuʼun li Jeovae akʼo mi snaʼoj onoʼox ti jaʼ ch-och ta ajvalil ta tsʼakale.

Li Saule la snop ti akʼo te xichʼ milel ta paskʼop li Davide, pe mu jechuk kʼot ta pasel. Li Davide la spasan ta kanal li yajkontratake xchiʼuk lek ilat yuʼun li krixchanoetike. Ta tsʼakal li Saule laj yakʼbe yipal sventa spas ta jmoj sjolik xchiʼuk li yutsʼ yalale, li yaj-abteltake xchiʼuk li sbankilal nichʼon yoʼ smilik li Davide. Chopol van chaʼi sba Jonatan kʼalal chakʼ venta ti kʼu yelan tspas stalelal li stote (1 Samuel 18:25-30; 19:1). Li Jonatane jaʼ jun tukʼil nichʼonil xchiʼuk jaʼ jun tukʼil amigoil xtok. ¿Kʼusi van tspas? ¿Buchʼu van ta stojolal tukʼ chakʼ sba?

Xi tsots yoʼonton la yalbe stot li Jonatane: «Mu xasaʼ amul ta stojolal li avajtunel Davide, yuʼun muʼyuk smul ta atojolal, jaʼ noʼox ataojbe sbalil li kʼusitik spasoje. Jech xtok, kʼalal ay smil li jfilistea vinike, laj yakʼ ta vokol xkuxlejal sventa xkoltaat yuʼun Jeova sjunul li Israele. Laj avil atuk xchiʼuk xkuxet to kʼot avoʼonton yuʼun. ¿Kʼu yuʼun ti chasaʼ amul ti chamalbe xchʼichʼel li buchʼu chʼabal smule? Muʼyuk srasonal ti chamil li Davide». Och ta rason jlikel li Saule, laj yaʼi li kʼusi albat yuʼun xnichʼone xchiʼuk jamal laj yakʼ ye ti muʼyuk ta smil li Davide. Pe mu meleluk snaʼ xkʼopoj li Saule. Kalal laj yil ti xkuch noʼox yuʼun paskʼop li Davide, ilin tajek xchiʼuk lik itʼixajuk, jaʼ yuʼun jun kʼakʼale la sjipbe batel jun lansa (1 Samuel 19:4-6, 9, 10). Pe li Davide laj to stselpʼun sba, vaʼun jatav lokʼel.

¿Mi oy jech anuptanoj ti mu xanaʼ ta buchʼu junukal skʼan tukʼ chavakʼ abae? Toj kʼux chbat koʼontontik kʼalal jeche. Kʼalal jech taje, oy van buchʼutik chalbot ti jaʼ mas tsots skʼoplal li kutsʼ kalaltike. Pe li Jonatane snaʼoj ti maʼuk li kʼusi mas leke. ¿Kʼuxi xa noʼox ti jaʼ tukʼ chakʼ sba ta stojolal stot kʼalal jaʼ jun tukʼil vinik xchiʼuk jchʼunej mantal li Davide? Jaʼ yuʼun li Jonatane laj yakʼ akʼo xbeiltasat ti tukʼ yakʼoj sba ta stojolal Jeovae. Akʼo mi jaʼ mas tsots skʼoplal laj yaʼi ti tukʼuk xakʼ sba ta stojolal Jeova li Jonatane, tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal stot ek, yuʼun jamal laj yalbe tojobtasel, maʼuk laj yal li kʼusi lek chaʼi stote. Jkotoltik lek ti jchanbetik kʼu yelan tukʼ laj yakʼ sba li Jonatane.

Li Jonatane laj to yakʼ persa sventa lekuk xil David li stote, pe li Saule muʼyuk xa la xchikinta. Li Davide ta mukul ay skʼel li Jonatane xchiʼuk laj yalbe ti chiʼ ti xlaj ta milele. Xi laj yalbe li yamigoe: «Jutuk xa skʼan xicham». Li Jonatane laj yalbe David ti chbat skʼel kʼusi snopoj li stote xchiʼuk ti chtal yalbe ti kʼusi chkʼot ta nopel yuʼune. Kʼalal jaʼo snakʼoj sba li Davide, li Jonatane ta xakʼbe senyail ta flecha sventa snaʼ kʼusi tsnop li Saule. Li Jonatane la skʼanbe David ti akʼo yakʼ ye ti xi tspas ta tsʼakale: «Jech-o me xavakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal ta stojolal li buchʼutik te oy ta jnae, jech-o xapas akʼo mi xchʼaybat stsʼunbalik yuʼun Jeova skotol li yajkontratak David liʼ ta balumile». Li Davide laj yakʼ ye ti ta xkʼuxubinbe xchiʼuk ta xchabibe yutsʼ yalal li Jonatane (1 Samuel 20:3, 13-27).

Li Jonatane lek xa laj yalbe skʼoplal David ta stojolal li Saule, pe ilin tajek li Saule. Xi laj yalbe Jonatan li Saule: «¡Skeremot jtoyba ants!». Xchiʼuk laj yalbe ti chakʼ ta kʼexlal yutsʼ yalal ti jech tukʼ yoʼonton ta stojolal li Davide. Ta tsʼakale, tskʼan ox stijbe yoʼonton sventa xlik itʼixajuk ek. Xi laj yalbee: «Ti kʼu sjalil kuxul ta sba balumil li xnichʼon Jesee, muʼyuk jun avoʼonton xchiʼuk muʼyuk chjalij ti kʼu sjalil cha-ajvalilaje». Muʼyuk jelbat snopben yuʼun li stote, vaʼun xi to la sjakʼbee: «¿Kʼu yuʼun ti skʼan xichʼ milele? ¿Kʼusi ti la spase?». Batsʼi lik tajek skʼakʼal yoʼonton li Saule. Akʼo mi ep xa sjabilal, oy to lek yip ta paskʼop xchiʼuk lek xtojob, akʼo mi jech muʼyuk xtʼab yuʼun ta lansa li skereme. Li Jonatane toj chopol laj yaʼi sba xchiʼuk pʼajbil la yaʼi, ch-ilin xa tajek lokʼ batel (1 Samuel 20:24-34).

Ta yokʼomale, li Jonatane lokʼ batel ta osiltik ti ja te nopol snakʼoj sba li Davide. Vaʼun, la stʼiles batel jun flecha jech kʼuchaʼal snopoj onoʼox skʼopik xchiʼuk Davide sventa tsnaʼ mi tskʼan to chmilat yuʼun li Saule. Ta tsʼakale, la stak sutel ta jteklum yaj-abtel li Jonatane. Stuk xa te kom xchiʼuk li Davide, te loʼilajik jlikeluk. Okʼ xchaʼvoʼalik, laj yat yoʼonton Jonatan ti la xchʼak sbaik xchiʼuk yamigoe, vaʼun li Davide lik jatavuk batel (1 Samuel 20:35-42).

Li Jonatane muʼyuk tsʼuj li ta petsʼ ti jaʼ li pichʼ oʼontonale, yuʼun tukʼ laj yakʼ sba. Li Satanas ti jaʼ yajkontra skotol li yajtuneltak Diose toj lek laj yil jechuk ti jaʼuk lik xchanbe stalelal stot li Jonatane xchiʼuk ti jaʼuk xbat ta yoʼonton ti tskʼan ch-och ta ajvalile xchiʼuk ti ichʼbiluk ta mukʼe. Jvules ta joltik ti jaʼ tskʼan Satanas ti jaʼuk spasutik ta mantal li kʼusi tskʼan koʼontontike. Jaʼ jech loʼlaj yuʼun li Adan xchiʼuk Evae, li baʼyel jtot jmeʼtike (Jenesis 3:1-6). Pe muʼyuk jech kʼot ta stojolal li Jonatane, ilin van tajek li Satanase. ¿Mi muʼyuk van chatsʼuj ek li ta pichʼ oʼontonale? Li krixchanoetik avie jaʼ batem ta yoʼontonik li kʼusi tskʼan stukike (2 Timoteo 3:1-5). ¿Mi ta van jchanbetik stalelal Jonatan ti tukʼ chkakʼ jbatik xchiʼuk ti maʼuk chbat ta koʼontontik li kʼusi ta jkʼan jtuktike?

Ta jelavele, te xa tikʼil-o ta snopben Saul ti spʼajoj tajek li Davide. Likem xa xchuvaj yilel li ajvalile, la stsob yajsoltarotak sventa chbat saʼik ta sjunul yosilal Israel li jun vinik ti muʼyuk smule, vaʼun li Jonatane muʼyuk xa pajtsaj yuʼun li stote (1 Samuel 24:1, 2, 12-15; 26:20). ¿Mi te van bat Jonatan xchiʼuk li soltaroetik eke? Li Vivliae muʼyuk chal mi te bat ek. Mi jsetʼuk jech oy ta yoʼonton chbat, yuʼun tukʼ yakʼoj sba ta stojolal Jeova, ta stojolal David xchiʼuk ta stojolal li trato la spasike.

Muʼyuk xjel ti kʼu yelan skʼanoj li yamigoe. Ta tsʼakale, la sabe smelolal sventa chbat skʼel li Davide. Te la sta ta Ores. Li Orese te xkom ta vitstikaltik xchiʼuk ta takixokol balumil, yikʼaluk van junchibuk kilometro yiloj suresteal Ebron. ¿Kʼu chaʼal laj yakʼ ta vokol xkuxlejal Jonatan sventa chbat skʼel li David ti yakal chjatave? Li Vivliae chal ti «bat skolta yoʼ spat mas yoʼonton ta stojolal Jeova li Davide» (1 Samuel 23:16). ¿Kʼusi la spas Jonatan sventa stsatsubtasbe yoʼonton li Davide?

Xi laj yalbe li yamigoe: «Mu xaxiʼ». Xi toj laj yal xtoke: «Muʼyuk tstaot ta saʼel li jtot Saule». ¿Kʼuchaʼal jpʼel ta yoʼonton ti jech laj yale? Yuʼun xchʼunoj ta melel ti ta xkʼot ta pasel li kʼusi yaloj Jeovae. Xchiʼuk xi to laj yale: «Voʼot cha-och ta ajvalil li ta Israele». Leʼ xa onoʼox ta sjayibaluk jabil jech xa onoʼox yaloj Jeova ta stojolal li j-alkʼop Samuele, vaʼun li Jonatane yakal chalbe David ti persa onoʼox chkʼot ta pasel li kʼusi chal Jeovae. Pe ¿kʼusi chkʼot ta stojolal li Jonatan une? Xi laj yale: «Li voʼone itsʼinal chikʼot avuʼun». ¡Toj j-echʼ xa noʼox bikʼit laj yakʼ sba! Li Jonatane laj yal ti jun yoʼonton chaʼi sba ti jaʼ tspasat ta mantal yuʼun jun vinik ti te van 30 jabil mas to kʼoxe, ti jaʼ noʼox jkoltavanej chkʼot li Jonatane. Xi laj yal ta slajeb li Jonatane: «Lek snaʼoj jtot ti jech chkʼot ta pasele» (1 Samuel 23:17, 18). Ta yut yoʼonton li Saule snaʼoj ti muʼyuk lek chbat li kʼusi yakal tspase, yuʼun snaʼoj ti jaʼ yakal tstsak ta kʼop li vinik ti tʼujbil yuʼun Jeova sventa x-och ta ajvalil ta tsʼakale.

Xuʼ van chvulilan ta sjol David ti jech loʼilaj xchiʼuk li yamigoe. Slajeb xa velta laj yil sbaik. Kʼux ta alel, pe muʼyuk jech kʼot ta pasel li kʼusi oy ox ta yoʼonton li Jonatane, ti chkʼot ta yajtunel Davide.

Li Jonatane bat xchiʼin stot ta stsakel ta kʼop li jfilisteaetike. Jun yoʼonton bat, muʼyuk xmakat ta be ta spasbel yabtel Dios li kʼusitik muʼyuk lek la spas li stote. Tsots yoʼonton bat ta paskʼop xchiʼuk tukʼ yoʼonton, pe li vaʼ kʼakʼale maʼuk tspasik kanal li j-israeletike. Namajem xa ox ta stojolal Jeova li Saule xchiʼuk ay skʼopon jun j-espiritista ants sventa oy kʼusi sjakʼbe li animaetike, taje jaʼ jun tsatsal mulil chal li ta Mantale. Jaʼ yuʼun, muʼyuk te sbendision Jeova ta stojolal li ajvalile. Ta skoj taje, li oxvoʼ xnichʼnab Saule, ti te tsakal skʼoplal li Jonatane, te lajik ta milel li ta paskʼope. Li Saule toj tsots yichʼ, vaʼun solel la smil sba stuk (1 Samuel 28:6-14; 31:2-6).

Kʼalal kʼot ta xchikin David taje, toj tuchʼel to kʼot yoʼonton. Lek yoʼonton, laj yokʼita kʼalal cham li Saule akʼo mi akʼbat ep svokol. La stsʼiba jun kʼejoj sventa at-oʼonton ta stojolal li Saul xchiʼuk Jonatane. Li kʼusi van mas laj yat-o yoʼontone jaʼ li kʼusi xi laj stsʼibabe yamigo xchiʼuk ti jaʼ yajchanubtasvaneje: «Chkat tajek koʼonton avuʼun, Jonatan; jkʼanojot tajek kʼuchaʼal jbankil. Mas to toj lek laj kaʼi ti kʼu yelan la akʼanune, jaʼ mu sta ti kʼu yelan chkʼanvan li antsetike» (2 Samuel 1:26).

Li Davide muʼyuk xchʼay ta sjol li kʼusi laj yakʼ ye tspas ta stojolal Jonatane. Ta jelavele, la saʼbe li xnichʼon Jonatan ti Mefiboset sbie, ti ta jun vinik ti mu xtun yoke, vaʼun la xchabi (2 Samuel 9:1-13). Jamal xvinaj ti toj lek xchanojbe stukʼil yoʼonton Jonatan li Davide, ti muʼyuk laj yikta komel yamigo akʼo mi la snuptan vokolil. ¿Li voʼotik une? ¿Mi jaʼ van chkamigointik li buchʼutik jaʼ jechik kʼuchaʼal li Jonatane? ¿Mi jaʼ van jechutik ek kʼuchaʼal li Jonatane? Mi ta jkʼan jechutike, skʼan jkoltatik li kamigotik yoʼ stsatsub yoʼontonik ta stojolal li Jeovae, skʼan jaʼ mas tsotsuk skʼoplal xkiltik ti tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal Diose xchiʼuk ti tukʼuk-o li koʼontontike ti maʼuk noʼox ta jnoptik li kʼusi mas lek chkaʼi jtuktike. Jaʼ jech ta jchanbetik xchʼunel yoʼonton li Jonatane.