Kʼelo li kʼusi yichʼoje

LI KʼUSITIK TSJAKʼ KEREM TSEBETIKE

¿Kʼusi xuʼ jpas mi toj ven xchʼay koʼontone?

¿Kʼusi xuʼ jpas mi toj ven xchʼay koʼontone?

 ¿Kʼu yuʼun chchʼay tajek koʼonton?

 «Lek toʼox xkaʼi jchan livroetik, pe avie muʼyuk xa. Mi nat tajek chkil li jun parafoe, muʼyuk ta jchan» (Elaine).

 «Kʼalal kʼun tajek chbat jun video chkile, ta ora oy kʼusi ta jnetʼ sventa aniluk xbat» (Miranda).

 «Bakʼintike, oy kʼusi tsots skʼoplal kakʼoj ta koʼonton spasel, pe kʼalal chkaʼi chvul junuk jmensajee, xi ta jnopilan-oe: ‹¿Buchʼu van jaʼ?›» (Jane).

 ¿Mi jaʼ chchʼay tajek koʼontontik li kʼusitik achʼ chlokʼanuke? Junantike chalik ti jaʼe. Li Nicholas Carr ti jaʼ jun jtsʼibajom xchiʼuk ti lek snaʼ xchapanel li kʼusi chichʼ pasele xi chale:«Kʼalal mas ta jtunestik li Internete, mas chchʼay koʼontontik yuʼun, mas anil kʼusitik ta jtikʼ ta jnopbentik, pe ti melel xkaltike muʼyuk chkom ta joltik li kʼusi ta jkʼeltike». a

 Jkʼeltik oxtos butik xuʼ xchʼay koʼontontik yuʼun li kʼusitik achʼ chlokʼanuke.

  •   Kʼalal chaloʼilaj xchiʼuk yantike. Xi chal jun tseb ti María sbie: «Oy buchʼutik ti te xpechoj stelefonoik kʼalal oy buchʼu yakal chchiʼinik ta loʼile, tstakik mensaje, chtajinik xchiʼuk tskʼelik redes sociales, pe jaʼ muʼyuk xa chchikintabeik li buchʼu chchiʼinatik ta loʼile».

  •   Kʼalal te oyot ta eskuelae. Li livro Niños conectados sbie chal ti jutuk mu skotoluk li jchanunetike jamal chalik ti kʼalal yakal chchanunajike, tstunes selularik o stavletaik sventa stakik mensaje, chchanik o tskʼelik li kʼusitik oy ta Internet ti maʼuk te tsakal skʼoplal li kʼusi yakal chchanike.

  •   Kʼalal yakal chachanunaje. Xi chal Chris ti 22 sjabilale: «Toj vokol chkaʼi ti mu jkʼel jtelefono kʼalal chkaʼi chbakʼe». Xuʼ van jun toʼox ora tstsuts-o avuʼun li atareae, pe mi jaʼ chchʼay-o avoʼonton li aselular o atavletae, xuʼ xajalij spasel oxib ora o mas.

 Kʼusi chakʼ jchantik: Mi chatunes tajek li kʼusitik achʼ chlokʼanuke, mas ta xchʼay avoʼonton.

Kʼalal chchʼay tajek koʼontontike, li jnopbentike xkoʼolaj kʼuchaʼal jkot kaʼ ti mu stakʼ pasel ta mantale.

 ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa mu xchʼay tajek avoʼonton?

  •   Kʼalal chaloʼilaj xchiʼuk yantike. Li Vivliae chal ti skʼan mu jaʼuk noʼox jnop ta jtojolal jtuktike, yuʼun skʼan oyuk ta koʼontontik li yantike (Filipenses 2:4). Tsʼet chikintao li kʼusi chal yantike, vaʼun jaʼ jech chavakʼ ta ilel ti oyik ta avoʼontone. Kʼelbo satik xchiʼuk mu xavakʼ ti jaʼuk xchʼay-o avoʼonton li aselular o atavletae.

     «Akʼo persa ti mu xakʼel aselular kʼalal oy buchʼu yakal chachiʼin ta loʼile. Yuʼun mi la achikinta li kʼusi chalbote, jaʼ jech chavakʼbe yil ti atsakoj ta mukʼe» (Thomas).

     TOJOBTASEL: Kʼalal oy buchʼu yakal chachiʼin ta loʼile, ¿kʼu yuʼun mu xanakʼ li aselulare? Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale chalik ti xuʼ xchʼay-o koʼontontik kʼalal te jkʼeloj jselulartike, yuʼun jnaʼojtik ti xuʼ van xvul junuk mensaje o junuk yamadae.

  •   Kʼalal te oyot ta eskuelae. Xi chal li Vivliae: «Tsʼet chikintaik lek» (Lukas 8:18). Jaʼ yuʼun chaʼa, mi oy Internet li ta eskuelae, mu xatajin ta aselular mi jaʼuk xakʼelilan o xatakilan mensajeetik kʼalal jaʼo yakal chavichʼ chanubtasele.

     «Masuk xatsʼet chikinta xchiʼuk tsako ta vun li kʼusi chachane. Mi stakʼ chavil xtoke, jaʼuk te xachoti li ta baʼyel o ta xchibal fila sventa mu xchʼay avoʼontone» (Karen).

     TOJOBTASEL: ¿Kʼu yuʼun mu xatsʼiba ta akuaderno li kʼusi chachane ti jaʼ muʼyuk xa chatsʼiba li ta aselular o ta atavletae? Akʼbil venta ti muʼyuk mas chchʼay avoʼonton mi jaʼ jech chapase xchiʼuk mas chkom ta ajol li kʼusi chachane.

  •   Kʼalal yakal chachanunaje. Xi chal li Vivliae: «Saʼo apʼijil, saʼo li yaʼibel smelolale» (Proverbios 4:5). Taje jaʼ skʼan xal ti ta jsabetik lek skʼoplal li kʼusi ta jchantike, ti maʼuk noʼox ta jbaba jkʼeltik li kʼusi jnaʼojtik ti xuʼ van jaʼ chtal ta jun eksamene.

     «Kʼalal chichanunaje, chkakʼ ta modo avión li jtavletae xchiʼuk chkakʼ ta koʼonton li kʼusi yakal ta jpase. Muʼyuk ta jkʼel li mensajeetik chvule xchiʼuk ta jtsʼiba ta vun li kʼusi mu jkʼan ti xchʼay ta jole» (Chris).

     TOJOBTASEL: Kʼelo ti mu kʼusi xchʼay-o avoʼonton ti bu chachanunaje xchiʼuk lekuk chʼubabil avuʼun.

a Te lokʼem talel li ta livro Superficiales: ¿Qué está haciendo Internet con nuestras mentes?