LI KʼUSITIK TSJAKʼ KEREM TSEBETIKE
Li kʼusi skʼan xanaʼ ta sventa li multitasking
¿Mi lek chavaʼi ti ep kʼusitik chapas ta jmoj noʼox yoraile?
¿Mi nopem xavaʼi ti ep kʼusitik chapas ta jmoj noʼox yoraile? Taje jaʼ sbi multitasking, jaʼ xkaltik, ti ep kʼusitik ta jpastike. Ep buchʼutik tsnopik ti jaʼ la mas kʼun chaʼiik spasel li buchʼu jaʼo vokʼik kʼalal oy xa ox li komputadora, selular, tavleta o yan kʼusitike xchiʼuk ti jaʼ la vokol chaʼiik li buchʼutik jaʼ to la xchanik stunesel li kʼusitik achʼ chlokʼanuk kʼalal staoj xa ox svaʼlejike. Pe ¿mi jaʼ jech taje?
¿MELEL O MU MELELUK?
Mas anil kʼusi chapas yuʼun li multitasking.
Mi jech chapasilan˗oe, mas lek chbat avuʼun.
Jaʼ mas kʼun chaʼiik spasel li kerem tsebetike, jaʼ vokol chaʼiik spasel li buchʼu staoj xa svaʼlejike.
Mi melel xachi ta junuk li kʼusitik laj xa kaltike, avakʼoj xa aba ta loʼlael yuʼun li multitasking.
¿Mi stakʼ van pasel ta melel?
¿Mi ta melel spas avuʼun chaʼtos kʼusitik ta jmoj noʼox yorail? Oy onoʼox van kʼusitik jmoj xuʼ xapas xchiʼuk ti lek chbat avuʼune. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi chavaʼi musika kʼalal chachʼuba anae, xuʼ van lek sak chkom avuʼun.
Pe kʼalal oy chaʼtos kʼusi chapas ta jmoj noʼox yorail ti skʼan nopbel lek skʼoplale, muʼyuk van lek chbat avuʼun xchaʼtosal. Jaʼ yuʼun, jun tseb ti Katherine sbie chal ti multitasking «xuʼ sokes skotol li kʼusi ta jpastike».
«Oy toʼox buchʼu yakal jchiʼin ta loʼil kʼalal jaʼo vul jun jmensaje ti skʼan jtakʼe. Laj kakʼ persa spasel xchaʼtosal, pe muʼyuk lek kʼusi kʼot ta pasel. Muʼyuk laj kaʼi lek skotol li kʼusi laj yal li buchʼu yakal ta jchiʼin ta loʼile xchiʼuk muʼyuk lek bat ta tsʼibael kuʼun jutuk mu skotoluk li kʼusi la jtsʼiba ta mensajee» (Caleb).
Li Sherry Turkle ti jaʼ xchanojbe lek skʼoplal ti kʼu yelan tsjelbe xkuxlejal krixchanoetik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk tale chal ti akʼo mi ta jnoptik ti lek chbat ta pasel kuʼuntik kʼalal oy jaytos kʼusi ta jpastik ta jmoj noʼox yoraile, ta melele muʼyuk xa lek chbat ta pasel kuʼuntik. Chal xtok ti kʼalal oy jaytos kʼusitik ta jpastik ta jmoj noʼox yoraile, oy kʼusi chkʼot ta pasel ta jchinabtik «ti chakʼ jnoptik ti yantik chlekub li kʼusitik yakal ta jpastike, pe ti melel xkaltike mu jechuk». a
«Bakʼintike, jaʼo ta jtsʼiba mensaje kʼalal oy buchʼu ta jchiʼin ta loʼile, chkal noʼoxe spas kuʼun xchaʼtosal… pe jaʼ to chkakʼ ventae jaʼ laj kal ti kʼusi ta jkʼan ox ta jtsʼibae xchiʼuk jaʼ la jtsʼiba li kʼusi ta jkʼan ox chkale» (Tamara).
Li krixchanoetik ti tskʼan ep kʼusitik tspasik ta jmoj noʼox yoraile jaʼ noʼox tsta˗o svokolik. Jech kʼuchaʼal liʼe, mas chjalijik spasel li stareaike. O xuʼ van skʼan xchaʼpasik li kʼusi tsnopik ti tsutsem xa ox yuʼunike. Vaʼun, jutuk xa yorail chkom yuʼunik li kʼusi ox tskʼan tspasike.
Jaʼ yuʼun, li Thomas Kersting ti jaʼ psicoterapeuta xchiʼuk jtojobtasvanej ta eskuelae xi chale. «Nopo noʼox ti xkoʼolaj ta jun kaja li jchinabtik ti xuʼ te xcholet jnakʼtik batel li kʼusi chtun kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, li xchinab buchʼu tspas multitasking xkoʼolaj kʼuchaʼal jun kaja ti muʼyuk smelolale». b
«Kʼalal ep kʼusitik ta jpastik ta jmoj noʼox yoraile, muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼuntik skotol. Vaʼun, kʼajomal chavepajes avabtel xchiʼuk chajalij spasel» (Teresa).
Kʼalal ep kʼusi ta jkʼan ta jpastik ta jmoj noʼox yoraile, xkoʼolaj ti ta jkʼan ta jtsʼotik karro ta chib be ta jmoj noʼox yoraile.
Li kʼusi mas lek xuʼ xapase
Jtosuk noʼox kʼusi xavakʼ ta avoʼonton spasel. Jnaʼojkutik ti mu kʼunuk ta pasel taje. Mas to mi nopem xavaʼi ti oy jaytos kʼusi chapas ta jmoj noʼox yoraile, jech kʼuchaʼal ti xachanunaj xchiʼuk ti xatak batel mensajeetike. Pe li Vivliae chal ti skʼan jnaʼtikuk «stʼujel li kʼusi mas tsots skʼoplale» (Filipenses 1:10). Mu skotoluk tsotsik skʼoplal li kʼusi ta jpastike. Jaʼ yuʼun, xanaʼuk stʼujel li kʼusi mas tsots skʼoplale, vaʼun jaʼ tsutseso spasel.
«Kʼalal muʼyuk xchapet li kʼusi oy ta jnopbentike, xkoʼolaj ta jun olol; akʼo mi jaʼ onoʼox mas kʼun ti xkakʼbetik akʼo spas li kʼusi tskʼane, bakʼintike skʼan xkalbetik ti mu stakʼe» (María).
Mu kʼusiuk xchʼay avoʼonton. ¿Mi vokol chavaʼi ti mu xakʼel aselular kʼalal yakal chachanunaje? Jaʼ te xavakʼ ti bu mu xchʼay avoʼontone. Tupʼo li atelee xchiʼuk mu xakʼel jlikeluk li redes sociales akʼo mi vokol chavaʼi spasel. Li Vivliae xi chale: «Lek me xatunesik li jujun kʼakʼal chjelav avuʼunike» (Kolosenses 4:5).
«Li vuʼune mas lek chkaʼi ti jun noʼox kʼusi chkakʼ ta koʼonton spasele. Vaʼun, ta jtupʼ li ta jlistae xchiʼuk jaʼ xa chlik jpas li kʼusi skʼan to pasele. ¡Ta jkʼupin ti jech ta jpase!» (Onya).
Chikintao lek mi tskʼoponoxuke. Mi jaʼo ta jkʼel jselulartik kʼalal oy buchʼu chchiʼinutik ta loʼile, muʼyuk xa lek ta jtukʼulantik li kʼusi chij˗albate xchiʼuk muʼyuk chij˗ichʼvan ta mukʼ mi jech ta jpastike. Li Vivliae chal ti skʼan jechuk jpasbetik yantik jech kʼuchaʼal ta jkʼantik pasbel eke (Mateo 7:12).
«Bakʼintike, kʼalal jaʼo ta jchiʼin ta loʼil li kixlele, mu noʼox xpaj ta stakel batel mensaje o oy noʼox kʼusitik tspas ta selular. ¡Chtavan xkaʼi ti jech tspase! Pe bakʼintike, jech ta jpas ek, jaʼ yuʼun…» (David).
Xuʼ van chakʼupin skʼelel xtok liʼe
LI KʼUSITIK TSJAKʼ KEREM TSEBETIKE
¿Kʼusi xuʼ jpas mi toj ven xchʼay koʼontone?
Li mantal liʼe chalbe skʼoplal oxtos butik xuʼ xchʼay koʼontontik yuʼun li kʼusitik achʼ chlokʼanuke.
NUPULTSʼAKAL XCHIʼUK UTSʼ ALALIL
¿Kʼuxi xuʼ jtunestik lek li kʼusitik achʼ chlokʼanuke?
Li kʼusitik achʼ chlokʼanuke, ¿mi yakal tskoltaot sventa masuk to lek xavil aba xchiʼuk li anup achiʼile o mi yakal chakʼ avokolik?
LI KʼUSITIK TSJAKʼ KEREM TSEBETIKE
¿Kʼuxi xuʼ jtunes lek li jkʼakʼale?
Voʼtos kʼusitik xuʼ skoltaot sventa lekuk xatunes akʼakʼal.
DIVUJOETIK TA PISARRON
¿Mi mu xa xakuxi chavaʼi mi muʼyuk aselular o atavletae?
Kuxulutik ta jun balumil ti jaʼ batem ta yoʼontonik li selular o tavletae, pe mu xavakʼ ti jaʼ xbat ta avoʼonton eke. Li ta video liʼe jaʼ tskoltaot sventa xavakʼ venta mi jaʼ meʼinem ta avoʼonton. Jech xtok tskoltaot sventa mu xbat tajek ta avoʼonton
