¿Mi oy jech anuptanoj liʼe?

•   Oy buchʼu chamem avuʼun.

•   Stsakojot jun tsatsal chamel.

•   Aviloj avokol ta skoj nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusitik.

 Jnaʼojtik ti skʼan mu xijchibaj ta anil kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantike. Pe li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale chalik xtok ti skʼan mu xijchibaj-o ta anil li kʼusi jsetʼ juteb ta jnuptantik jujun kʼakʼale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun taje xuʼ xij-ipaj-o yuʼun. Jaʼ yuʼun, kʼuk yelan li jvokoltike tsots skʼoplal ti mu xijchibaj ta anile.

•  ¿Kʼusi skʼan xal ti muʼyuk chijchibaj ta anile?

•  ¿Kʼu yuʼun skʼan mu xachibaj ta anil?

•  ¿Kʼuxi xuʼ mu xachibaj ta anil?

•  Li kʼusi tsnopik yan kerem tsebetike

 Jaʼ skʼan xal ti chkuch batel kuʼuntik li jvokoltike o kʼalal oy kʼusi chjel ta jkuxlejaltike. Li buchʼutik mu snaʼ xchibajik ta anile oy onoʼox svokolik ek, pe muʼyuk ti tsten-o sbaik ta jyalel kʼalal oy kʼusi tsnuptanike.

•   Yuʼun ta onoʼox jnuptan jvokoltik. Xi chal li Vivliae: «Mu skotoluk velta tspas kanal anilajel li buchʼu tsots x-anilaje, [...] mi jaʼuk skotol ora lek kʼusi chkʼot ta pasel yuʼunik li buchʼutik oy yojtikinobil yuʼunike; yuʼun tsnuptan skotolik li yorail kʼusitik chkʼot ta pasel ti muʼyuk malabile» (Eklesiastes 9:11). ¿Kʼusi skʼan xal taje? Jaʼ ti chil svokolik ek li buchʼutik muʼyuk kʼusi chopol spasojike.

•   Yuʼun jaʼ tskoltaot mi jech la apase. Jun jtojobtasvanej ta eskuela chal ti ep alumnoetik chkʼotik ta s-ofisina ti ilinemik tajek xchiʼuk ti mu stakʼik pajtsanel ta skoj ti muʼyuk lek la slokʼes skalifikasionik o ta skoj ti laj yichʼik naʼleel li ta redes socialese. Muʼyuk mas tsots skʼoplal yileluk li kʼusi tsnuptanike, pe li jtojobtasvaneje laj yal xtok ti xuʼ «x-ipaj-o ta snopbenik o muʼyuk xa lek chaʼi sbaik» mi mu snaʼ spajtsan sbaike. a

•   Yuʼun jaʼ tskoltaot xtok mi lachʼi batele. Li doktor Richard Lerner xi chalbe skʼoplal li kʼusi chopol ta jnuptantike: «Kʼalal maʼuk chavakʼ ta avoʼonton li avokole xchiʼuk kʼalal oy kʼusi yan chavakʼ ta avoʼonton staele, jaʼ svinajeb ti yakal xa chachʼi batele xchiʼuk ti xnop avuʼune». b

•   Ta smeloluk noʼox xavil li kʼusitik chanuptane. Akʼo avil venta mi ta melel tsots li kʼusi chanuptane o mi muʼyuk. Xi chal li Vivliae: «Li buchʼu bole ta anil noʼox chakʼ ta ilel skapemal sjol, yan li buchʼu pʼije muʼyuk tstsak ta venta li kʼusi chopol ch-albate» (Proverbios 12:16). Mu xachibaj-o ta skoj li kʼusi jsetʼ juteb noʼoxe.

   «Li jchiʼiltak ta chanune tsmukʼibtasbeik skʼoplal li kʼusitik tsnuptanike xchiʼuk ch-albatik ti sta-o ti jech chaʼi sbaik li yamigotakik ta redes socialese. Vaʼun, mas to chopol chaʼi sbaik xchiʼuk toj tsots xa chil li svokolik akʼo mi mu jechuk ta melel» (Joanne).

•   Chanbo stalelal li yantike. Xi chal ta Proverbios 27:17: «Li jun vinik ti tskolta yamigo sventa xlekub li kʼusitik tspase xkoʼolaj kʼuchaʼal li tsatsal takʼin ti chichʼ juxbel ye ta tsatsal takʼine». Xuʼ xachanbe stalelal li buchʼutik tsots kʼusitik kuchem tal yuʼunike.

   «Kʼalal chachiʼin ta loʼil li yantike, te chavakʼ venta ti toj tsots li kʼusi snuptanojik tale, pe ti lek xa oyike. Toj lek ti xajakʼbe li kʼusi la spasike xchiʼuk li kʼusi muʼyuk la spasike» (Julia).

•   Oyuk smalael avuʼun. Xi chal li Vivliae: «Xuʼ van xyal ta lum vukub velta li buchʼu tukʼe, pe tstam sba likel yan velta» (Proverbios 24:16). Mu onoʼox xnel ta anil li jvokoltike, jaʼ yuʼun stalel onoʼox ti oy chopol chavaʼi aba bakʼintike. Li kʼusi tsots skʼoplale jaʼ ti xachaʼtam aba yan veltae.

   «Kʼalal jaʼtik to chnel jtosuk avokole, mu ta aniluk tspas ta jun avoʼonton. Kakʼoj venta ti ta kʼunkʼun mas xa lek chkaʼi jbatike» (Andrea).

•   Tojo ta vokol li kʼusi oy avuʼune. Xi chal li Vivliae: «Tojik ta vokol» (Kolosenses 3:15). Mu ventauk mi toj tsots li kʼusi yakal chanuptane, xuʼ onoʼox oy kʼusitik xatoj ta vokol jech kʼuchaʼal li kʼusitik chakʼbe sbalil akuxlejale. Nopbo skʼoplal oxtosuk.

   «Kʼalal oy kʼusi chopol ta jnuptantike, xuʼ van ta anil noʼox xi ta jnoptike: ‹¿Kʼu yuʼun jech la jnuptan?›. Pe mi mu jnaʼ xijchibaj ta anile, muʼyuk ta jtikʼ tajek ta jnopbentik, xijmuyubaj-o, ta jtojtik ta vokol li kʼusitik oy kuʼuntike xchiʼuk li kʼusi xuʼ kuʼuntik spasele» (Samantha).

•   Junuk-o avoʼonton. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Kiloj xa ti xuʼ jun noʼox koʼonton-o ti kʼu yepal oy kuʼune» (Filipenses 4:11). Li Pabloe mu kʼusi stakʼ spas sventa mu chopoluk kʼusi snuptan. Pe xuʼ snop ti kʼu yelan chakʼ ta ilel stalelale. Laj yakʼ persa sventa junuk-o yoʼonton skotol ora.

   «Kakʼoj venta ti oy muʼyuk lek chkakʼ ta ilel jtalelal kʼalal oy kʼusi muʼyuk lek ta jnuptane. Yakal chkakʼ persa sventa ximuyubaj noʼox mu ventauk li kʼusi ta jnuptane. Taje jaʼ tskoltaun xchiʼuk tstabe sbalil li yantik eke» (Matthew).

•   Chapbo li Jeovae. Xi chal li Vivliae: «Akʼbo sbain Jeova li avikatse, vaʼun jaʼ chikot. Mi jaʼuk onoʼox chakʼ yaluk ta lum li buchʼu tukʼe» (Salmo 55:22). Kʼalal chakʼopon Jeovae, maʼuk noʼox tskoltaot sventa lekuk xavaʼi aba. Yuʼun jaʼ jech xuʼ xachiʼin ta loʼil li Jpasvanej avuʼune, ti skʼanojote xchiʼuk ti oyot ta yoʼontone (1 Pedro 5:7).

   «Mu jtukuk oyun. Ta jchapbe Jeova li kʼusitik ta jnuptane xchiʼuk ta jtojbe ta vokol li kʼusitik spasoj ta jtojolale. Vaʼun, jun xa koʼonton chkaʼi jba. Jaʼ yuʼun, ¡toj tsots skʼoplal li orasione!» (Carlos).