Li remorae jaʼ jtos choy ti oy kʼusi charumtik o ventosa ta spat sjol ti jaʼ chkoltaat sventa spakʼ sba li ta yan choyetike xchiʼuk ti muʼyuk tsyayijes komel kʼalal tstʼol sba lokʼele. Li sientifikoetike labal tajek chilik taje.

 Nopo ta sventa liʼe: Li remora choye chnochʼan sba ta vayenaetik, tivuronetik, rayaetik, tortugaetik xchiʼuk ta yan choyetik ti mu ventauk kʼu yelan snukulilik o spatike. Jech xtok, jaʼ tslajesbeik li skomelal sveʼel chiktaike xchiʼuk li sbikʼtal chanultake. Vaʼun, jun yoʼonton te nochʼol chbatik xchiʼuk muʼyuk kʼusi chiʼik-o ti xtal tiʼatikuke. Li sientifikoetike xyaket chchanbeik skʼoplal li xcharumaltak spat sjol remora ti ta buyuk noʼox lek spakʼ sba xchiʼuk ti muʼyuk chyayijesvane.

 Oy jaykotuk remora te nochʼajtik ta spat jkot tivuron vayena

 Li kʼusi chnochʼan-o sba li remora choye te oy ta spat sjol, tutsʼtutsʼ xvinaj xchiʼuk oy yuni tokʼobiltak sventa xnochʼan sba. Oy xcharumaltak, li ta sjoyobale lek kʼun xchiʼuk oy lek sbekʼtal sventa xuʼuk noʼox bu xnochʼi. Li ta yut xcharumale oy yuni bikʼtal chʼixaltak ti lek tsotsike. Kʼalal tstoy li yuni charumaltak remorae, li yuni chʼixaltake te chnochʼan sba li ta snukulil yan choye, vaʼun lek nochʼol chkom. Ti tstokʼ xchiʼuk ti tstsakan sbae jaʼ chkoltaat-o sventa lekuk nochʼol chkom ta yan choy, manchuk mi ta anil chanav o ti chjoypʼij ta anil li choye.

 Li sientifikoetike labal tajek ta xilik ti kʼu yelan pasbil ti bu chnochʼan sba li jkot remora choye. Jaʼ yuʼun, oy kʼusi la spasik ti xkoʼolajtik jeche. Ta skoj ti jech tutsʼtutsʼ spasojike, xuʼ xnochʼij ta buyuk noʼox. Kʼalal tstʼolik xa ox yaʼiik li sientifikoetike, vokol tajek tʼol yuʼunik ta skoj ti lek nochʼole.

 Li kʼusitik spasoj sientifikoetik ti xkoʼolaj ta xcharumaltak remora choye, xuʼ ep butik xichʼ tunesel. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xnochʼanik-o aparatoetik ta yut nab sventa skʼelik li choyetike xchiʼuk ti xuʼ skʼelbeik skʼoplal li yutil to xchak nabe. Jech xtok, xuʼ stunesik sventa te xnochʼanik lusetik o jtosuk abtejebal li ta bakʼoʼetik xchiʼuk ta varkoetik ti tsʼajalik ta voʼe.

 ¿Kʼusi chanop? ¿Mi ta jech noʼox kʼataj talel li xcharumaltak remora choye o mi oy van buchʼu la spas?