Li pepino de mar ja’ jtos chonbolom ti te xch’i ta yut nabe o ti bu oy li k’usitik kuxajtik ta nabe (arrecifes de coral). Xu’ nuruch’tik li sbek’tale o ti oy xch’ixal yileluke. Toj lek xpux sba li sbek’tale. Xu’ k’un tajek jech k’ucha’al k’alal ch-unij batel li kantelae, pe ta junchib minuto o mu stae, xu’ chyijub k’ucha’al te’. Ta skoj taje, xu’ xch’ik sba ochel ti bu polajtik tajeke, va’un tstsin sba sventa mu xjochat lok’el yu’un li k’usitik xu’ xti’e-oe. Taje ja’ ta skoj ti k’u yelan snukulile.

 Nopbo sk’oplal li’e: Oy oxtos k’uxi xu’ spas sba li snukulil pepino de mare: yij, yij jutuk o k’un tajek. Mi tsk’an tsyijubtas snukulike, tstunes jtos proteína sventa snup’ sba li silbenaltak yut snukulile. Yan mi tsk’an tsk’unibtase, tstunes yan proteína sventa xch’ak.

 Sventa tsyijubtas li snukulile, li k’usi tspas li proteinae ja’ ti tsnup’anan lek li silbenaltak yut snukulile, ti xko’olaj ti tsnitanan sbae. Sventa tsk’unibtase, li proteinaetike chyochanan li silbenaltak yut snukulile. Li snukulile xu’ xk’unib tajek ti lusul xa chkom yilele.

 Li sientifikoetike oy k’usitik yakal tsmeltsanik ti xko’olajtik k’ucha’al li snukulil pepino de mare. June ja’ ti tsk’an tspasik jtos abtejebal ti electrodos sbie ti ja’ tstunesik k’alal tspasik operasion ta chinabile. Tsk’anik ti yijuk k’alal chnoch’anike, pe ti xk’unibuk ta ts’akale. Ti jechuk xich’ pasel li electrodoetike, mas tstabe sbalil sbek’tal li buch’u chich’ noch’anbele.

 ¿K’usi chanop? ¿Mi ta jech no’ox van k’ataj tal stuk li snukulil pepino de mare o mi oy van buch’u la spas?