Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale chalik ti tsʼiʼetike ta sniʼik noʼox chaʼibeik jayib sjabilal li yan tsʼiʼetike, mi stot o mi smeʼ xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Jech xtok, xuʼ xichʼik chanubtasel sventa snaʼik mi oy junuk vomba o droga. Li voʼotike ta jtunes jsatik sventa xkiltik li kʼusitik oy ta jpat jxokontike, pe li tsʼiʼetike jaʼ tstunes li sniʼike. Xuʼ xkaltik ti jaʼ tstunes sniʼik sventa «skʼelik» li kʼusi oy ta spat xokonike.

 Nopbo skʼoplal liʼe: Li sniʼ tsʼiʼe jaʼ mas to lek xaʼibeik yikʼ kʼuchaʼal li voʼotike. Jech kʼuchaʼal chal li Instituto Nacional de Normalización y Tecnología ta Estados Unidose, li jkot tsʼiʼe «xuʼ xaʼibe yikʼ li kʼusitik batsʼi bikʼitik tajeke. Xkoʼolaj ti xkaʼibetikuk noʼox yikʼ ta anil uni juteb askal ti yichʼoj vijel ochel ta jun mukʼta pisina ti bu chnuxinajike».

 ¿Kʼu yuʼun toj lek xaʼibeik yikʼ kʼusitik li tsʼiʼe?

•   Jech-o tʼuxul li sniʼ tsʼiʼe. Koliyal taje ta anil noʼox chaʼibe yikʼ li kʼusitike.

•   Chaʼchʼoj sniʼ li tsʼiʼe: june jaʼ sventa chichʼ-o ikʼ, yan li june jaʼ sventa xaʼibe yikʼ li kʼusitike. Kʼalal oy kʼusi chutsʼi li jkot tsʼiʼe, li ikʼ chichʼe te chkʼot ta sniʼ (cavidad nasal) ti bu chkʼot li yikʼ kʼusitike.

•   Ti bu to chkʼot yikʼ kʼusitik chutsiʼta li tsʼiʼe xuʼ van 65 sentimetro ta sjoyobal o mas. Yan ti bu to chkʼot yikʼ kʼusitik chutsiʼta li krixchanoetike jaʼ noʼox 2.5 sentimetro ta sjoyobal.

•   Li tsʼiʼetike 50 to ta velta mas yichʼoj selulaetik sventa xkʼot ta sniʼik li yikʼ kʼusitike, yan li voʼotike mu sta jech yepal li jselulatike.

 Jaʼ yuʼun, li tsʼiʼetike ta anil noʼox xaʼibeik yikʼ li kʼusitik vokol chkaʼibetik yikʼ li voʼotike. Kalbetik jun skʼelobil, li voʼotike xkaʼibetik yikʼ li sopae, pe jech kʼuchaʼal chalik li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale, li tsʼiʼe xuʼ xaʼibe yikʼ kʼusitik skaptak yichʼoj li sopae.

 Li jtsop krixchanoetik ti chchanbeik skʼoplal kanser ta jun Instituto ti Pine Street sbie, jamal laj yal ti jmoj ch-abtej li xchinab xchiʼuk li sniʼ tsʼiʼe. Koliyal li kʼusi chchanbeik skʼoplale xuʼ spasik «jun aparato ti chtun sventa xaʼibeik lek yikʼ li kʼusitik vokol ta aʼibel yikʼe». Li sientifikoetike yakal ch-abtejik sventa spasik jun «niʼil» ta makina sventa xaʼibeik yikʼ vombaetik, li kʼusitik chetʼesik ta mukule xchiʼuk chameletik kʼuchaʼal li kansere.

 ¿Kʼusi chanop? ¿Mi ta jech noʼox kʼataj tal li sniʼ tsʼiʼe o mi oy van buchʼu la spas?