Kʼelo li kʼusi yichʼoje

¿MI OY VAN BUCHʼU LA SPAS?

Ti kʼu yelan tsvalkʼun sutbin sba li mosca del vinagree

Ti kʼu yelan tsvalkʼun sutbin sba li mosca del vinagree

 ¿Mi oy junuk velta chakʼan ox chatsak jkotuk vov? Mi jeche, anaʼoj ti mu kʼunuk ta pasele. Li uni bikʼtal chonetik taje mi jaʼuk stakʼ tsakel ta skoj ti anil tajek chbakʼ ta jujujote.

 Li sientifikoetike xchanojbeik skʼoplal kʼusi tspas li mosca del vinagree (ti ojtikinbil xtok kʼuchaʼal mosca de la fruta), yakʼojik venta ti xuʼ svalkʼun sutbin sba jech kʼuchaʼal tspas li avionetik sventa paskʼope, jaʼ noʼoxe mas to anil snaʼ xbakʼ ta jujujot ta juntik noʼox segundo. Jun jchanubtasvanej ti Michael Dickinson sbie chal ti kʼalal chvokʼ li vovetik taje «snaʼik xa onoʼox kʼu yelan chvilik». Xi to laj yale: «Xkoʼolaj kʼalal chkakʼtik ta jkotuk avion sventa paskʼop junuk olol ti jaʼ to vokʼe, vaʼun ti xtojob xa stsʼotel li avione».

 Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale la spasik gravar kʼu yelan chvil li vov taje, vaʼun laj yakʼik venta ti 200 ta velta tstaʼrarin xikʼ ta jun noʼox segundoe. Maʼuk noʼox, yuʼun mi la stsʼebun li xike xuʼ sjoy sbe ta anil sventa xjatav batel.

 ¿Kʼu van sjalil chakʼ-o venta kʼalal oy kʼusi xuʼ snuptane? Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale oy kʼusi laj yakʼik venta: kʼalal oy kʼusi vokol chil li vovetik taje, xuʼ xbakʼik 50 ta velta mas anil jech kʼuchaʼal kʼalal ta jmutsʼ jsatike. Xi chal sloʼil li jchanubtasvanej Dickinsone: «Li vov taje xil ta anil li kʼusi xuʼ snuptane, vaʼun tskʼel ta anil bu jotukal xuʼ xjatav batel».

 ¿Kʼuxi xa noʼox tspas yuʼun jech li mosca del vinagre ti batsʼi bikʼit tajek yuni chinabe? Jaʼ jtos ti kʼusi mu to xaʼibeik smelolal xchiʼuk ti yakal to chchanbeik skʼoplal li injenieroetike.

Li mosca del vinagree ta juntik noʼox segundo xuʼ sjoy sbe sventa xjatav kʼalal oy kʼusi xuʼ snuptane.

 ¿Kʼusi chanop? ¿Mi ta kʼunkʼun kʼataj talel o mi oy buchʼu la spas ti kʼu yelan tsvalkʼun sutbin sba li mosca del vinagree?