Li Vivliae muʼyuk chal kʼusi ora lek vokʼ li Jesuse jech kʼuchaʼal chal li livroetik liʼe:

•   «Mu stakʼ naʼel bakʼin lek vokʼ li Jesuse» (Comentario Bíblico Moody).

•   «Muʼyuk chchapbe sloʼilal kʼusi kʼakʼalil o kʼusi ual vokʼ li Kristoe» (Diccionario de historia de la Iglesia).

 Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi ora vokʼ li Jesuse? Akʼo mi muʼyuk jamal chal Vivlia ti kʼusi ora vokʼ li Jesuse, ep buchʼutik tsnopik ti maʼuk vokʼ li ta 25 yuʼun disiembre ta skoj li chib loʼil ta Vivlia liʼe:

Li Jesuse maʼuk vokʼ ta invierno

1.   Li ajvalile laj yal mantal ti akʼo stsak sbiike. Kʼalal jutuk xa ox skʼan xvokʼ li Jesuse, «li Sesar Augustoe laj yal mantal ti akʼo yakʼ ta tsakel sbiik skotol li jnaklejetike». Jaʼ yuʼun, «bat ta slumalik skotol li krixchanoetik sventa chakʼ ta tsakel li sbiike». Li Jose xchiʼuk Mariae vokol van laj yaʼiik, yuʼun te van jun xemana o mas sventa xkʼot li ta slumalike (Lukas 2:1-3). Kʼusuk noʼox ual ti kʼot ta pasel taje, li krixchanoetike mu toj kʼunuk laj yaʼiik ti xbat yakʼ ta tsakel sbiike, yuʼun xuʼ van jaʼo te ch˗albatik ti jayib tstoj spatanike xchiʼuk chichʼik van ikʼel batel li viniketik sventa xbatik ta soltaroale. Jaʼ yuʼun, li ajvalil Augustoe muʼyuk van laj yakʼbe mas svokol li krixchanoetik ti jaʼo tstak batel ta yorail invierno sventa xbat stsak sbiik xchiʼuk ti nom tajek chavanike.

2.   Li chijetike. Li Vivliae chal ti «te nakalik ta osiltik [li] jchabichijetik ti chchabi xchijik ta akʼobaltike» (Lukas 2:8). Li livro La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús chal ti te chkom ta osiltik li chijetike, «ti jaʼo chlik kʼalal jun xemana skʼan li Kʼin Koltaele (ta slajebtik marso) xchiʼuk jaʼ to tsut ta snaik ta oʼloltik batel noviembre. Li ta inviernoe te ch˗echʼ yuʼunik akʼobal ta na, jaʼ yuʼun kʼalal tspasik li Nochebuena ta inviernoe, xuʼ jaʼo maʼuk te vokʼ li Jesuse, yuʼun li Evanjelioe chal ti jun yoʼonton te chchabi xchijik ta osiltik li jchabichijetike».

Ta slikebaltik otonyo

 Sventa jnaʼtik kʼusi ora lek vokʼ li Jesuse, jaʼ jtsaktik ta venta ti kʼusi ora chame, ti jaʼ ta primavera ta sjabilal 33 ta yorail Kʼin Koltael ta 14 yuʼun nisan (Juan 19:14-16). Kʼalal lik xchol mantal li Jesuse, te van 30 jabil yichʼoj xchiʼuk oxib jabil xchiʼuk j˗oʼlol la xchol mantal. Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼo vokʼ ta slikebaltik otonyo ta sjabilal 2 (Lukas 3:23).

 Mi muʼyuk sprevail ti vokʼ ta 25 yuʼun disiembre li Jesuse, ¿kʼu yuʼun tspasik Navidad li vaʼ ue? Li Enciclopedia de la Religión Católica (Slivroal Srelijion Katoliko) chal ti jnitvanejetik ta relijione tskʼanik ox ti xlik spas yajtsʼaklomtak Kristo li kʼinetik ti tspasik li krixchanoetik ti maʼuk jchʼunolajeletike, ti jaʼ xiktaik spasel li junantik kʼinetik tspasike. Li krixchanoetik ta Roma ti maʼuk jchʼunolajeletike tspasik toʼox jun chʼul kʼin ta 25 yuʼun disiembre sventa svokʼel li Kʼakʼal ti mu xlaj ta tsalele, ti jaʼo tspasik li kʼinetik ta invierno kʼalaluk mas nat li akʼobale (solsticio). Jech kʼuchaʼal chal li Encyclopedia Americana, li buchʼutik chchanbeik skʼoplale tsnopik ti mi oy kʼusi la sjel ta srelijionik li kʼusitik tspasik li yajtsʼaklomtak Kristo ta alele, mas xa kʼun ch˗ochik ta relijion li buchʼutik muʼyuk chichʼik ta mukʼ Diose.