Li ta 1990 kʼalal ta 2015, li ta Estados Unidose solel epaj tajek ti tstuchʼ snupunelik ta registro civil li buchʼutik mas xa ta 50 sjabilalike, pe mas to ep jech tspasik li buchʼutik mas xa ta 65 sjabilalike. Ti vaʼ yelan tspasike, «divorcio gris» ojtikinbil yuʼunik. ¿Kʼu yuʼun ti yantik x˗epaj ti tstuchʼ snupunelik ta registro civil li buchʼutik ep xa sjabilalike? ¿Kʼusi xuʼ xapasik sventa mu jechuk xkʼot ta pasel li ta anupunelike?

Li ta mantal liʼe, ta jkʼeltik batel:

•  ¿Kʼu yuʼun ti jech tstuchʼ snupunelike?

•  Li kʼusi xuʼ xapasike

•  Li kʼusitik xuʼ xaloʼilta xchiʼuk anup achiʼile

•    Kʼalal tstuchʼ snupunelik li buchʼutik ep xa sjabilalike, ep ta velta jaʼ ta skoj ti mu xa masuk chchiʼin sbaik ta loʼile o ti mu xa koʼoluk kʼusi tspasike. Ta skoj ti jal xa jmoj nakalike, jelem xa van li kʼusitik tskʼupinik tspasike, jaʼ yuʼun tsnopik ti mi jsetʼuk xa xkoʼolaj li stalelalike. Bakʼintik xtoke, kʼalal chlokʼik batel ta naklej li yalab xnichʼnabike, ta skoj ti nopem tajek xaʼiik ti oy yalab xnichʼnabike, mu xa snaʼ kʼu yelan chkuxiik kʼalal stuk xa nakalike.

•    Li echʼ tal jabiletike, junantik krixchanoetik ti xchanojbeik la skʼoplal li nupunele chalbeik li nupultsʼakaletik ti jaʼuk snopbeik skʼoplal li kʼusi tskʼan stukike. Xitik yelan chakʼbeik ti snopike: «¿Mi ximuyubaj˗o li ta jnupunele? ¿Mi tskoltaun sventa xlekub jtalelal? Li jmalal o li kajnile, ¿mi tskoltaun sventa junuk noʼox koʼonton xkaʼi jba?». Kʼalal chakʼik venta ti mu jechuke, jutuk mu skotoluk li krixchanoetike chalik ti jaʼ lek ti spasik li kʼusi tskʼan stukike, jaʼ xkaltik, ti xtuchʼ snupunelik ta registro civil xchiʼuk ti jaʼuk xa xlik spasik li kʼusi tskʼupinike.

•   Li krixchanoetike muʼyuk xa chkʼexavik˗o ti tstuchʼ snupunelike. Li Eric Klinenberg ti chchanbe skʼoplal ti kʼu yelan kuxulik li krixchanoetike (sociólogo) xi chale: «Leʼtik toe, li buchʼutik muʼyuk xmuyubaj xchiʼuk li snup xchiʼilik xchiʼuk ti tskʼan tstuchʼ snupunelike skʼan xalbeik srasonal ti kʼu yuʼun jech tspasike. Pe li avie, mechuk. Mi oy buchʼu ti muʼyuk xa xmuyubaj xchiʼuk li snup xchiʼilike, jaʼ ti skʼan xalbe srasonal ti kʼu yuʼun muʼyuk tstuchʼ snupunele. Ti vaʼ yelan chkʼot ta pasele, jaʼ ta skoj ti jutuk mu skotoluk li krixchanoetike chalik ti skʼan jnop jkʼoplal jtuktike». a

 Akʼo mi jech, kʼalal tstuchʼ snupunelike, maʼuk ti te xa chchapaj˗o skotol li svokolike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li buchʼutik la xchanbeik skʼoplale laj yakʼik venta ti «kʼalal tstuchʼ snupunelik li buchʼutik ep xa sjabilalike, jutuk mu skotoluk veltae ep chil svokolik ta skoj takʼin, pe jaʼ mas to chil svokolik li antsetike».

 Oy to kʼusi yan skʼan tsakel ta venta xtok. Xi chal li livro Donʼt Divorce (Mu xatuchʼ anupunel): «Akʼo mi chakʼan chajel ti kʼu yelan kuxulote, pe li atalelale muʼyuk chjel˗o». Xi to chale: «Ta skoj ti muʼyuk lek ti kʼu yelan chachiʼin ta loʼil li anup achiʼile, ¿mi avakʼoj persa ti oyuk kʼusi xajel yoʼ xlekube? ¿Mi oy kʼusi apasoj sventa xatojob xchapanel li akʼopike?». b

•   Teuk ta ajolik ti oy onoʼox kʼusitik chjele. Stalel onoʼox ti oy kʼusitik chjel kʼalal jal xa avikʼoj abaike. Xuʼ van mu xa koʼoluk ti kʼu yelan chavil aba xchiʼuk li anup achiʼil ta skoj ti muʼyuk xa jmoj nakaloxuk xchiʼuk li avalab anichʼnabike o ta skoj ti jelel xa li kʼusitik chakʼupinik spasele. Mu jaʼuk xatikʼ tajek ta avoʼontonik ti kʼu toʼox yelan akuxlejalik ta slikebale, jaʼ mas lek ti jaʼuk xanopbeik skʼoplal li kʼusi xuʼ xapasik sventa xlekub batel li akuxlejalike.

   Beiltasel ta Vivlia: «Mu xiuk xavale: ‹¿Kʼu yuʼun mas toʼox lek li kʼakʼaletik ta voʼne ti jaʼ xa mu jechuk li avie?›. Yuʼun muʼyuk pʼijot mi jech chajakʼe» (Eklesiastes 7:10).

•   Pasik persa sventa lekuk˗o xavil abaik. ¿Mi xuʼ van xlik apas ek li kʼusi tskʼupin spasel li anup achiʼile? ¿O mi xuʼ van xavalbe li anup achiʼil ti akʼo spas li kʼusi chakʼupin spasel voʼote? Jech xtok, xuʼ van oy kʼusi chlik apasik ti chakʼupin achaʼvoʼalike. Li kʼusi tsots skʼoplale jaʼ ti oyuk kʼusi koʼoluk xapasike. Mi jech chapasike, maʼuk noʼox ti achiʼil abaik ta naklej chavil abaike. Yuʼun chavakʼik ta ilel ti akʼanoj abaik ta skoj ti anup achiʼil abaike.

   Beiltasel ta Vivlia: «Ta jujuntal akʼo saʼik li kʼusi lek chaʼi yan krixchanoe, maʼuk li kʼusi lek chaʼi stukike» (1 Korintios 10:24).

•   Jechuk˗o xavakʼik ta ilel ti avichʼoj abaik ta mukʼe. Kʼalal jal xa avikʼoj abaike, xuʼ van muʼyuk xa chatsak abaik ta venta. Jaʼ yuʼun, tsots skʼoplal ti jechuk˗o xapasik kʼuchaʼal kʼalal anovio abaik toʼoxe, jaʼ ti skʼan xavichʼ abaik ta mukʼ xchiʼuk ti xatsak abaik ta ventae. Xiuk xavalbe abaike: «Avokoluk» xchiʼuk «Kolaval». Akʼbo yil anup achiʼil ti akʼanoje xchiʼuk tojbo ta vokol skotol li kʼusi tspas ta atojolale.

   Beiltasel ta Vivlia: «Jaʼ mas lek ti oyuk slekil avoʼontonik ta jujuntale, kʼuxuk tajek ta avoʼonton xavaʼi abaik» (Efesios 4:32).

•   Vuleso ta ajolik li kʼusitik akʼupinojik tale. Kʼelik li fotoetik la alokʼesik kʼalal lanupunike o kʼalal oy kʼusitik yan koʼol lakʼupinik spasele. Taje jaʼ tskoltaoxuk sventa x˗ayan yan velta xchiʼuk ti jechuk˗o xavakʼbe abaik ta ilel ti akʼanoj abaik xchiʼuk ti avichʼoj abaik ta mukʼe.

   Beiltasel ta Vivlia: «Ta jujuntaloxuk skʼan me xakʼan avajnilik jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atukike; jech xtok, akʼo me yichʼ lek ta mukʼ smalal li ajnilale» (Efesios 5:33).