Kʼelo li kʼusi yichʼoje

KOLTAEL SVENTA UTSʼ ALALILETIK | TOTIL MEʼILETIK

Kʼalal tskʼan tsmil sba li akerem o atsebe

Kʼalal tskʼan tsmil sba li akerem o atsebe

 Li jabiletik echʼem tale, oy ep kerem tsebetik ta junantik lumetike smiloj sbaik. ¿Kʼu chaʼal ti jech chkʼot ta pasele? ¿Mi xuʼ jech xkʼot ta stojolal li atseb o akereme?

Li ta mantal liʼe, ta jkʼelbetik batel skʼoplal liʼe:

 Maʼuk me tajimol ti tsmil sba li ololetik xchiʼuk li chex kerem tsebetike

 Leʼ xa tal ta 2009 kʼalal to ta 2019, epajem 40% ti ipik ta tsatsal vul oʼonton (depresión) li jchanunetik ta sekundaria ta Estados Unidose. Li jabiletik taj xtoke, epaj li buchʼutik la smil sbaike. Xi chal li Unicef ta 2021: «Mas ta lajuneb kerem tsebetik tsmil sbaik jujun kʼakʼal li ta América Latina xchiʼuk ta Caribee».

 «Li kʼusitik tsnuptan li kerem tsebetik avie muʼyuk toʼox jech kʼotem ta pasel [...]. Ta skoj taje, tsokesbat˗o snopbenik» (Vivek Murthy, director general de Salud Pública de Estados Unidos).

 Beiltasel ta Vivlia: «Mi kʼux li koʼontontike, tslajes kipaltik» (Proverbios 17:22).

 ¿Kʼuxi xuʼ xavakʼ venta ti muʼyuk lek chaʼi sba li atsebe? a

 Akʼo persa stakʼel li sjakʼobiltak liʼe:

  •   ¿Mi oy kʼusi kʼot ta stojolal? ¿Mi oy kʼusi tsots la snuptan? ¿Mi muʼyuk laj yichʼ kʼanel, mi muʼyuk kʼusi lek xbat ta pasel yuʼun o mi oy buchʼu cham ti skʼanoj toʼox tajeke? Mi jeche b, ¿mi tsvul van tajek yoʼonton xanaʼ?

  •   ¿Mi jelel xa stalelal? ¿Mi muʼyuk xa chchiʼinan li yamigotak xchiʼuk yutsʼ yalale o yiktaoj spasel li kʼusitik toʼox tskʼupine? ¿Mi skʼelanoj xa li kʼusitik toj ep toʼox sbalil chile?

  •   ¿Kʼusitik tsloʼilta? ¿Mi chalbe skʼoplal li lajelale o mi chal ti jaʼ mas lek ti muʼyukuk kuxule? ¿Mi chalbot ti mu xavul avoʼonton ta stojolale?

     Bakʼintike, xuʼ van jech noʼox kʼusitik chal (Job 6:3). Pe bakʼintike, xuʼ van jaʼ senyail ti skʼan xichʼ koltaele. Jaʼ yuʼun, mi laj yalbot atseb ti tskʼan tsmil sbae, skʼan me xavakʼ ta avoʼonton skoltael.

 Mi laj yalbot ti snopoj tsmil sbae, xuʼ xi xavalbee: «¿Mi oy anopoj bakʼin xchiʼuk kʼuxi chamil aba?». Li kʼusi tstakʼbote jaʼ te chavakʼ venta mi tsots xa li kʼusi yakal tsnuptane.

 «Li totil meʼilunkutike chixiʼkutik sjakʼbel kalab jnichʼnabkutik li kʼusitik yakal tsnuptan ta xkuxlejalike, yuʼun chixiʼkutik li kʼusi xuʼ stakʼbunkutike. Pe mi chalik ti kʼu yelan chaʼi sbaike, ¿mi mu jaʼuk lek ti jnaʼtik ti kʼu yelan chaʼi sbaike?» (Sandra).

 Beiltasel ta Vivlia: «Li kʼusitik tsnop ta yoʼonton li jun vinike xkoʼolaj kʼuchaʼal natil voʼ, pe li buchʼu oy spʼijile snaʼ slokʼesel tal» (Proverbios 20:5).

 ¿Kʼusi xuʼ xapas mi tskʼan tsmil sba li atsebe?

  •   Oyuk smalael avuʼun xchiʼuk oyuk kʼusi xajakʼbe sventa xanaʼ li kʼusi oy ta yoʼontone. Baʼyel tojbo ta vokol ti laj yal ti kʼu yelan chaʼi sbae. Laje, xuʼ xi xavalbee: «Ta jkʼan chkaʼibot lek smelolal, albun li kʼusi yakal chanuptane». O xuʼ van xi xavalbee: «¿Mi xuʼ van xachapbun kaʼi ti kʼu yelan chavaʼi abae?».

     Oyuk smalael avuʼun xchiʼuk chikintao li kʼusi chal atsebe. Mu me xanop ti muʼyuk tsots skʼoplal ti kʼu yelan chaʼi sbae o ti xavalbe ta anil li kʼusi skʼan spase.

     Beiltasel ta Vivlia: «Skʼan me akotolikuk oyuk ta avoʼontonik xchikintael, nopik me lek kʼalal chakʼopojike, mu me xa-ilinik ta anil» (Santiago 1:19).

  •   Nopik li kʼusi xuʼ xapasike. Koltao atseb sventa snopbe skʼoplal li sjakʼobiltak chtale:

     Ti bakʼin chvinaj ti oy kʼusi chopol tsnope. ¿Kʼusi chtijbat˗o yoʼonton ta snopbel skʼoplal ti tskʼan tsmil sbae?

     Li kʼusi xuʼ xkoltaat˗oe. ¿Kʼusitik xuʼ spas ti jaʼ chkoltaat˗o sventa mu svul tajek yoʼonton xchiʼuk ti mu jaʼuk snop ti tsmil sbae?

     Ti bu xuʼ sta koltaele. ¿Mi oy buchʼutik xojtikin li atseb ti xuʼ xkoltaat kʼalal jaʼo chtun tajek yuʼune? Taje xuʼ me te kapal akʼoplal ek o li buchʼu spatoj yoʼonton ta stojolale, junuk doktor ti tskʼelbe skʼoplal li jnopbentike o yan jpoxtavanejetik ti jaʼ tskʼelbeik skʼoplal li buchʼutik tskʼan tsmil sbaike.

    Nopik li kʼusi xuʼ xapasike.

     Beiltasel ta Vivlia: «Li kʼusitik snopoj tspas li buchʼutik baxbolike jpʼel skʼoplal lek chkʼot ta pasel» (Proverbios 21:5).

  •   Teuk noʼox asat. Akʼo mi lek xa oy yileluk li atsebe, mu me xanop ti muʼyuk xa tsmil sbae.

     «Kʼalal laj yalbun jkerem ti muʼyuk xa tsnop tsmil sbae, la jnop ti lek xa skotole. ¡Pe taje mu jechuk! Yuʼun xuʼ me xtal ta snopben ta anil ti tskʼan tsmil sbae» (Daniel).

     Chapbo smelolal atseb liʼe: li kʼusitik chtal ta jnopbentike ta x˗echʼ noʼox batel. Xi chal li livro El cerebro del niño: «Xkoʼolaj li buchʼu chalbe skʼoplal mi chtal voʼ o mi muʼyuke. Mi tal li voʼe, muʼyuk me ta jtunes jpʼijiltik mi yolbaj xa bat vechlikutik kʼalal tsots tajek voʼe o ti ta jnoptik ti muʼyuk chakʼ voʼe. Pe muʼyuk lek xtok mi ta jnoptik ti muʼyuk xa chlokʼ talel yan velta li kʼakʼale» (jaʼ la sjelubtas Isabel Ferrer Marrades).

  •   Koltao me. Albo atseb ti akʼanoje xchiʼuk ti chakolta ti bu kʼalal xuʼ avuʼune. Xuʼ xi xavalbee: «Ta jpas ti bu kʼalal xuʼ kuʼun sventa jkoltaote».

     Beiltasel ta Vivlia: «Li melel amigoile skotol ora chakʼ ta ilel ti chkʼanvane xchiʼuk jaʼ jchiʼiltik ta vokʼel chkʼot kʼalal oy jvokoltike» (Proverbios 17:17).

a Li ta mantal liʼe, jaʼ laj kalbetik skʼoplal li tsebetike, pe li beiltaseletike xuʼ me xkoltaatik ek li keremetike.

b Jutuk mu skotoluk li buchʼutik ipik ta tsatsal vul oʼontone muʼyuk tsmil sbaik, pe junuk mu skotoluk li buchʼutik smiloj sbaike jaʼo tsots tajek tsvul yoʼontonik li vaʼ orae.