•  Li kʼusi skʼan xanaʼe

•  Li kʼusi xuʼ xapase

•  Li kʼusi chal yan totil meʼiletike

Ta junantik lume, lek tajek xil sbaik xchiʼuk stot smeʼik li alab nichʼnabiletike xchiʼuk jaʼ tskʼanbeik koltael xchiʼuk tojobtasel. Pe li ta yantik lume, jaʼ tskʼanbeik koltael li yamigotakike.

Kʼalal jaʼ chchʼunik kʼusi ch-albat yuʼun yamigotakik li alab nichʼnabiletike, jaʼ xa muʼyuk chichʼik ta mukʼ li stot smeʼike. Vaʼun, kʼalal mi la sta xa svaʼlejike, xuʼ van tsnop li totil meʼiletik ti muʼyuk xa sbalil li kʼusi chalbe yalab xnichʼnabike. Mi jeche, xuʼ xkaltik ti jaʼ tsʼitesat yuʼun yamigotak li alab nichʼnabil mi jaʼ mas chchiʼinan li yan ololetike, ti maʼuk xa tsʼitesat yuʼun stot smeʼike.

¿Kʼu yuʼun jaʼ mas lek chaʼi sbaik ta stojolal yamigotakik li ololetike ti jaʼ muʼyuk lek chaʼi sbaik ta stojolal li stot smeʼike? Jkʼeltik batel jaytosuk skʼoplal.

• Li xchiʼiltak ta chanune. Kʼalal jaʼ mas jal chchiʼinan li xchiʼiltak ta chanune, mas chnop chaʼi sbaik. Vaʼun, jaʼ xa mas tstsakbeik ta mukʼ li kʼusi chal xchiʼiltakike, maʼuk xa tstsakbeik ta mukʼ li kʼusi tsnop stot smeʼike. Kʼalal mi chex kerem tsebik xa oxe, mas to jech tspasik.

• Muʼyuk xa mas jal chchiʼin li stot smeʼike. Kʼalal tsut bal ta chanun li ololetike, chʼabal buchʼu chkʼot sta li ta snaike, yikʼaluk van batemik ta abtel li stot smeʼike.

• Li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li kerem tsebetike. Kʼalal mi la sta xa xchʼiel li kerem tsebetike, jaʼ xa mas nopem xaʼiik xchanbeik ti kʼu yelan snaʼ slap skʼuʼ spokʼik li yan kerem tsebetike, ti kʼu yelan chkʼopojike o ti kʼu yelan tspas stalelalike. Jech xtok, jaʼ xa mas tsots skʼoplal chaʼi li kʼusi chal li yamigotakike, maʼuk xa li kʼusi tsnop stot smeʼike.

• Li kʼusitik tspukbeik skʼoplale. Li kʼusitik chlokʼanuk xchiʼuk li chʼayob oʼontonaletike, jaʼ noʼox nopbil lek ta sventa li kerem tsebetike. Taje jaʼ chnamajik-o mas ta stojolal li stot smeʼike. Xi chal jun doktor ta psicología ti Robert Epstein sbie: «Ti muuk xa slokʼesik tal li kʼusitik noʼox sventa kerem tsebetike, epal empresaetike ta xlaj skʼoplal». a

• Lekuk me xavil abaik xchiʼuk li avalab anichʼnabike.

  Xi chal li Vivliae: «Skʼan me te oyuk ta avoʼonton li kʼusi yakal chkalbot avie, skʼan xavakʼbe xchan li anichʼnabe, loʼiltabo kʼalal chachoti ta anae, kʼalal chaxanav ta bee, kʼalal chavaye xchiʼuk kʼalal chalike» (Deuteronomio 6:6, 7).

  Lek onoʼox ti oy yamigotak li avalab anichʼnabike, pe mu me stakʼ xkʼot ta stot smeʼ li yamigotake. Li kʼusi leke, jaʼ ti jutuk mu skotoluk li ololetike xchiʼuk li chex kerem tsebetike chichʼ ta mukʼ li stot smeʼike xchiʼuk tskʼanik ti lekuk xil sbaike. Mi lek xavil abaik xchiʼuk li avalab anichʼnabike, ta me stsakboxuk ta mukʼ li kʼusi chanopike ti maʼuk tstsakik ta venta li kʼusi chal yamigotake.

  «Oyuk kʼusi jmoj xapasik xchiʼuk li avalab anichʼnabike. Koʼoluk xapasik li kʼusi skʼan pasel ta jujun kʼakʼale, jech kʼuchaʼal li spasel veʼlile, li spokel o skusel kʼusitike o koltao ta spasel li stareaik ta chanune. Jmoj kʼusi xachʼay-o avoʼontonik xtok, ti oyuk kʼusi xatajinik-oe, ti xakʼelik pelikula o telee. Mu xanop ‹ti lek kʼusi chchan› li avalab anichʼnabik mi ta sjalikil to chachanubtasane. Ti lek kʼusi chchane maʼuk skʼan xal ti jutuk xa noʼox chachʼakbe yoraile o ti jlikel noʼoxe (Lorraine).

• Koltao avalab anichʼnabik sventa jelajtikuk sjabilal li yamigotake

  Xi chal li Vivliae: «Li bolibele yakʼoj yibel ta yoʼonton li kereme» (Proverbios 22:15).

  Junantik totil meʼiletike mas lek chilik kʼalal jmoj sjabilalik xchiʼuk yamigotak li yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti lekuk xil sbaike. Pe ¡xibal me sba! Sventa xyijub snopben li avalab anichʼnabike, skʼan ti jelajtikuk sjabilal li yamigotakike. Jech xtok, teuk ta ajol ti jaʼ noʼox xuʼ lek sbeiltas xchiʼuk stojobtas yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike.

  «Xuʼ van oy lek kʼusitik xtojobik spasel li yamigotak avalab anichʼnabike, pe mu to masuk kʼusi snaʼik ta sventa li kuxlejale xchiʼuk mu snaʼik kʼuxi ta koltael li yan kerem tsebetik sventa oyuk kʼusi lek xkʼot ta nopel yuʼunike. Lek chchʼiik talel li alab nichʼnabil kʼalal chchʼunbeik smantal li stot smeʼike» (Nadia).

• Beiltasik li avalab anichʼnabike

  Xi chal li Vivliae: «Li buchʼu jaʼ chchiʼin li buchʼutik pʼijike chpʼijub ek» (Proverbios 13:20).

  Yantik xchʼiik li avalab anichʼnabike, vaʼun jtunel yuʼunik kʼalal jmoj kʼusi chapasike. Oyuk kʼusi lek xavakʼbeik xchan ta atalelalik li avalab anichʼnabike.

  «Li ololetike jaʼ mas chchanbeik stalelal li stot smeʼike. Mi lik skʼan stot smeʼik xchiʼuk mi lik yichʼik ta mukʼe, ch-ayan ta yoʼontonik ti jechuk stalelalik kʼuchaʼal li stot smeʼik kʼalal mi chʼiike» (Katherine).