1, 2. 1) ¿Kʼusitik chjel batel ta jtojolaltik kʼalal chi jmalube? 2) ¿Kʼuxi ti jun noʼox yoʼonton ta smalubelik li yajtuneltak Dios ta skʼakʼalil Vivliae?

EP KʼUSITIK chjel ta jkuxlejaltik kʼalal chi jmalub batele. Li yipal jbekʼtaltike chkʼunib batel. Kʼalal ta jkʼel jbatik ta nene chkiltik ti chlik xa sotʼpʼijuk li jsatike xchiʼuk ti yantik xa tsakub batel li joltike, o ti yantik xa van chtʼanpʼuj batele. Xuʼ van mu xa x-abtej lek li jnopbentike. Chjel batel jkuxlejaltik kʼalal chnupun li kalab jnichʼnabtike xchiʼuk kʼalal ch-ayan jmamobtaktike. Jlome, kʼalal tspasik juvilare chjel batel li kʼusi nopem xaʼiik spasel jujun kʼakʼale.

² Ta melel, xuʼ van jaʼ jun tsatsal preva chkaʼitik ti chi jmalub batele (Eclesiastés 12:1-8). Akʼo mi jech, jchanbetik stalelal li yajtuneltak Dios ta voʼnee. Manchuk mi chamik, li viniketik xchiʼuk antsetik taje la sta spʼijilik xchiʼuk laj yaʼibeik lek xchikinal, ti jaʼ jech jun-o yoʼontonik kʼalal malubemik xaʼoxe (Génesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17). ¿Kʼusi la spasik ti jech xmuyubajik-o kʼalal malubike? Ta melel, jaʼ ti laj yakʼ ta xkuxlejalik li beiltaseletik ta jtatik ta Vivlia li avie (Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

3. ¿Kʼusi tojobtasel laj yalbe Pablo li viniketik xchiʼuk antsetik ti malubemik xae?

³ Li ta skarta ti la stsʼibabe batel Tito li jtakbol Pabloe, laj yakʼbe lekil tojobtasel li buchʼutik yakal chmalubik batele: «Li moletique, albo yaʼyic ti acʼo snop lec cʼusi tspasique, ti acʼo oyuc lec srazonique, ti acʼo sqʼuel sbaic leque, xchiʼuc ti acʼo xchʼunic leque, ti acʼo cʼuxubinvanicuque, xchiʼuc ti acʼo oyuc smucʼul yoʼntonique. Jaʼ noʼox jech ec li meʼeletique, albo yaʼyic ti acʼo yichʼbeic lec smelole. Mu me puru loʼiltavanejuc tspasic, xchiʼuc mu me  xyacubic. Jaʼ tscʼan jaʼ acʼo yaqʼuic ta chanel li cʼusi leque» (Tito 2:2, 3). Mi ta jtsʼet chikintatik taje xuʼ skoltautik sventa ta jtsaltik li vokolil ta jnuptantik kʼalal chi jmalub batele.

4, 5. ¿Kʼu yelan chaʼi sbaik epal totil-meʼiletik kʼalal chlokʼ batel ta snaik li yalab xnichʼnabike, xchiʼuk kʼu yelan tsnopes sbaik li jlom kʼalal oy kʼusi chjel ta xkuxlejalike?

⁴ Skʼan jnopes jbatik kʼalal oy kʼusi chjel batel ta jkuxlejaltike. Taje jech me chkʼot ta pasel ta melel kʼalal chnupunik xchiʼuk chlokʼik batel ta jnatik li kalab jnichʼnabtike. Jech kʼuchaʼal tsnop ep totil-meʼiletike, taje jaʼ me li baʼyel senyail ti yakal xa chmalubik batele. Akʼo mi chmuyubajik ti mukʼtik krixchanoetik xa li yalab xnichʼnabike, stalel onoʼox ti tsjakʼbe sbaik mi laj yakʼbeik yipal ta xchapanel sventa chkuxi stukik li yalab xnichʼnabike. Xchiʼuk xuʼ van tsnaʼik ta jyalel.

⁵ Stalel onoʼox ti chat-o yoʼontonik mi lek oyik li yalab xnichʼnabike, akʼo mi muʼyuk xa te nakalik. «Akʼo mi bakʼintik noʼox ti chkʼot ta jchikin ti lek oyike xi muyubaj ti jechuke», xi laj yal jun meʼile. Xi chal jun totil eke: «Kʼalal lokʼ batel ta na li jtsebkutike, chopol laj kaʼi jbakutik ta jyalel. Stsʼijlan kom li jnakutike, yuʼun jmoj toʼox ta jpaskutik li kʼusitike». ¿Kʼuxi tsalem yuʼunik ti mu xa teuk xchiʼukik yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletik taje? Ep ta veltae jaʼ ti tskoltaik yantike.

6. ¿Kʼusi chkoltavan sventa lekuk xil sbaik li utsʼ-alalile?

⁶ Kʼalal chnupunik li alab-nichʼnabiletike, chjel xkuxlejal li totil-meʼiletike. Génesis 2:24 xi chale: «Jaʼ yuʼun li vinique ta scomtsan stot smeʼ, yuʼun ta xicʼ yajnil. Li chibic toʼoxe jun noʼox sbecʼtal ta xcʼotic». Ti chichʼik ta mukʼ buchʼu jolil yuʼunik ta jujuntal ti yakʼoj Jeovae xchiʼuk ti kʼuyelan chapanbile jaʼ me chkoltaatik li totil-meʼiletik sventa lekuk noʼox xil sbaik li utsʼ-alalile (1 Corintios 11:3; 14:33, 40).

7. ¿Kʼusi lek stalelal laj yakʼ ta ilel jun totil kʼalal chkʼanbat mantal yuʼun stsebetak ti malijemik xae?

 ⁷ Kʼalal malij xchaʼvoʼal stsebik li jun nupultsʼakale xchiʼuk ti la xchʼak sbaik ta nakleje, stuk xa laj yaʼi sbaik. Ta slikebale, li totile mi jaʼuk jun yoʼonton laj yaʼi sba xchiʼuk li sniʼobtake. Pe kʼalal la snop sventa buchʼu jaʼ jolil li ta jun utsʼ-alalile, laj yakʼ venta ti jaʼ xa sbainojik ta jujuntal yutsʼ yalalik li sniʼobtake. Jech oxal chaʼa, kʼalal chkʼanbat mantal yuʼun li stsebetake, ta sjakʼanbe kʼuyelan chil li smalalike, vaʼun ti bu kʼalal xuʼ yuʼune jaʼ jechtik chal ek kʼuchaʼal li sniʼobtake. Li avie jaʼ xa yamigo chaʼiik li smuniʼike xchiʼuk ta sjunul yoʼonton chchʼambeik li smantaltake.

8, 9. ¿Kʼu yelan chnop batel xaʼiik jlom totil-meʼiletik ti chlokʼik batel yalab xnichʼnabike?

⁸ Ta stojolal li achʼ jnupuneletike, ¿kʼusi xuʼ xkaltik mi muʼyuk tspasik li kʼusi chal stot smeʼik ti jaʼ mas leke, manchuk mi muʼyuk bu yakalik spasel li kʼusi chal Vivlia ti chopole? «Ta onoʼox jkoltakutik sventa jech snopik kʼuchaʼal li Jeovae —xi chchapbe skʼoplal jun nupultsʼakal ti nupunem xa yalab xnichʼnabike—, pe mi muʼyuk koʼol kʼot ta nopel kuʼunkutik kʼuchaʼal stukike, lek chkilkutik, ta jkoltakutik xchiʼuk ta jpatbekutik yoʼontonik.»

⁹ Ta junantik mukʼtikil lumetik ta Asiae, jlom meʼiletike jaʼ toj vokol chaʼiik kʼalal chlokʼ batel ta snaʼik li skeremike. Akʼo mi jech, mi chichʼik ta mukʼ ti kʼuyelan chapanbil xchiʼuk ti buchʼu jaʼ jolil ta sventa li yajtsʼaklomtak Cristoe, chjutukaj li kʼop xchiʼuk yalibike. Jun ants yajtsʼaklom Cristoe chal ti «ep srasonal chil sventa xmuyubaj-o» ti lokʼemik xa batel ta na li yalabtake. Toj lek chil ti kʼuyelan tsbain li snaike, xchiʼuk xtok, sjutukajesoj li abtelal ta snae xchiʼuk ti kʼuyelan chaʼi sba xchiʼuk li smalale sventa chkuch batel yuʼunik ti yantik xmalubik batele.

10, 11. ¿Kʼusi tojobtasel ta Vivlia tskolta li krixchanoetik sventa mu stsʼujik li ta petsʼ chakʼ kʼalal chyijubik xa batele?

¹⁰ Kʼalal chlik stamik batel 40 jabil li krixchanoetike  jelajtik kʼuyelan chaʼi sbaik. Jlom viniketike jelel kʼuyelan tsmeltsan sbaik sventa mas kerem xvinajik. Epal antsetike jaʼ chat-o yoʼontonik li vokoliletik ti jmoj chkʼot xchiʼuk li menopausia (kʼalal chpaj chil u li antse). Kʼux ta alel, junantik krixchanoetik ti jech sjabilalike chakʼ itʼixajuk li snup xchiʼilik kʼalal chlik skʼoponik yan krixchano ti mas kerem o tseb toe. Yan li viniketik ti yijik xa ti chichʼik ta mukʼ Diose, pʼijik me xchiʼuk tspajes li kʼusi chopol tskʼan yoʼontonike (1 Pedro 4:7). Jaʼ noʼox jech ek, li antsetik ti yijik xae, ta skoj ti skʼanoj smalalik xchiʼuk tskʼan tsmuyubtabeik yoʼonton li Jeovae chakʼbeik yipal sventa lekuk oy li snupunelike.

¹¹ Li ajvalil Lemuele akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa tstsʼiba jun kʼupil kʼoptael ta sventa «li lequil ants» o ajnilal ti «scotol cʼacʼal» «puru lequic yabtel ta stojol [smalal]» ti jayib kʼakʼal kuxule. Li malalil yajtsʼaklom Cristoe skʼan me xichʼbe ta venta ti kʼuyepal chakʼbe yipal sventa stsal yuʼun ti kʼuyelan vokol chaʼi yajnil ta skoj ti chyijub xa batele.  Ta skoj ti skʼanoje jaʼ me chtijbat yoʼonton sventa tskʼupil kʼopta (Proverbios 31:10, 12, 28).

12. ¿Kʼuxi xuʼ xutik li nupultsʼakaletik sventa jun noʼox yoʼontonik akʼo mi ch-echʼ batel li jabiletike?

¹² Li ta jabiletik kʼalal ep yabtelik ta stsʼitesel yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike, xuʼ van ta slekil yoʼonton chakʼik ta patil li kʼusi tskʼan yoʼontonik sventa chakʼbeik li kʼusi chtun yuʼun yalab xnichʼnabike. Pe, mi batik xaʼox li yalab xnichʼnabike, jaʼ xa me yorail xakʼ ta yoʼontonik yan velta li snupunelike. Xi chal jun malalile: «Kʼalal lokʼik batel ta na li jtsebetakkutike, xkoʼolaj jaʼ to lik jkʼopon yan velta li kajnile». Yan malalile xi chale: «Jchaʼvoʼal ta jkʼel jbakutik sventa mu xi ipajkutik xchiʼuk ta jvulesbe jba ta jolkutik ti skʼan jpaskutik ejersisioe». Sventa mu stukuk chaʼi sbaik li nupultsʼakal taje ta xikʼik batel ermanoetik ta snaik. Jech, mi chkakʼ ta koʼontontik li yan krixchanoetike ep sbalil ta jtatik. Maʼuk noʼox taje, yuʼun lek chil li Jeovae (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jamal chkʼopojik xchiʼuk ti tukʼikuk li jun nupultsʼakal kʼalal chmalubik xa batele?

¹³ Mu me xkakʼtik kʼusi smak ta be ti kʼuyelan ta jchiʼin jbatik ta loʼil xchiʼuk li jnup jchiʼiltike. Skʼan lek jamal xi j-loʼilaj (Proverbios 17:27). «Kʼalal jchaʼvoʼal ta jkʼel jbakutik xchiʼuk chkichʼ jbakutik ta mukʼe, mas me chkaʼibe jbakutik li kʼusi oy ta koʼontonkutike», xi chal jun malalile. Xi chal ek li yajnile: «Kʼalal chi malubkutik batele oy kʼusitik ta jchankutik xkʼuxubinel mas, jech kʼuchaʼal yuchʼel te, xi loʼilajkutik xchiʼuk ti ta jkolta jbakutike». Ti jamal chkʼopojik xchiʼuk ti tukʼike chkoltavan sventa stsatsub li snupunelike yoʼ xkuch yuʼunik li kontrainel yuʼun Satanás ti jaʼ chilbajin li nupunele.

14. ¿Kʼu van yelan la skolta sba li syaya Timoteo sventa xkʼot ta yajtsʼaklom Cristoe?

¹⁴ Li mol-meʼeletike «jaʼ scoronaic» li smamobtakike (Proverbios 17:6). Xchiʼinel li momnichʼoniletike xuʼ chakʼ  melel muyubajel, xuʼ tstsatsubtasutik xchiʼuk tspat koʼontontik. Li Vivliae lek chkʼopoj ta stojolal li Loidae, taje jaʼ syaya Timoteo ti jmoj chanubtasat xchiʼuk li smeʼ ti Eunice sbie. Li kerem taje ta sbikʼtal onoʼox snaʼoj tal ti ep sbalil chilik li kʼusitik melel chal Vivlia li smeʼ xchiʼuk syayae (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

15. ¿Kʼusi koltael ep sbalil xuʼ xakʼbeik smamobtakik li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike, pe kʼusi mu stakʼ spasik?

¹⁵ Taje jaʼ jtos ti bu xuʼ ep xkoltavanik li mukʼtotil xchiʼuk li yayaile. Li stukike laj xa yakʼbeik xchan yalab xnichʼnabik li kʼusi tskʼan Jeovae. Tana une xuʼ jech xchanubtas li smamobtakike. Epal ololetik lek chaʼiik ti x-albatik loʼiletik ta Vivlia yuʼun li smukʼtotik o syayaike. Akʼo mi jech, li mukʼtotil o yayaile mu me stakʼ jaʼ tsbainik li kʼusi oy ta sba li totil-meʼiletik ti jaʼ li xchanubtasel yalab xnichʼnabik ta sventa li kʼusitik melel ta Vivliae, pe xuʼ skolta sbaik (Deuteronomio 6:7). Li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike xuʼ jech chalik ek li kʼusi xi laj yal ta s-orasion li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Acʼo me molun xa, me sac xa jol, pero mu me xacomtsanun, Dios cuʼun. Ta to me xcalbe yaʼyic cʼu xʼelan atsatsal avuʼel, chiʼuc cʼusitic toj mucʼtic laj apas li tsʼacal olnichʼonetic liʼi, xchiʼuc li bochʼotic tsʼacal to ta xtalique» (Salmo 71:18; 78:5, 6).

16. ¿Kʼusi xuʼ spasik li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetik sventa mu slikesik kʼop li ta yutsʼ yalalike?

¹⁶ Kʼux ta alel, pe jlom mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike chkʼuxubinik ta jyalel li smamobtakike, jech oxal chlik skʼopik xchiʼuk li stot smeʼ ololetike. Pe, kʼalal lek yoʼontonik ta melel li mukʼtotiletik xchiʼuk yayailetike xuʼ van ch-albatik kʼusitik ti mu skʼan xalbeik stot smeʼik li smamobtakike. Bakʼintik li kerem-tsebetike tspat yoʼontonik ti jaʼ van mas ch-aʼibatik smelolal yuʼun li smukʼtotik o syayaike xchiʼuk ti chalik ti jaʼ chpojatik ta stojolal li stot smeʼike. ¿Kʼusi skʼan spasik mi jech taje? Skʼan oyuk spʼijilik xchiʼuk ti xalbe smamobtakik ti jamaluk skʼopon stot smeʼike. Xuʼ xichʼik albel ti lek chil  Jeova ti jech tspasike (Efesios 6:1-3). Mi persa chilike, li mukʼtotil o yayaile xuʼ skʼoponik baʼyel li stot smeʼ smamobtakik sventa xkʼunib batel jutuk li kʼope. Skʼan me jamaluk xkʼopojik ta stojolal li smamobtakike xchiʼuk ti xalbeik li kʼusitik xchanojik tal ta sjunul xkuxlejalike. Ti jech tukʼik xchiʼuk ti jamal chkʼopojike xuʼ me stabeik sbalil li smamobtakike.

17. ¿Kʼusi ti jpʼel-o ta yoʼonton li jtsʼibajom yuʼun salmo ti skʼan xchanbeik li yajtsʼaklomtak Cristo ti malubemik xae?

¹⁷ Kʼalal yantik xi jmalub batele, mu xa spas kuʼuntik li kʼusitik nopem toʼox xkaʼitik spasele o li kʼusi ta jkʼan ta jpastike. ¿Kʼuxi xuʼ ta jel batel jkuxlejaltik kʼalal chi jmalube? Yikʼaluk van 30 jabil kichʼoj chkaʼi jbatik, pe kʼalal ta jkʼel jbatik ta nene chkiltik ti mu xa jechuke. Pe taje skʼan me mu xchibaj-o koʼontontik. Xi la skʼanbe Jeova li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Mu me xabajun, yuʼun limalub xa; mu me xacomtsanun, yuʼun iʼalub xa li jbecʼtale». Skʼan me jchanbetik li kʼusi jpʼel-o ta yoʼonton li jtsʼibajom yuʼun salmoe. Xi laj yale: «Li vuʼune voʼot noʼox jpatoj coʼnton ta atojol; echʼem to xuʼ chcal alequilal», xi (Salmo 71:9, 14).

18. ¿Kʼusi xuʼ spas li yajtsʼaklom Cristo ti yij ta mantal mi la spas juvilare?

¹⁸ Ep buchʼutik kak xchapanoj sbaik sventa mas tskʼupil kʼoptaik Jeova kʼalal mi la spasik juvilare. «Kak la jnop kʼusi ta jpas kʼalal mi lokʼ ta chanun li jtsebkutike —xi chal jun totil ti juvilado xae—. La jnop ti chlik jchol mantal ta tsʼakal orae, la jchon xtok ti bu chi chonolaje sventa xi xokob xchiʼuk mas xi tun ta stojolal Jeova. La jkʼanbe ti akʼo sbeiltasun li Diose.» Mi jutuk xa skʼan jpastik juvilare, xuʼ spat koʼontontik li kʼusi xi laj yal li Mukʼta Jpasvanej kuʼuntike: «Jaʼ jech ta jpasboxuc o cʼalal to chamalubic; jaʼ jech jpetojoxuc o cʼalal to tsacub ajolic» (Isaías 46:4).

19. ¿Kʼusi tojobtasel chichʼik albel li buchʼutik yakal xa chmalubik batele?

 ¹⁹ Vokol chnop chkaʼitik ti juviladoutik xae. Li jtakbol Pabloe la stojobtas «ti acʼo snop lec cʼusi tspasi[k]» li viniketik ti chmalubik xae. Li mantal taje chalbutik ti skʼan oyuk noʼox jmelolaltike xchiʼuk ti mu me jnoptik ti jaʼ xa ta jkʼantik li kʼusi kʼune. Kʼalal laj xa jpastik juvilare xuʼ van mas to chtun kuʼuntik ti ta jpas jbatik ta mantale xchiʼuk ti jpastik li kʼusitik nopemutik spasel jujun kʼakʼale. Jech oxal chaʼa mu me xi jpaj ta abtel, skotoluk ora abtejkutik-o li ta yabtel Kajvaltike; ti jnaʼojtik ti mu altikuk chi j-abtej ta sventa li Kajvaltike (1 Corintios 15:58). Kepajes li kabteltik sventa jkoltatik li yantike (2 Corintios 6:13). Ep yajtsʼaklom Cristoe jaʼ jech tspasik kʼalal ta sjunul yoʼonton chcholik batel mantal bu kʼalal xuʼ yuʼunik ta skoj li smalubelike. Kʼalal chi jmalub batele, skʼan me «ti acʼo [jchʼuntik] leque, ti acʼo [xi jkʼuxubinvane] xchiʼuc ti acʼo oyuc smucʼul [koʼontontike]» (Tito 2:2).

20, 21. 1) Li ta balumil avie, ¿kʼusi ta xchʼak li nupunele? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Ana li buchʼutik chamem snup xchiʼilike?

²⁰ Toj kʼux ti jech chkʼot ta pasele, pe mu kʼu xkutik, yuʼun stalel jech li ta balumil avie, ti chchʼak li buchʼutik nupultsʼakalik li lajelale. Li yajtsʼaklom Cristo ti cham snup xchiʼile snaʼoj ti yakal chvaye xchiʼuk ti spatoj yoʼonton chil yan veltae (Juan 11:11, 25). Pe toj kʼux onoʼox kʼalal oy buchʼu chchame. ¿Kʼuxi xuʼ xkuch yuʼun batel li buchʼu kuxul kome? *

²¹ Ti ta jnopbetik skʼoplal kʼusi la spas jun krixchano ti te tsakal skʼoplal ta Vivliae xuʼ skoltautik. Li Anae meʼon ikom kʼalal naka toʼox vukub jabil smalijele, kʼalal ta jkʼelbetik skʼoplal ta Vivliae, «chanib xa yoʼvinic (84) jabil yichʼoj».  Xuʼ jnoptik ti toj kʼux laj yaʼi ti cham li smalale. ¿Kʼuxi kuch batel yuʼun? Yuʼun skotol ora batilan ta chʼulna, ta kʼakʼal-akʼobal te chtun ta stojolal Dios (Lucas 2:36-38, Achʼ Testamento, ta skʼop Chenalhó). Ti tun ta stojolal Dios xchiʼuk ti la spasilan orasione jaʼ itun kʼuchaʼal xpoxil li kʼusi kʼux chaʼie xchiʼuk ti stuk laj yaʼi sba ta skoj ti meʼon ikome.

22. ¿Kʼuxi kuchem batel yuʼunik ti stuk chaʼi sbaik junantik meʼon viniketik xchiʼuk meʼon antsetike?

²² «Li kʼusi mas toj vokol chkaʼie jaʼ ti muʼyuk buchʼu jchiʼin ta loʼile —xi chal jun ants ti 72 sjabilal ti oy xa ta lajuneb jabil ti meʼon ikome—. Li jmalale toj lek toʼox snaʼ xchikinta li kʼusi chkale. Chkalbekutik toʼox skʼoplal li tsobobbaile xchiʼuk ta sventa li chol mantal ta jpaskutike.» Xi chal yan meʼon antse: «Akʼo mi chichʼ alel ti jaʼ chkol-o batel xkʼuxul oʼontonal kʼalal mi echʼ kʼakʼaletike, kiloj ti kʼusi mas chkoltavan sventa chi jkol-oe jaʼ ti kʼusi ta jpastik li ta kʼakʼaletik taje. Yuʼun mas to xuʼ jkoltatik li yantike». Jun meʼon vinik ti 67 sjabilale xi chal eke: «Ti kʼusi toj lek xuʼ skoltautik sventa chkuch batel kuʼuntik li xkʼuxul koʼontontike jaʼ ti jpatbetik yoʼonton li yantike».

23, 24. ¿Kʼusi smukʼta patobil oʼontonal chakʼ Vivlia sventa li buchʼutik malubemik xae, mas to li buchʼutik chamem xa snup xchiʼilike?

²³ Manchuk mi chchʼakutik ta stojolal jnup jchiʼiltik li lajelale, ta melel, li Jeovae tukʼ-o yoʼonton ta jtojolaltik. «Jun noʼox li cʼusi jcʼanojbe o li Mucʼul Diose —xi la skʼejinta li ajvalil David ta voʼnee—, jun noʼox li cʼusi oy ta coʼnton oe; jaʼ ti te chicom o ta xchʼulna ti jayib cʼacʼal cuxulune. Te chcaʼay cʼu yutsil stuc li Mucʼul Diose; te chquichʼ o ta mucʼ ta xchʼulna.» (Salmo 27:4.)

²⁴ «Oyuc me ta avoʼnton li meʼon antsetic ti muʼyuc bochʼo oy yuʼunique», jech laj yal mantal li jtakbol Pabloe (1 Timoteo 5:3). Li tojobtasel ti chal to batel li teksto  taje chal ti xuʼ xichʼik koltael yuʼun tsobobbail li meʼon antsetik ti staik-oe xchiʼuk ti muʼyuk buchʼu oy yuʼunike. Akʼo mi jech, li mantal ti chal «oyuc me ta avoʼnton» xie, smakojbe skʼoplal ti oyuk sbalilik chkiltike. Li meʼon viniketik xchiʼuk meʼon antsetik ti chichʼik ta mukʼ Diose, xuʼ ep xpatbat yoʼontonik snaʼel ti ep sbalil ch-ilatik yuʼun Jeova xchiʼuk chal ti chkʼelatike (Santiago 1:27).

25. ¿Kʼusi skʼan to staik li buchʼu malubemik xae?

²⁵ «Li yichʼel ta mucʼ moletique jaʼ li saquil sjolique», xi chal li sKʼop Dios ti yakʼoj ta naʼele, xchiʼuk chal xtok ti «bochʼo tucʼ yoʼntone jal chcuxi; cʼalal sac xa sjol yuʼun smalubele jaʼ scorona cʼotem» (Proverbios 16:31; 20:29). Vaʼun chaʼa, akʼo mi nupunemutik o mi jtuk xa nakalutik xtok, kakʼbetik me yipal sventa jaʼuk baʼyel xkakʼ ta jkuxlejaltik li yabtel Jeovae. Jaʼ jech lek jkʼoplaltik ta stojolal Jeova li avie xchiʼuk xuʼ jpat koʼontontik chi jkuxi sbatel osil li ta achʼ balumil ti bu chʼayem xaʼox li xkʼuxul malubele (Salmo 37:3-5; Isaías 65:20).