1, 2. ¿Kʼusi vokoliletik xchiʼuk muyubajeletik chichʼ onoʼox tael li ta kerem-tsebale?

TI OY jun chex kerem o tseb ta jnatike mu koʼoluk kʼuchaʼal ti oy junuk olol ti voʼob o lajuneb sjabilale. Yuʼun li chex kerem-tsebale chichʼ tal vokolil, pe jech noxtok xuʼ xakʼ muyubajel xchiʼuk xuʼ xichʼ tabel sbalil. Jech kʼuchaʼal José, David, Josías xchiʼuk Timoteoe chakʼ ta ilel ti kerem-tsebetike xuʼ lek jpat-o koʼontontik li ta kʼusi tspasike xchiʼuk ti xuʼ lek tajek chil sbaik xchiʼuk li Jeovae (Génesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Jech yakal tspasik epal chex kerem-tsebetik li avie. Yikʼaluk van xavojtikin jayvoʼuk.

² Pe li jlome toj vokol chilik li chex kerem-tsebale, yuʼun chjel ti kʼuyelan chaʼi sbaike. Li keremetik xchiʼuk li tsebetike tskʼan xa mas tsbain sba stukik xchiʼuk chopol chaʼiik kʼalal ch-albat yuʼun stot smeʼik ti oy noʼox spajeb li kʼusi tspasike. Pe li kerem-tsebetike mu to kʼusi mas snaʼik, skʼanik kʼanel xchiʼuk koltael ti ta smukʼul yoʼonton chakʼ li stot smeʼike. Li chex kerem-tsebale toj kʼupil sba, akʼo mi mu snaʼik lek kʼusi tspasik li totil-meʼiletik xchiʼuk li alab-nichʼnabiletike. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li kerem-tsebetik li ta jabiletik taje?

3. Li totil-meʼiletike, ¿kʼu yelan xuʼ skoltaik li yalab xnichʼnabik ti chexik to sventa lekuk xbat li xkuxlejalike?

³ Li totil-meʼiletik ti chchʼunik li tojobtasel ta Vivliae tskoltaik li yalab xnichʼnabik sventa mu toj vokoluk chaʼiik ti kʼuyelan chjel batel xkuxlejalik sventa chkʼotik  ta mukʼta krixchanoetik ti tspasik li kʼusi sbainojike. Ta skotol lumetik xchiʼuk ti kʼu sjalil tal li kuxlejale, li totil-meʼiletik xchiʼuk li chex kerem-tsebetik ti xchʼunoj ta yutsʼ yalalik li beiltaseletik ta Vivliae lek staojik bendision, yuʼun lek kʼusi kʼotem ta pasel yuʼunik (Salmo 119:1).

4. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti tukʼ xchiʼuk jamaluk xchiʼin sbaik ta loʼil li totil-meʼiletik xchiʼuk yalab xnichʼnabik ti chexik toe?

⁴ Xi chal li Vivliae: «Me muʼyuc bu ta jacʼtique xuʼ muʼyuc stu chcʼot li cʼusi ta jnoptique», xi (Proverbios 15:22). Toj jtunel me ti la jchiʼintik ta loʼil kʼalal bikʼit toʼox li olole, pe kʼalal chexik xaʼoxe mas to me toj tsots skʼoplal, yuʼun mu masuk xa te oy ta sna li kerem-tsebetike yuʼun jaʼ mas te oyik xchiʼuk li xchiʼiltak ta chanune o yan xchiʼiltakike. Mi muʼyuk bu tsjakʼike, jaʼ xkaltik, ti tukʼ xchiʼuk jamal chchiʼin sbaik ta loʼil li totil-meʼiletik xchiʼuk li yalab xnichʼnabike, li chex kerem o tsebe xuʼ van maʼuk xa yutsʼ yalal chaʼi. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xuʼ xut li totil-meʼiletik sventa lek xchiʼin sbaik ta loʼil xchiʼuk li skerem o stsebike?

5. ¿Kʼu yelan skʼan chilik li chex kerem-tsebetik li xchiʼinel ta loʼil stot smeʼike?

⁵ Li totil-meʼiletik xchiʼuk li chex kerem-tsebetike koʼol skʼan skolta sbaik. Melel onoʼox ti mas xa van tsots chaʼi xchiʼinel ta loʼil stot smeʼ li kerem o li tsebe, ti mu jechuk kʼalal mas bikʼit toʼoxe. Akʼo mi jech, jvules ta joltik ti kʼalal «muʼyuc bij [li] jpasmantale, ta xchʼay ta be li lume; yan ti bu oy ep jtojobtasvanejetique, jun noʼox yoʼntonic» (Proverbios 11:14). Taje jaʼ me sventa skotol krixchanoetik, akʼo mi kerem-tsebik to o mi mukʼtik xa. Li chex kerem-tsebetik ti chaʼibeik smelolale chakʼik venta ti skʼanik to lekil beiltasele, yuʼun li kʼusitik tsnuptanik avie mas xa me tsotsik ti mu jechuk toʼox ta voʼnee. Skʼan chakʼik venta ti chanemik sventa  chtojobtasvanik li stot smeʼik ti jaʼ jchʼunolajeletike, ta skoj ti mas snaʼik ta sventa kuxlejale xchiʼuk ti ep xa jabil yilojik ti kʼanbilik yuʼun li stot smeʼike. Jaʼ yuʼun li pʼijil chex kerem-tsebe muʼyuk me bu tsvalopatin komel stot smeʼ li ta jabiletik taje.

6. ¿Kʼu yelan tspas stalelalik li totil-meʼiletik ti pʼijik xchiʼuk chkʼanvanik kʼalal chchiʼinatik ta loʼil yuʼun yalab xnichʼnabik ti chexik toe?

⁶ Sventa lekuk jamal chchiʼin sbaik ta loʼile, li totil-meʼiletike skʼan chakʼbeik yipal ti akʼo xokobtasbeik yorail kʼalal mi jaʼo tskʼan chloʼilaj li skerem o stsebike. Skʼan me skʼelik lek ti xuʼ xkʼoponatik ta kʼusuk noʼox orae. Xuʼ van mu kʼunuk ta pasel. Li Vivliae chal ti «oy yorail chʼanxijchi; oy yorail chijcʼopoj[e]» (Eclesiastés 3:7). Kʼalal jaʼo yorail tskʼan chkʼopoj li kerem o tsebe, yikʼaluk jaʼ yorail mu skʼan xloʼilaj li totil-meʼiletike. Yuʼun van jaʼo snopoj chchan vun, chkux yoʼonton o tspas junuk abtelal ta sna. Pe mi jaʼo tskʼan chloʼilaj li kerem o tsebe, jaʼ lek ti sjel ti kʼusi snopoj tspase xchiʼuk ti xchikintabee. Yuʼun mi moʼoje, xiʼel mu xa skʼan xloʼilaj ta tsʼakal. Jvules ta joltik li kʼusi la spas Jesuse. Jun veltae snopoj toʼox chkux yoʼonton, pe kʼalal ay saʼatuk yuʼun li epal krixchanoetike lik xchanubtasan xchiʼuk la snop ti jaʼ to chkux yoʼonton ta mas tsʼakale (Marcos 6:30-34). Jutuk mu skotoluk li chex kerem-tsebetike chakʼik venta ti mu noʼox xokob li stot smeʼike; akʼo mi jech, li stukike skʼan snaʼik ti ch-ichʼatik ta venta mi oy kʼusi chtun yuʼunike. Jech oxal chaʼa, xokobuk noʼox jkʼakʼaltik sventa li kalab jnichʼnabtike xchiʼuk kaʼibetik smelolal ti kʼuyelan chaʼi sbaike.

7. ¿Kʼusi ti mu stakʼ spasik li totil-meʼiletike?

⁷ Jvules ta joltik kʼukelantik kʼalal chex kerem tsebutik toʼoxe xchiʼuk jechuk-o me xi jmuyubajutik. Li totil-meʼiletike skʼan xmuyubajik noʼox kʼalal jmoj oyik xchiʼuk li yalab xnichʼnabike. ¿Kʼusi tspasik li totil-meʼiletik kʼalal xokolike? Mi jaʼ tspasilanik li kʼusitik maʼuk sventa utsʼ-alalile, li chex kerem-tsebetike  chakʼik venta ta ora. Mi chilik ti jaʼ mas ch-ichʼatik ta venta yuʼun li xchiʼiltakik ta chanun ti jaʼ muʼyuk li stot smeʼike, ta snuptanik vokoliletik.

8. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼ akʼbel xchan alab-nichʼnabetik li talelaletik kʼuchaʼal ti tukʼikuk, li tsatsal abtelal xchiʼuk li lekil talelale?

⁸ Mi muʼyuk to yakʼojbeik xchan yalab xnichʼnabik li talelaletik kʼuchaʼal ti tukʼikuk xchiʼuk li tsatsal abtelale, persa me skʼan xakʼbeik xchan kʼalal chexik toe (1 Tesalonicenses 4:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Jech xtok, tsots skʼoplal ti xakʼik venta li totil-meʼiletik mi xchʼunoj ta sjunul yoʼonton li yalab xnichʼnabik ti tsots skʼoplal ti lekuk xchiʼuk sakuk li xkuxlejalike (Proverbios 20:11). Ep kʼusitik xuʼ chakʼik ta chanel ta stalelalik li totil-meʼiletike. Jech kʼuchaʼal li malaliletik ti maʼuk jchʼunolajeletik «mu xa ta epal cʼopuc ta xcʼot ta yoʼnton ta xchʼunel» ta skoj slekil talelal li yajnilike, li chex kerem-tsebetik eke xuʼ xchanik li tukʼil beiltaseletik ta skoj li slekil talelal stot smeʼike (1 Pedro 3:1, Ch). Manchuk mi jech, mu baluk noʼox ti lekuk ta chanel li stalelalike, yuʼun li alab-nichʼnabiletike buyuk xa noʼox xuʼ xchanik li kʼusitik muʼyuk leke xchiʼuk ep kʼusitik ch-akʼatik ta preva ti mu ta nauk chlike. Jaʼ yuʼun li totil-meʼiletik ti oy ta yoʼonton li yalab xnichʼnabike tsots skʼoplal ti snaʼik kʼusitik tsnop li  yalab xnichʼnabik ta sventa li kʼusitik chilik xchiʼuk chaʼiike, sventa tsnaʼike tsots skʼoplal ti lek xloʼilajike (Proverbios 20:5).

9, 10. ¿Kʼu yuʼun skʼan xalbeik mantal ta sventa lutsʼbail xchiʼuk ta sventa skʼunilik yalab xnichʼnab li totil-meʼiletike, xchiʼuk kʼuxi xuʼ spasik?

⁹ Jaʼ me mas to tsots skʼoplal ta sventa li lutsʼbail xchiʼuk skʼoplal jkʼuniltike. ¿Mi chopol chkaʼi jbatik ta sloʼiltael xchiʼuk kalab jnichʼnabtik taje? Manchuk mi jech chkaʼi jbatik, skʼan xkakʼbetik yipal spasel, yuʼun mi moʼoje yan-o buchʼu chchanubtasatik. Mi mu voʼotikuk ta jchanubtastike, naʼtik kʼusi sokemal aʼyej ta x-akʼbatik yuʼun li yantike. Li ta Vivliae, li Jeovae muʼyuk bu tsmukbe skʼoplal ta sventa li lutsʼbail xchiʼuk jkʼuniltike, jaʼ yuʼun jech skʼan spasik ek li totil-meʼiletike (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).

¹⁰ Skʼan jtojtik ta vokol ti oy mantaletik ta Vivlia ti lek jamal chalbe skʼoplal li lutsʼbail xchiʼuk li jkʼuniltike, xchiʼuk li yajrextikotak Jeovae slokʼesojik epal aʼyej ti toj jtunelik ti chakʼ ta ilel ti oy to sbalil avi li mantaletik taje. ¿Kʼu yuʼun mu jtunestik li koltael taje? Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼu yuʼun mu jkʼeltik xchiʼuk jkerem o jtsebtik li bu chal «Lo sexual y la moralidad», ta livro Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas? Xuʼ van labal sba chavaʼi li kʼusi chkʼot ta pasele.

11. ¿Kʼusi jtosukal ti mas lek xuʼ xichʼ chanubtasel sventa chtun ta stojolal Jeova li alab-nichʼnabiletike?

¹¹ ¿Kʼusi ti mas tsots skʼoplal skʼan tsloʼilta xchiʼuk yalab xnichʼnab li totil-meʼiletike? Li jtakbol Pabloe laj onoʼox yal kʼalal xi la stsʼibae: «Tucʼ xatsʼitesic [li avalab anichʼnabike], tojobtasic lec, chanubtasic lec ta sventa li Cajvaltique [li Jeovae]» (Efesios 6:4). Li alab-nichʼnabiletike skʼan xchanilanik-o ta sventa li Jeovae. Ti kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti xchanik skʼanele xchiʼuk ti skʼanikuk chtunik ta stojolale. Ta sventa li slekil talelal totil-meʼile xuʼ ep kʼusi chakʼ ta chanel ek. Mi chilik ti  skʼanojik Dios ta skotol yoʼontonik, ta skotol xchʼulelik xchiʼuk ta skotol snopbenik li stot smeʼike, xchiʼuk ti lek kʼusi chakʼ ta xkuxlejalike, xuʼ van xtijbat-o yoʼontonik ta pasel jech ek (Mateo 22:37). Jaʼ noʼox jech ek, mi chilik li kerem-tsebetik ti oy noʼox smelolal chilik takʼin li stot smeʼike xchiʼuk ti baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilal yuʼun Diose, xuʼ van jech chlik snopik ek (Eclesiastés 7:12; Mateo 6:31-33).

12, 13. ¿Kʼusitik skʼan teuk ta joltik sventa lekuk x-echʼ li xchanel Vivlia ta utsʼ-alalile?

¹² Li xchanel Vivlia ta utsʼ-alalil jujun xemanae jaʼ jun mukʼta koltael sventa chichʼ akʼbel snaʼ lekil talelaletik ta mantal li kerem-tsebetike (Salmo 119:33, 34; Proverbios 4:20-23). Toj tsots skʼoplal ti mu xiktaik li xchanel Vivliae (Salmo 1:1-3). Li totil-meʼiletik xchiʼuk li alab-nichʼnabiletike skʼan me jaʼ mas tsots skʼoplal chilik li xchanel Vivlia ta utsʼ-alalile, ti jaʼ xkom to skʼoplal li yan kʼusitike. Jech xtok, sventa xichʼ tabel sbalil li xchanel Vivlia ta utsʼ-alalile skʼan me lek stsakik ta venta skotolik. Xi laj yal jun totile: «Sventa lekuk x-echʼ li xchanel  Vivliae, li buchʼu chetʼese skʼan me oyuk noʼox tseʼej ti kʼuyelan chetʼese xchiʼuk ti ch-ichʼvanik ta ventae; ti mu persauk jech kʼuchaʼal ta tsobajele, pe ti oyuk noʼox smelolale. Mu kʼunuk ta pasel ti oyuk noʼox smelolale, jaʼ yuʼun bakʼintike skʼan akʼilanbel mantal li chex kerem-tsebetike. Mi muʼyuk lek lokʼ junuk veltae, mu xa lubtsaj xchiʼuk akʼo ta avoʼonton ta yan velta». Li totil taje laj yal noxtok ti ta slikeb xchanel Vivliae ta skʼan ta orasion ti akʼo xkoltaatik yuʼun Jeova sventa lekuk stsakik ta venta skotolike (Salmo 119:66).

¹³ Li jchʼunolajel totil-meʼiletike jaʼ oy ta sbaik li xchanel Vivlia ta utsʼ-alalile. Jech ta melel ti maʼuk mukʼta jchanubtasvanejetik li jlome, xchiʼuk xuʼ van tsots chaʼiik sventa lek xa tajek x-echʼ yuʼunik li xchanel Vivliae. Pe mi jkʼanojtik ta melel li jchex kerem-tsebtike «mu me jecheʼuc noʼox xlocʼ ta quetic», ta me jkʼan ta jkoltatik ti akʼo bikʼit chakʼ sbaik xchiʼuk tukʼuk xchʼiik-o ta mantale (1 Juan 3:18). Xuʼ van chopol chaʼiik bakʼintik, pe xuʼ van chakʼik venta xtok ti oy tajek ta koʼontontik li slekilalike.

14. ¿Kuxi xuʼ xichʼ tunesel li mantal ta Deuteronomio 11:18, 19 sventa li xchanubtasel ta mantal chex kerem-tsebetike?

¹⁴ Pe maʼuk noʼox te xuʼ lek xichʼik akʼbel smantal  Dios li ta xchanel Vivlia ta utsʼ-alalile. ¿Mi xvul ta ajol li mantal laj yakʼbe totil-meʼiletik li Jeovae?: «Comtsano lec ta ajol ta avoʼntonic li cʼusitic laj cal avaʼyique. Chuco ta acʼobic, xchiʼuc ta atiʼbaic yuʼun jech chtʼab ta avoʼntonic. Chanubtasic lec li anichʼnabique. Alilanbeic buyuc noʼox oyoxuc, me ta anaic me ta be, xchiʼuc cʼalal chavayic cʼalal chaliquic» (Deuteronomio 11:18, 19; kʼelo xtok Deuteronomio 6:6, 7). Taje maʼuk me skʼan xal ti te xtijlajetik-o ta xcholbel mantal yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike. Akʼo mi jech, li totil-meʼiletik ti skʼanoj ta melel li yalab xnichʼnabike ta onoʼox me sabeik yorail sventa tstsatsubtas ta mantal li yutsʼ yalalike.

15, 16. 1) ¿Kʼusi jaʼ li takʼiel o tukʼibtasele? 2) ¿Buchʼutik oy ta sba ta stukʼibtasel li alab-nichʼnabiletike, xchiʼuk buchʼu oy ta sba xchʼunel?

¹⁵ Li tukʼibtasele jaʼ jtos chanubtasel ti chtojobtasvane, xchiʼuk te nitil skʼoplal chiʼinejbail ta loʼil. Te nitil skʼoplal ti skʼan pasel ta mantale maʼuk noʼox kastigo, akʼo mi jtunel bakʼintik. Kʼalal mas bikʼit toʼox li avalab anichʼnabike toj jtunel laj yaʼiik li tukʼibtasele, vaʼun ti chexik xa li avie ta to xtun yuʼunik, xuʼ van mas to. Li pʼijil chex kerem-tsebetike snaʼojik ti jaʼ jeche.

¹⁶ Xi chal li Vivliae: «Li bochʼo bole muʼyuc stu chaʼay li taqʼuiel ch-albat yuʼun stote; yan li bochʼo chchʼun taqʼuiele jaʼ bij chbat», xi (Proverbios 15:5). Ep kʼusi skʼan chal li teksto taje. Chal ti oy tukʼibtasele. Sventa xchʼun takʼiel li chex kerem o tsebe, baʼyel skʼan xichʼ akʼbel mantal. Li Jeovae jaʼ yakʼojbe ta sba totil xchiʼuk meʼil li tukʼibtasele, pe jaʼ mas to li totile. Manchuk mi jech, li chex kerem o tsebe jaʼ oy ta sba xchʼunel li tukʼibtasele. Mas me chchan xchiʼuk jaʼ jutuk chchʼay ta be mi chchʼun li pʼijil tukʼibtasel ch-akʼbat yuʼun stot smeʼe (Proverbios 1:8). Xi chal li Vivliae: «Li bochʼo chopol chaʼay tojobtasele ta sta naʼleel xchiʼuc toj abul sba chbat;  yan li bochʼo lec chaʼay chanubtasele ta sta ichʼel ta mucʼ» (Proverbios 13:18).

17. ¿Kʼusi oyuk noʼox smelolal skʼan spas li totil-meʼiletik kʼalal tstukʼibtas yalab xnichʼnabike?

¹⁷ Kʼalal tstukʼibtas yalab xnichʼnab li totil-meʼiletike, skʼan me oyuk noʼox smelolal. Skʼan me mu jpʼeluk xa kʼusi chalik ti tsokesbe yoʼonton li yalab xnichʼnabike, ti yikʼaluk mu xa kʼusi spas yuʼun chaʼi sbaike (Colosenses 3:21). Pe maʼuk skʼan xal xtok ti jech noʼox kolem yuʼunik li yalab xnichʼnabike, ti muʼyuk xa bu chakʼbeik li mantal ti toj jtunel yuʼunike. Yuʼun mi jech kolemike xuʼ chakʼ ep vokolil. Li Proverbios 29:17 xi chale: «Taqʼuio lec li anichʼone, jech jun avoʼnton yuʼun, jech xcuxet noʼox avoʼnton», xi. Pe xi chal xtok li versikulo 21: «Li bochʼo stotinoj smozo cʼalal biqʼuit toe, tsʼacal xuʼ chlic ventainbatuc scotol li cʼusitic oy yuʼune», xi. Akʼo mi jaʼ chalbe skʼoplal mosoetik li teksto taje, jtunel yuʼunik ek li kerem-tsebetik ta utsʼ-alalile.

18. ¿Kʼusi chakʼ ta ilel li tukʼibtasele, xchiʼuk kʼusi mu xkʼot ta pasel mi tspas li kʼusi yaloj onoʼox li totil-meʼil sventa tstukʼibtas li yalab xnichʼnabe?

¹⁸ Ta melel, li lekil tukʼibtasele jaʼ yakʼobil ta ilel ti skʼanoj yalab xnichʼnab li totil-meʼile (Hebreos 12:6, 11). Mi totil-meʼilutike, jnaʼojtik ti vokol chkakʼtik ti xkʼotuk ta pasel xchiʼuk ti oyuk noʼox smelolal li tukʼibtasel chkakʼtike. Xuʼ van xichʼ nopel ti sventa mu xlik-o kʼope, jaʼ lek ti chkakʼtik akʼo spas li kʼusi tskʼan yoʼonton li pimil chex kerem o tsebe. Pe li totil-meʼil ti jech tspase mu xa me xventain yuʼun li yutsʼ yalal ta tsʼakale (Proverbios 29:15; Gálatas 6:9).

19, 20. ¿Kʼuxi xuʼ pʼij tskʼelbeik skʼoplal li kʼusi chchʼay-o yoʼonton yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike?

¹⁹ Ta voʼnee nopem toʼox ti chkoltavanik ta abtel ta osiltik o ta na li alab-nichʼnabiletike. Li avie, oy ep chex kerem-tsebetik ti ep xokol skʼakʼalik ti muʼyuk bu kʼelbilik  yuʼun stot smeʼike. Pe sventa oyuk kʼusi tspasik ti vaʼ xokol skʼakʼalike, li jpʼolmajeletike ep kʼusi chakʼik sventa chchʼay-o yoʼontonik. Jech noxtok, mi chkichʼtik ta venta ti muʼyuk sbalil chil balumil li mantaletik ta Vivlia ta sventa li talelale, xuʼ van mas to kʼusi muʼyuk lek chbat ta stojolal li chex kerem o tsebe.

²⁰ Jaʼ yuʼun, li pʼijil totil-meʼile jaʼ me tsnop stuk li kʼusi chchʼay-o yoʼonton yalab xnichʼnabe. Pe skʼan me mu xchʼay ta joltik ti yakal chchʼi li chex kerem o tsebe. Ti jujun jabil ch-echʼe xuʼ van tskʼan xa mas tsakel ta mukʼ kʼuchaʼal mukʼta krixchano. Jech oxal chaʼa, li totil-meʼile lek ti chakʼbe batel stʼuj kʼusi chchʼay-o yoʼontone, jaʼ noʼox venta mi chakʼ ta ilel ti yakal chchʼi batel ta mantal ta sventa li kʼusi tstʼuje. Bakʼintike, xuʼ van muʼyuk lek ta stʼuj li sonetik chaʼie xchiʼuk li yamigotake, o yan kʼusitik. Kʼalal jech chkʼot ta pasele, skʼan me chiʼinel ta loʼil sventa mu xa jechuk spas.

21. ¿Kʼu yuʼun ta xichʼ chabiel li chex kerem o tseb kʼalal oy noʼox srasonal tstunes li skʼakʼal ta sventa li chʼayob oʼontonale?

²¹ ¿Kʼu sjalil skʼan chichʼ akʼbel yorail li chʼayob oʼontonale? Ta jlom lumetike chakʼbeik xchʼun li chex kerem-tsebetik ti oy sderechoik ta skʼupinel ta nopolik noʼox li chʼayob oʼontonale. Ti jech taje xuʼ van jaʼ xa noʼox batem ta yoʼontonik ta chʼayob oʼontonal. Li totil-meʼiletike skʼan xchanubtasik ti skʼan xchʼakbeik yorail yan abtelaletike, jech kʼuchaʼal li utsʼ-alalile, li xchanel Vivlia ta stukik noʼoxe, xchiʼinel li ermanoetik ti lek yijik ta mantale, li tsobajeletike xchiʼuk li yan abtelaletik ta nae. Mi jaʼ jech tspase jaʼ me jech mu spas li «cʼusitic tscʼan yoʼntonique», vaʼun jaʼ me jech mu netʼbiluk chkom li skʼop Diose (Lucas 8:11-15).

22. ¿Kʼusi yan skʼan spas li chex kerem o tseb ti maʼuk noʼox li chʼayob oʼontonale?

²² Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Laj xa quil ti jchop noʼox cʼusi lec ta sventa li cristianoetique, jaʼ ti acʼo cuxetuc noʼox yoʼntonic, ti acʼo scʼupinic cʼusi lec ti  jayib cʼacʼal cuxulique. Jaʼ noʼox yacʼojbutic Dios ti acʼo veʼcutic, acʼo cuchʼtic voʼ, ti acʼo jcʼupintic cʼu xʼelan slequil yutsil li cabteltique» (Eclesiastés 3:12, 13). Ta melel, li muyubajele jaʼ jtos ti kʼusi skʼan oyuk ta kuxlejal ti oy noʼox smelolale. Pe jech xtok ta sventa li tsatsal abtele. Li avie, ep chex kerem-tsebetike mu xojtikinik li muyubajel chakʼ li tsatsal abtele, mi jaʼuk li kʼusi xuʼ chaʼi ta yoʼontonik ta sventa skʼanel sba stukik kʼalal chchapaj yuʼunik jtosuk vokolil ti tsnuptanike. Jlome muʼyuk bu akʼbil xchanik junuk abtelal sventa tsmakʼlin-o sbaik li ta xkuxlejalike. Taje jaʼ jun tsatsal vokolil chil li totil-meʼiletike. ¿Mi ta van xavakʼbeik xchan li avalab anichʼnabike? Mi la avakʼbeik xchan li sbalil tsatsal abtele xchiʼuk ti tskʼupinik ta spasele, ta me xchʼiesik lekil talelaletik ti xuʼ stabeik sbalil ta sjunul xkuxlejalike.

23. ¿Kʼuxi xuʼ skʼupil kʼopta xchex kerem-tsebik li totil-meʼiletike?

²³ Manchuk mi oy jvokoltik xchiʼuk li kalab jnichʼnabtike, li kʼusi chal Vivlia liʼe jaʼ me melelik-o: «Li cʼanvaneje mu xlaj o scʼoplal» (1 Corintios 13:8). Mu me xi jpaj ta yalbel ti jkʼanojtik ta melele. Xi jakʼbe jbatike: «¿Mi ta jkʼupil kʼopta li kalab jnichʼnab kʼalal chchapanik junuk kʼop o kʼalal tstsal yuʼunik vokolile? Kʼalal sta-o chkile, ¿mi ta yorail noʼox chkalbe ti jkʼanoj xchiʼuk ti lek li kʼusi la spase?». Akʼo mi yan-o kʼusi chkʼot ta aʼiel bakʼintik, mi xchʼunojik ta melel ti jkʼanojtik li jchex kerem o jtsebtike, xuʼ mas skʼanutik ek.

24. ¿Kʼusi beiltasel ta Vivlia melel onoʼox ta sventa li stsʼitesel alab-nichʼnabiletike, pe kʼusi skʼan teuk ta joltik?

²⁴ Jnaʼtik me ti chkʼot yorail ti jaʼ xa tsnop stukik li kʼusi mas tsots skʼoplal chilik li alab-nichʼnabiletike. Xuʼ van mu koʼoluk tsnopik li totil-meʼiletike. ¿Ati mi tsnop ti mu xa skʼan chtun ta stojolal Jeova li kerem o tsebe? Xuʼ van jech chkʼot ta pasel. Yuʼun kʼalal ta jlom  xnichʼnabtak Jeova ta vinajel la spʼajbeik li tojobtasel yuʼune xchiʼuk la stoy sbaik ta stojolal (Génesis 6:2; Judas 6). Li alab-nichʼnabiletike maʼuk komputadoraetik ti jaʼ noʼox tspasik li kʼusi chkalbetik akʼo spasike. Yuʼun jaʼ kuxlejaletik ti oy snopben stukike, ti jaʼ xa chal stukik ta stojolal Jeova li kʼusi tsnop tspasike. Kʼusuk noʼox, li kʼusi chal Proverbios 22:6 melel onoʼox li mantal te chale: «Chanubtasic lec avalab anichʼnabic ti bu beal tscʼan tstam batele, jech mu scomtsanic o ti cʼalal mol meʼelic xae».

25. ¿Kʼuxi ti mas lek xuʼ jtojbetik ta vokol Jeova ta sventa li mukʼta matanal yakʼojbutik ti jaʼ totil-meʼilutike?

²⁵ Jech oxal chaʼa kakʼbetik yil ti jkʼanojtik tajek li kalab jnichʼnabtike. Kakʼbetik yipal bu kʼalal xuʼ kuʼuntik ta xchʼunel li beiltaseletik ta Vivlia kʼalal ta jtsʼitestike. Lekuk ta chanel li jtalelaltik ta sventa li yichʼel ta mukʼ Diose. Jaʼ jech chkakʼbetik kalab jnichʼnabtik li kʼusi mas lek sventa chkʼotik ta mukʼtik krixchanoetik ti tspasik li kʼusi oy ta sbaike xchiʼuk ti chiʼtaik li Diose. Ti jech taje jaʼ ti kʼuyelan xuʼ mas lek jtojbetik ta vokol Jeova ta sventa li mukʼta matanal yakʼojbutik ti jaʼ totil-meʼilutike.