1. ¿Kʼusi kiltik oy ta stojolal li jtot jmeʼtike, ta skoj taje, kʼu yelan skʼan xkiltik xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik ta stojolalik?

«CHʼUNO me cʼusi chayalbot li atote yuʼun xnichʼonot; mu me xabaj ameʼ ti cʼalal meʼel xae», xi jun pʼijil vinik ta voʼne (Proverbios 23:22). «¡Muʼyuk jnopoj jech ta jpas!», xuʼ van xi chkaltike. Jutuk mu jkotoltikuk mu jaʼuk noʼox muʼyuk ta jpʼajtik li jtot jmeʼtike, moʼoj, yuʼun solel jkʼanojtik tajek. Chkakʼtik venta ti ep tajek kiltik ta stojolalike, yuʼun jaʼ laj yakʼbutik li jkuxlejaltike. Akʼo mi jaʼ sNioʼal kuxlejal li Jeovae, ti muʼyukuk li jtot jmeʼtike chʼabalutik ti jechuke. Mu kʼusi xuʼ xkakʼbetik ti xtoj-o li jkuxlejaltike. Xchiʼuk jnoptik xtok ta skotol li kʼusi la stsʼik-o sbaik, laj yat-o yoʼontonik, li takʼin la slajesik xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton la stsʼitesik tal jun olol jaʼ to ti la sta svaʼleje. Jaʼ yuʼun chaʼa, oy lek srasonal li tojobtasel chakʼ sKʼop Dios liʼe: «Ichʼo ta mucʼ atot ameʼ, yuʼun jech lec chabat, jech jal chacuxi liʼ ta banamil» (Efesios 6:2, 3).

2. ¿Kʼuxi xuʼ spakbeik sutel stot smeʼik ti kʼuyelan laj yichʼik kʼuxubinel li alab-nichʼnabiletike?

² Xi la stsʼibabe yajtsʼaklomtak Cristo li jtakbol Pabloe: «Me oy meʼon ants ti oy yalabtac, o me syalʼalabtaque, li alab nichʼnaletique, jaʼ baʼyuc tscʼan chchanic xcʼuxubinel li bochʼotic oy yuʼunique, yuʼun jaʼ yabtelic. Acʼo spaquic jech chac cʼu chaʼal cʼuxubinbilic ichʼiic tale. Me jech tspasique, toj lec chil li Diose»  (1 Timoteo 5:4). Li alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae «acʼo spaquic» kʼalal tstojbeik ta vokol ti kʼanatike, ti chabiatike xchiʼuk li kʼusitik la spas stot smeʼik, li smukʼtotakik xchiʼuk syayaike. Jtos ti kʼuyelan chichʼ pasel taje, jaʼ ti xkakʼtik venta ti skʼanik akʼo jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti jkʼantike, xchiʼuk ti aniluk noʼox jpastike. Jaʼ me jech skʼanik kʼuxubinel kʼuchaʼal ta jkʼantik kʼuxubinel eke. Skʼan snaʼik ti oy sbalil li xkuxlejalike.

3. ¿Kʼuxi chkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtik, jmukʼtotik xchiʼuk li jyayatike?

³ Jech oxal chaʼa xuʼ xkichʼtik ta mukʼ jtot jmeʼtik, jmukʼtotik xchiʼuk jyayatik kʼalal chkakʼbetik yil ti jkʼanojtike (1 Corintios 16:14). Mi mu jmojuk nakalutik xchiʼuk jtot jmeʼtike, skʼan me jvules ta joltik ti tsots skʼoplal chaʼiik mi lek oyutike. Xuʼ xmuyubajik mi la jtsʼibabetik jlikuk karta, mi la jkʼopontik batel ta telefono o mi bat jvulaʼantike. Jun ants nakal ta Japón ti Miyo sbie, xi la stsʼiba kʼalal 82 xaʼox sjabilale: «Li jtseb [ti tsvulaʼan tsobobbailetik li smalale] xi chalbune: “Meʼ, chiʼinunkutik «ta xanbal»”. Chalbun tal ti kʼusi tsobobbail tsvulaʼanik jujun xemanae xchiʼuk li snumeroal telefonoe. Xuʼ jsaʼ ta mapa xchiʼuk xi chkale: “¡Aa, liʼ oyik li avie!”. Skotol ora ta jtojbe ta vokol Jeova ta skoj ti oy jtseb ti jech stalelale».

4. Li chanubtasel yuʼun srelijion judioetike, ¿kʼuxi la stijbe yoʼonton krixchanoetik sventa muʼyukuk xkʼuxul yoʼontonik ta stojolal li stot smeʼik ti malubemik xae?

⁴ ¿Mi te tsakal skʼoplal li yichʼel ta mukʼ jtot jmeʼtik kʼalal ta jkoltatik ta kʼusitik chtun yuʼunike? Te, jutuk mu skotoluk velta jech. Li ta skʼakʼalil Jesuse, li jbeiltasvanejetik ta srelijion judioetike chchanubtasvanik ti mi yakʼoj xa ta «smoton [Dios]» li stakʼin o li kʼusi oy yuʼun jun krixchanoe, mu xa la xuʼ stunes sventa  tskolta ta takʼin li stot smeʼe (Mateo 15:3-6). ¡Mi jsetʼuk xkʼuxul yoʼontonik! Ta melel, li jbeiltasvanejetik ta relijion taje muʼyuk tstijbeik yoʼonton krixchanoetik sventa chichʼik ta mukʼ li stot smeʼike, yuʼun jaʼ noʼox sventa tspʼajik kʼalal mu skʼan xakʼbeik li kʼusi chtun yuʼunike. Mu bakʼinuk ta jkʼan ta jpastik jech (Deuteronomio 27:16).

5. Akʼo mi chakʼ jutuk koltael li ajvalil ta jlom lumetike, ¿kʼu yuʼun te tsakal skʼoplal bakʼintik ta skoltael ta takʼin li yichʼel ta mukʼ jtot jmeʼtike?

⁵ Ta epal lumetike li ajvalile chakʼ jutuk koltael sventa oyuk kʼusitik chtun yuʼunik li mol-meʼeletike, jech kʼuchaʼal veʼlil, skʼuʼ spokʼik xchiʼuk bu chnakiik. Ta yan xtoke, xuʼ van x-akʼbat stakʼinik kʼalal tspasik juvilare. Pe mi laj li koltael taje o mi mu xlokʼ-oe, li alab-nichʼnabiletike chichʼik ta mukʼ stot smeʼik kʼalal chakʼbeik bu kʼalal xuʼ yuʼunik li kʼusitik chtun yuʼunike. Jech onoʼox ta melel, li xchabiel jtot jmeʼtik ti malubemik xae jaʼ jtos kʼuyelan chkakʼtik ta ilel ti kichʼojtik ta mukʼ li Jeovae, ti jaʼ laj yakʼbe slikeb li utsʼ-alalile.

6. ¿Kʼusitik spasoj jlom alab-nichʼnabiletik sventa chakʼbeik li kʼusitik chtun yuʼun stot smeʼike?

⁶ Epal alab-nichʼnabiletik ti mukʼtik xae stsʼinoj sbaik xchiʼuk ta xkʼuxul yoʼonton xchabioj stot smeʼik ti malubemik xchiʼuk ti ipike. Jlome yikʼojik batel ta snaik li stot smeʼike o te noʼox nopol batemik ta naklej. Yantik xtoke batem xchiʼinik ta naklej. Li spasel jech taje lek kʼusitik kʼotem ta pasel bakʼintik ta stojolal li totil-meʼiletik o li alab-nichʼnabiletike.

7. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk lek ti ta anil noʼox ta jnoptik li kʼusi ta jkʼan ta jpastik ta stojolal li jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

⁷ Pe ti jech tspasike, bakʼintike mu jechuk chkʼot ta pasel li kʼusi snopojike. ¿Kʼu yuʼun? Xuʼ van jaʼ ta skoj ti ta anil noʼox nopbile o ta skoj li kʼusi ch-albat yoʼontonike. «Li bochʼo bije tsnop lec ti bu chbate»,  xi chpʼijubtasvan li Vivliae (Proverbios 14:15). Jech kʼuchaʼal liʼe, jnoptik ti vokol chaʼi ti stuk nakal li jmeʼtik ti meʼel xae xchiʼuk chkaltik ti jaʼ mas lek mi laj kikʼtik batel ta jnatike. Kʼalal pʼijutik ta snopel li kʼusitike, te nitil skʼoplal ti baʼyel xi ta jakʼbe jbatike: «¿Kʼusi chtun yuʼun ta melel? ¿Mi oy bu xuʼ sta koltael ta stojolal ajvalil o ta yantik ti stakʼ chʼamele? ¿Mi tskʼan chbat nakluk te? Mi tanae, ¿kʼusi xuʼ xkʼot ta xkuxlejal? ¿Mi chikta komel li yamigotake? ¿Kʼu van yelan xuʼ xaʼi sba ta sventa taje? ¿Mi jchiʼinojtik xa ta loʼil ta sventa taje? ¿Kʼu van yelan chaʼi sba li jnup jchiʼiltik o li kalab jnichʼnabtik xchiʼuk li voʼotik eke? Mi skʼan kʼelel li jmeʼtike, ¿buchʼu tskʼel? ¿Mi xuʼ ta komon xichʼ kʼelel? ¿Mi jchiʼinojtik xa ta loʼil skotol li buchʼutik oy ta sbaik skʼelele?».

8. ¿Buchʼutik xuʼ jakʼbetik kʼalal ta jnoptik kʼuxi xuʼ jkoltatik li jtotik jmeʼtik ti malubemik xae?

⁸ Ta skoj ti jaʼ oy ta sbaik xchabiel stot smeʼik ti malubemik xa li alab-nichʼnabiletike, jaʼ van mas lek ti stsob sbaik sventa komon snopik li kʼusi skʼan pasele. Jech noxtok, toj jtunel van ti xchiʼinik ta loʼil li moletik ta tsobobbaile o yan ermanoetik ti jech kʼotem ta stojolalik eke. Xi chpʼijubtasvan li Vivliae: «Me muʼyuc bu ta jacʼtique xuʼ muʼyuc stu chcʼot li cʼusi ta jnoptique; yan me oy ep bochʼotic chtojobtasvanique, oy lec stu chcʼot li cʼusi chichʼ nopele» (Proverbios 15:22).

9, 10. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xkichʼtik ta mukʼ li mol-meʼeletik akʼo mi ep xa sjabilalike? 2) Akʼo mi kʼusuk noʼox tspas sventa slekilal stot smeʼ li alab-nichʼnabile, ¿kʼusi skʼan chakʼbe ta ilel?

⁹ Skʼan kʼuxuk chkaʼitik xchiʼuk xkaʼibetik smelolal kʼalal chkichʼtik ta mukʼ li jtot jmeʼtik ti malubemik xae. Ep kʼusi chjel ta xkuxlejal li jun krixchano kʼalal chmalub batele, xuʼ van mas xa vokol chaʼi chanav jujun kʼakʼal, vokol chaʼi chveʼ xchiʼuk vokol xa  kʼusi chvul ta sjol. Xuʼ van skʼan koltael. Stalel onoʼox ti tskʼan chchabiik stot smeʼik li alab-nichʼnabiletike xchiʼuk ti chakʼbeik mantale, pe skʼan me mu xchʼay ta sjolik ti jaʼik mukʼtik krixchanoetik ti ep xa spʼijilike xchiʼuk ti ep xa kʼusi xchanoj ta xkuxlejalike, xchiʼuk ti nopem xaʼiik ti tskʼel sba stukike xchiʼuk ti snop stukik li kʼusi tskʼan tspasike. Ti tskʼan sbaik xchiʼuk ti chkʼuxubin sbaike xuʼ van jaʼ ta skoj ti tspas yabtelik kʼuchaʼal totil o kʼuchaʼal meʼil xchiʼuk ti jaʼ jun mukʼta krixchanoe. Li totil-meʼiletik ti tsnopik ti skʼan jaʼ xa xventainatik yuʼun li yalab xnichʼnabike xuʼ van chat tajek yoʼontonik o xkʼunib yoʼontonik. Jlome chopol chaʼiik xchiʼuk mu skʼanik, yuʼun tsnopik ti mu xa xuʼ sventain sba stukike.

¹⁰ Li vaʼ vokoliletik taje muʼyuk kʼun ta chapanel, pe chkakʼtik me ta ilel slekil koʼontontik mi chkakʼtik akʼo skʼel sba stukik li jtot jmeʼtik ti malubemik xae xchiʼuk ti snop stukik li kʼusi tskʼan spasik ti bu kʼalal xuʼ to yuʼunike. Pʼijutik me mi baʼyel ta jchiʼintik ta loʼil jtot jmeʼtik kʼalal muʼyuk to jnopojtik kʼusi ta jpastike. Xuʼ van ep xa kʼusitik chʼay ta sjolik ta skoj li sjabilalike. Pe kakʼtik akʼo spasik li kʼusi xuʼ to yuʼunik spasele. Xuʼ van chkakʼtik venta ti mas lek xkil jbatik xchiʼukik mi muʼyuk ta jventainbetik li xkuxlejalike. Li jtot jmeʼtike mas me xmuyubajik, jaʼ jech li voʼotik eke. Akʼo mi persa oy kʼusi skʼan jpastik ta sventa slekilal li jtot jmeʼtike, tsots me skʼoplal ti xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk ti oyuk sbalilik chkiltike. Xi chpʼijubtasvan li sKʼop Diose: «Vaʼano me abaic; ichʼic me ta mucʼ li moletique» (Levítico 19:32).

11-13. Mi muʼyuk lek laj yil sbaik ta sbikʼtal xchiʼuk stot smeʼ li jun vinik o jun antse, ¿kʼuxi xuʼ stsal yuʼun ti kʼuyelan chaʼi sba sventa xuʼ xchabi li stot smeʼ ti malubem xae?

¹¹ Bakʼintike, li kʼusi vokol-o chaʼiik sventa chichʼik  ta mukʼ stot smeʼik li alab-nichʼnabiletike, jaʼ ta skoj ti muʼyuk lek laj yil sbaik xchiʼukik kʼalal bikʼitik toʼoxe. Xuʼ van muʼyuk la skʼanutik xchiʼuk muʼyuk la xkʼuxubinutik li jtotike, li jmeʼtik xtoke xuʼ van jpʼel xal xchiʼuk toj tsots yoʼonton. Yikʼaluk van chopol to chkaʼitik, ta to xi jkap o kʼux to chkaʼitik ta skoj ti maʼuk jech la spasik kʼuyelan ta jkʼantik toʼoxe. ¿Mi xuʼ stsal kuʼuntik ti kʼuyelan chkaʼi jbatike? *

¹² Jun vinik ti Basse sbi ti te chʼi ta Finlandiae, xi chale: «Li jchaʼtote jaʼ toʼox bankilal soltaro ta SS ta Alemania nazi. Toj anil ch-ilin, vaʼun xibal sba. Ep ta velta ta jsat la smaj li jmeʼe. Jun kʼakʼale ilin tajek ta jtojolal, la slokʼes li xchuke xchiʼuk la sjisbun ta jsat li s-eviyaile. Toj tsots tajek la smajun, yuʼun ta tem to li kʼot».

¹³ Manchuk mi jech, skʼan me kʼelel li kʼusi lek xtoke. Xi to chal li Basse: «Pe jech xtok, tsots abtej xchiʼuk muʼyuk bu la sten komel ti oy ta sba smakʼlinel yutsʼ yalale. Mi junuk velta laj yakʼbun ta ilel ti skʼanojune, pe jnaʼoj ti jaʼ ta skoj ti ep yiloj svokole. Nutsat lokʼel yuʼun smeʼ kʼalal bikʼit toʼoxe. Toj ep laj yil svokol xchiʼuk ta skeremal noʼox bat ta pas kʼop. Laj kaʼibe jutuk smelolal ti kʼu yuʼun jech stalelale xchiʼuk maʼuk chkakʼbe smulin. Kʼalal li chʼi xchiʼuk tsakat ta chamel li stuke, laj kolta ti bu kʼalal xuʼ kuʼun jaʼ to ti kʼalal chame. Mu kʼunuk laj kaʼi, pe la jpas ti bu kʼalal xuʼ kuʼune. Laj kakʼ persa sventa jaʼuk lekil nichʼonilun jaʼ to ti kʼalal chame, ta jnop ti la xchʼamun ta xnichʼone».

14. ¿Kʼusitik tekstoal ta Vivlia sta-o ta kʼusitik ta jkuxlejaltik ti te nitil skʼoplal li xchabiel jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

¹⁴ Ta utsʼ-alalil xchiʼuk ta yan kʼusitik ta jkuxlejaltike, sta-o li tojobtasel ta Vivlia liʼe: «Jaʼ me lapic o li slequil  avoʼntonique, li cʼuxubinvaneje, ti biqʼuit chavacʼ abaique, ti mansooxuc noʼoxe, li yutsil avoʼntonique, xchiʼuc li smucʼul avoʼntonique», xchiʼuk «lec xavil abaic, cʼux xavaʼay abaic ta jujuntal. Talbat xapasbeic abaic perdón jech chac cʼu chaʼal la spasboxuc perdón Dios ta sventa li Cristoe» (Colosenses 3:12; Efesios 4:32).

15. ¿Kʼu yuʼun toj kʼux bakʼintik skʼelel li jtot jmeʼtike?

¹⁵ Li skʼelel jtot o jmeʼtik ti ip chaʼie toj tsots, yuʼun ep abtelal skʼan pasel, ep kʼusitik skʼan jbaintik xchiʼuk skʼan chʼakbel ep yorail. Pe li kʼusi mas toj tsotse jaʼ ti  kʼuyelan chkaʼi jbatike. Toj kʼux ta kʼelel ti kʼuyelan yantik ch-ipaj batel li jtot jmeʼtike, ti chchʼay ta sjol kʼusitike xchiʼuk ti mu xa xuʼ yuʼun spasel kʼusitik ta stuk noʼoxe. Li Sandy ti likem ta Puerto Ricoe, xi chale: «Li jmeʼe jaʼ toʼox tstsob li kutsʼ kalalkutike. Toj kʼux laj kaʼikutik kʼalal la jchabikutike. Baʼyele xkoxkun chanav; te une lik stunes snamteʼ, ta tsʼakale lik stunes jun andador xchiʼuk ta slajebe lik stunes silla de ruedas. Tsatsaj batel li xchamele, vaʼun cham. Ipaj ta kanser ta sbakil xchiʼuk laj yichʼ kʼelilanel ta kʼakʼal-akʼobal. La jpokutik, la jmakʼlinkutik xchiʼuk la jkʼelbekutik vun. Toj tsots laj kaʼikutik, laj kat tajek koʼontonkutik. Kʼalal laj kakʼ venta ti chlaj xa batel li jmeʼe, li okʼ, yuʼun jkʼanoj tajek».

16, 17. ¿Kʼusi tojobtasel xuʼ xkoltavan sventa oyuk noʼox smelolal kʼusi tspas li buchʼu chchabi stot o smeʼe?

¹⁶ Mi jaʼ jech ta jtojolaltik eke, ¿kʼusi xuʼ jpastik? Toj ep me tskoltautik mi chkaʼitik kʼusi chal Jeova kʼalal ta jkʼeltik Vivliae xchiʼuk ti ta jkʼopontik ta orasione (Filipenses 4:6, 7). Jtunel me ek ti lek noʼox xi jveʼe xchiʼuk ti jkuxtik leke. Jaʼ me jech jun koʼontontik xchiʼuk lek noʼox jbekʼtaltik sventa ta jchabitik li kutsʼ kalaltike. Xuʼ van xkiktatik spasel bakʼintik li kʼusi nopem xkaʼitik spasel jujun kʼakʼale. Akʼo mi mu xuʼ xi jbat ta vakasion, lek ti jsabetik yorail sventa jkux koʼontontike. Sventa jchʼakbetik lek yoraile, xuʼ oy buchʼu xkalbetik sventa chchiʼin komel li jtotik o jmeʼtik ti ipe.

¹⁷ Jechtik onoʼox ti solel ta suj sbaik li buchʼutik chchabi stot smeʼike. Pe skʼan me mu ta jmuluk chkaʼitik li kʼusi mu spas kuʼuntike. Mi yakal ta jchabitik jtot o jmeʼtik ti ipe, teuk me ta joltik li kʼusi spas kuʼuntike. Skʼan me oyuk noʼox smelolal li kʼusi chkakʼbetik li jtot jmeʼtike, li kʼusi chkakʼbetik jnup jchiʼiltike xchiʼuk li kalab jnichʼnabtike.

18, 19. ¿Kʼusi koltael yaloj chakʼbe yajtuneltak li Jeovae, xchiʼuk kʼusi loʼilal chakʼ ta ilel ti tspas li kʼusi yaloje?

¹⁸ Li ta Vivlia ti jaʼ sKʼop Jeovae, ta slekil yoʼonton tstojobtas li buchʼutik chchabi stot smeʼik ti malubemik xae, akʼo mi maʼuk noʼox li koltael chakʼ taje. «Li Mucʼul Diose nopol oy ta stojol li bochʼo tscʼanic vocole —xi akʼbat snaʼ yuʼun Dios li jtsʼibajom yuʼun salmoe—, [...] chaʼibe li scʼopic cʼalal xvocoletique, jech ta scolta.» Li Jeovae tskolta, jaʼ xkaltik, chchabi li yajtuneltak ti tukʼ yoʼontonike, akʼo mi toj tsots li svokolike (Salmo 145:18, 19).

¹⁹ Myrna ti nakal ta Filipinase, jaʼ jech laj yil svokol kʼalal la xchabi smeʼe, ti alubem kom sbekʼtal ta skoj apoplejía chamele. «Chʼabal yan vokolil ti chakʼ tajek at-oʼonton kʼalal chkiltik chil svokol junuk buchʼu jkʼanojtike xchiʼuk ti mu xuʼ xalbot bu ti kʼux chaʼie —xi la stsʼiba li Myrnae—. Xkoʼolaj xchiʼuk kʼunkʼun yakal chjikʼav yilel xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi xuʼ jpase. Ep ta velta la jkejan jba xchiʼuk laj kalbe Jeova ti toj lubemun chkaʼie. Li okʼ jech kʼuchaʼal David kʼalal xvokolet la skʼanbe Jeova ti akʼo stsobbat ti kʼuyepal lokʼ yaʼlel sate xchiʼuk ti akʼo mu xchʼay ta sjole. [Salmo 56:8.] Vaʼun li Jeovae laj yakʼbun kipal ti chtun kuʼune, jech kʼuchaʼal yaloj onoʼoxe. “Jaʼ la scoltaun li Mucʼul Diose.”» (Salmo 18:18.)

20. ¿Kʼusitik albil ta Vivlia ti chkoltavan sventa lekuk noʼox kʼusi tsnopik li buchʼutik chchabi stot smeʼik ti malubemik xae xchiʼuk manchuk mi chchamike?

²⁰ Albil ti mu ta muyubajeluk chlaj skʼoplal kʼalal ta jchabi jtot jmeʼtik ti malubemik xae. Akʼo mi chkakʼbetik tajek yipal, ta onoʼox xcham li jtot jmeʼtike, jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal smeʼ li Myrnae. Pe li buchʼutik spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae snaʼojik ti maʼuk noʼox te chlaj skʼoplal xkuxlejal li buchʼu chame. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Jchʼunoj ti ta xchaʼcuxes animaetic li  Diose, jech jun coʼnton ta jmala, [...] jchʼunojcutic ti ta xchaʼcuxiic li bochʼotic lequique xchiʼuc li bochʼotic chopolique» (Hechos 24:15). Li buchʼutik chamem stot smeʼike chpatbat yoʼontonik ti oy chaʼkuxesele xchiʼuk ti yaloj Dios chakʼ tal jun kʼupil achʼ balumile, ti bu «muʼyuc xa bochʼo chcham[e]» (Apocalipsis 21:4).

21. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kʼalal chkichʼtik ta mukʼ jtot jmeʼtik ti malubemik xae?

²¹ Li yajtuneltak Diose chkʼuxubin stot smeʼik ti malubemik xae xchiʼuk chichʼik ta mukʼ (Proverbios 23:22-24). Kʼalal jech tspasike chil ta xkuxlejalik li kʼusi chal li pʼijil loʼil liʼe: «Alab nichʼnabetic, acʼbeic xcuxetel yoʼnton li atot ameʼique; cuxetuc noʼox yoʼnton avuʼunic li bochʼo la svoqʼuesoxuc laj yayintasoxuque» (Proverbios 23:25). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti buchʼutik chichʼik ta mukʼ stot smeʼik ti malubemik xae chichʼik ta mukʼekli JeovaDiosexchiʼukchakʼikmuyubajuk.