1. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti junuk yoʼonton li utsʼ-alalil sventa junuk yoʼonton ek li krixchanoetike?

LI UTSʼ-ALALILE jaʼ li kʼusi mas voʼne slikel ta Balumile xchiʼuk toj tsots skʼoplal yabtel ta stojolal li krixchanoetike. Ti kʼu sjalil yechʼel tal li kuxlejale, ti jun yoʼonton li krixchanoetike jaʼ ta skoj ti jun yoʼonton li utsʼ-alaliletike. Li ta utsʼ-alalile jaʼ li bu xuʼ lek xichʼ tsʼitesel li alab-nichʼnabiletik sventa xkʼotik ta lekil yijil krixchanoetike.

2-5. 1) Alo kʼuyelan chaʼi sba li kʼox kerem kʼalal chmuyubaj li yutsʼ yalale. 2) ¿Kʼusi vokoliletik yilojik junantik utsʼ-alaliletik?

² Li ta utsʼ-alalil ti xmuyubaj noʼoxe jaʼ te chichʼ tael lekilal xchiʼuk jun oʼontonal. Nopo noʼox jlikeluk avaʼi ta stojolal jun lekil utsʼ-alalil. Kʼalal yakal chveʼike, li jkʼanvanej totil-meʼiletike jmoj chchoti xchiʼuk li yalab xnichʼnabike  xchiʼuk tsloʼiltaik li kʼusitik kʼot ta pasel ta kʼakʼale. Li ololetike xmuyubajik noʼox chalik li kʼusi kʼot ta pasel ta chanob vune. Ti kʼu sjalil jmoj oyik taje tstsatsubtasbat yoʼontonik sventa xkuch yuʼunik li kʼusi oy ta balumil li ta yokʼomale.

³ Li ta utsʼ-alalil ti xmuyubaj noʼoxe, li kʼox kereme snaʼoj ti chkʼelat yuʼun stot smeʼ kʼalal mi ipaje, xuʼ van tsjel sbaik ta xchabiel ta akʼobaltik ta xokon stem. Snaʼoj ti xuʼ xbat ta stojolal smeʼ o stot kʼalal chil vokoliletik sventa xtojobtasat xchiʼuk ti xkoltaate. Li kʼox kereme chabibil chaʼi sba, akʼo mi noj ta vokolil li balumile.

⁴ Kʼalal chchʼi li alab-nichʼnabiletike, stalel onoʼox ti chnupunik xchiʼuk chil yalab xnichʼnabike. «Li jun krixchanoe jaʼ to chakʼ venta kʼu to yepal oy yil ta stojolal stot smeʼ kʼalal oy xa jun xnichʼone», xi chal jun pʼijil loʼil ta Japón. Jaʼ to un li alab-nichʼnabiletik ti oy xa xchʼulelike chakʼbeik yipal sventa oyuk muyubajel ta yutsʼ yalalik ta skoj ti tstojbeik ta vokol li stot smeʼik ti kʼanatik ta sbikʼtalike, vaʼun chchabiik xtok li stot smeʼik ti malubemik xae, ti lek chaʼiik xchiʼinel li smamobtakike.

⁵ Xuʼ van xi yakal cha nop li avie: «Jech, jkʼanoj li kutsʼ kalale, pe mi jaʼuk xkoʼolaj ti kʼuyelan laj yichʼ albel skʼoplale. Li voʼon xchiʼuk jnup jchiʼile jelel li yorail kabtelkutike xchiʼuk mu masuk chkil jbakutik. Kʼalal chi loʼilajkutike jaʼtik onoʼox chkalbekutik skʼoplal li takʼine». O mi xi van chkaltike: «Li kalab jnichʼnab xchiʼuk jmamobtake nakalik ta yan jteklum, mu bakʼinuk xkilik-o». Jech ta melel, ta skoj ti mu kʼusi xkutike, ep ta velta li xkuxlejal kutsʼ kalaltike muʼyuk ti lek xa tajeke. Manchuk mi jech, jlom krixchanoetike chmuyubaj li ta yutsʼ yalalike. ¿Kʼuxi chutik? ¿Mi oy bu ta tael muyubajel li ta utsʼ-alalile? Li stakʼobile jaʼ ti oye. Pe yoʼ to mu jchanbetik skʼoplale, skʼan jtakʼtik yan sjakʼobil ti tsots skʼoplale.

6. ¿Kʼusitik utsʼ-alalil chichʼ albel skʼoplal li ta livro liʼe?

⁶ Li ta mukʼtik lumetik ti bu chmal batel Kʼakʼale, li  utsʼ-alaliletike jaʼ li totile, li meʼile xchiʼuk li alab-nichʼnabiletike. Li mukʼtotil xchiʼuk li yayaile nakal ta sna stukik mi xuʼ to yuʼunike. Akʼo mi tskʼopon sbaik xchiʼuk li yan yutsʼ yalalik ti nom xa yiloj sbaike, mu xa masuk jaʼ oy ta sbaik skʼelel. Taje, jaʼ me li utsʼ-alalil ti mas chkalbetik skʼoplal li ta livro liʼe. Pe, leʼ xa tal ta jayibuk jabile vinajem skʼoplal yan jaytosuk utsʼ-alaliletik: utsʼ-alalil ti jaʼ noʼox sbainoj stuk li totil o li meʼile, li bu jmoj nakal xchiʼuk yalab xnichʼnabik ti laj yilik kʼalal jelel toʼox snup xchiʼilike xchiʼuk li utsʼ-alalil ti bu mu jmojuk nakalik li totil xchiʼuk li meʼil ta skoj ti te van kʼusiuk srasonale.

7. ¿Kʼusi jaʼ li utsʼ-alaliletik ti nomtik xa yiloj sbaike?

⁷ Ta jlom lumetike nopem xaʼiik ti jmoj nakalik li utsʼ-alaliletik ti nomtik xa yiloj sbaike. Li ta utsʼ-alaliletik taje, li alab-nichʼnabiletike sbainojik to skʼelel stot smeʼik ti malubemik xae, xchiʼuk ti kʼuyelan chil sbaik xchiʼuk li kʼusi sbainojik ta utsʼ-alalile te to chkʼot kʼalal ta stojolal li yutsʼ yalalik ti nomtik xa yiloj sbaike. Jutuk mu skotoluk velta li buchʼutik ta utsʼ-alaliletike tskolta sbaik ta saʼel sveʼelik, ta stsʼitesel xchiʼuk ta xchanubtasel li sjun nichʼnabtakike o li yan yutsʼ yalalik ti nom xa xil sbaike. Li beiltaseletik chichʼ chanel li ta livro liʼe xuʼ xtun yuʼunik ek li utsʼ-alaliletik ti nomtik xa yiloj sbaike.

8, 9. ¿Kʼusi vokoliletik ta jlom lumetik chakʼ ta ilel ti yakal xjel li utsʼ-alalile?

⁸ Li avie yakal xjel batel li utsʼ-alalile, pe kʼux ta alel ti maʼuk sventa slekilale. Kalbetik skʼoplal avaʼi li India lume. Li ta lum taje, epal ajnilaletike nakalik xchiʼuk li yutsʼ yalal smalalike xchiʼuk ch-abtejik ta snaik ti jaʼ beiltasbilik yuʼun li yutsʼ yalal smalalike. Pe li avie muʼyuk bu labal sba ta aʼiel ti chlokʼik ta abtel li ajnilaletik ta Indiae, pe jech noxtok skʼan onoʼox la spasik ek li yabtelik ta snaike. Ta epal lumetike xi tsjakʼbe sbaike: «Kʼalal ta jkoʼoltastik xchiʼuk li yantik ta yutsʼ yalale, ¿kʼu to yepal yabtel skʼan spas ta sna li ants ti ch-abtej ta yan bu jotukale?».

 ⁹ Li krixchanoetik ti nakalik ta lumetik ti bu chlokʼ tal Kʼakʼale, nopem xaʼiik ti nakalik xchiʼuk li yutsʼ yalalik ti nom xa yiloj sbaike. Pe ta skoj ti xchanojbeik xa stalelal xkuxlejal ti stuk noʼox nakalik li krixchanoetik bu chmal batel Kʼakʼale, xchiʼuk ti oy vokolil ta takʼine, li utsʼ-alaliletik ti jmoj nakalik xchiʼuk yutsʼ yalalik ti nom xa yiloj sbaike, yakal xa xkʼunib batel. Jaʼ yuʼun, epal krixchanoetike jaʼ xa jun alal ikatsil chilik ti chchabiik li yutsʼ yalalik ti malubemik xae, maʼuk xa jun matanal chaʼiik. Jlom totil-meʼiletik ti malubemik xae chichʼik ilbajinel, xchiʼuk li ta epal lumetike muʼyuk xa bu labal sba ta ilel ti chichʼik ilbajinel li utsʼ-alaliletik ti malubemik xae o ti mu xa xichʼik ichʼel ta mukʼe.

10, 11. ¿Kʼusitik kʼotem ta pasel ti chakʼ ta ilel ti yakal chjel batel li utsʼ-alaliletik ta Europae?

¹⁰ Buyuk xa noʼox ta ilel li xtuchʼel nupunel ta registro civile. Li ta Españae, li xtuchʼel nupunel leʼ xa ta sjelavel tal sjabilal 1970, jaʼ ti ta 100 jnupuneletike 1 la xtuchʼ snupunelik, vaʼun li ta sjelavel tal sjabilal 1990 xtale jaʼ ti ta 100 jnupuneletike 12 la xtuchʼsnupunelik. Li ta Gran Bretañae, jaʼ li bu mas epajem li xtuchʼel nupunel ta Europae (ta xichʼ chapel ti ta 10 jnupuneletike 4 ta xtuchʼ snupunelik), yilojik ti jaʼ xa epajem ta anil li utsʼ-alaliletik ti jaʼ noʼox sbainoj stuk li totil o li meʼile.

¹¹ Yaʼeluk li ta Alemaniae yakal xchʼay batel skʼoplal li melel utsʼ-alalile. Li ta jabiletik x-echʼ tal ta 1990, li 35% naetik ta Alemaniae kʼajomal jun krixchano te nakal, xchiʼuk li 31%, chaʼvoʼ te nakalik. Li nupuneletik ta Francia xtoke yantik xa xjutukaj batel, xchiʼuk li buchʼutik chnupunike nopolik noʼox ta xtuchʼ snupunelik xchiʼuk mu jaluk jmoj chnakiik kʼuchaʼal toʼox ta voʼnee. Epal krixchanoetike jaʼ mas lek chaʼiik ti jaʼ noʼox jmoj chnakiike yuʼun mu skʼan sbainik li nupunele. Ti vaʼ yelan chichʼ pasele jech ilbil chkʼot ta pasel ta spʼejel Balumil.

12. ¿Kʼuxi chil svokol ololetik ta skoj ti kʼuyelan chjel batel utsʼ-alalil avie?

¹² ¿Kʼusi xuʼ xichʼ alel ta stojolal li alab-nichʼnabiletike?  Ta Estados Unidos xchiʼuk ta yantik epal lumetike epaj ti chvokʼ ololetik ti muʼyuk nupunem li stot smeʼike (jlom meʼiletike muʼyuk to bu staoj svaʼlejik). Epal tsebetike jelajtik li stot yalabike. Li aʼyejetik ti chvinaj ta television o ta radio ta spʼejel Balumile jaʼ ta xalik ti oy ta smiyonal noʼox ololetik ti chʼabal snaike, ti naka ta kaye oyike; ep chjatavik lokʼel ta snaik ta skoj ti ch-ilbajinatike, li yantike tsnutsatik lokʼel ta skoj ti mu xa xuʼ xmakʼlinatike.

13. ¿Kʼusi vokoliletik ti oy ta buyuk noʼox ti mu xakʼ xmuyubaj li utsʼ-alaliletike?

¹³ Ta melel: yakal chil svokol li utsʼ-alalile. Maʼuk noʼox ta skoj li kʼusitik laj xa kaltike, yuʼun ep ti muʼyuk chmuyubajik ta skoj ti jtoyba li kerem-tsebetike, li slutsʼel ololetik sventa chilbajinike, li majbail ta nupunele, li yakubele xchiʼuk li yantik vokoliletik ti toj kʼuxik ta aʼiele. Epal kerem-tsebetik xchiʼuk yijil krixchanoetike tsnopik ti nom oy ta stojolal utsʼ-alalil li jun oʼontonale.

14. 1) ¿Kʼusitik la ta skoj ti chil svokol li utsʼ-alalile? 2) ¿Kʼu yelan laj yalbe skʼoplal jun abogado ta baʼyel siglo ti kʼuyelan li balumil avie, xchiʼuk kʼusi kʼotem ta pasel ta stojolal utsʼ-alalil ta sventa li kʼusi laj yale?

¹⁴ ¿Kʼu yuʼun chil svokol li utsʼ-alalil avie? Jlome chalik ti jaʼ ta skoj ti chlokʼ ta abtel li antse; yantike, chalik ti jaʼ ta skoj ti sok xa tajek stalelal li krixchanoetik ta jkʼakʼaliltike xchiʼuk chalik ti jaʼ ta skoj li kʼusitik yane. Leʼ xa ta chaʼmil jabile, jun abogado ti lek ojtikinbile laj yal ti chil ep vokoliletik li utsʼ-alalil kʼalal xi la stsʼibae: «Cʼalal poʼot xa slajebal cʼacʼale ta to xlic tsots vocol. Yuʼun li cristianoetique jaʼ noʼox tspasic cʼusi tscʼan stuquic. Ta xbat yoʼntonic yuʼun taqʼuin. Tstoy sbaic. Stuc noʼox xaʼay sbaic. Yan xichʼ xalic. Mu xchʼunbeic smantal stot smeʼic. Mu cʼusi snaʼ stojic ta vocol. Muʼyuc ta yoʼntonic yichʼel ta mucʼ Dios. Muʼyuc slequil yoʼntonic, muʼyuc xcʼuxul yoʼntonic, ta saʼbeic smul yantic, muʼyuc spajeb chaʼyic li cʼusi tscʼan yoʼntonique, solel mu xqʼuexovic o, simaronijemic o ta jyalel, jaʼ tscontrainic o li cʼusitic leque. Ta xʼacʼvanic ta cʼabal; sujoj noʼox sbaic o. Toj mucʼ chacʼ sbaic. Jaʼ batem ta yoʼntonic o li cʼusi tscʼan stuquique; mu jaʼuc tsaʼic li Diose» (2 Timoteo 3:1-4).  ¿Mi oy buchʼu xuʼ xal ti muʼyuk jech yakal chkʼot ta pasel li ta jkʼakʼaliltike? Li ta jun balumil ti jech stalel kʼuchaʼal laj kaltike, ¿mi labal van chavaʼi ti chil svokol epal utsʼ-alaliletike?

15-17. Li livro liʼe, ¿kʼusi livroal chalbe skʼoplal ti bu xuʼ jtatik-o muyubajel ta utsʼ-alalile?

¹⁵ Yichʼoj akʼel epal tojobtaseletik sventa kʼuyelan ta tael muyubajel li ta utsʼ-alalile. Ta mukʼtik lumetik bu chlokʼ talel Kʼakʼale oy epal livroetik xchiʼuk revistaetik ti chkoltavanik sventa taje. Ti kʼusie jaʼ ti jtojobtasvanej krixchanoetike ta skontrain sba li kʼusi chalike, xchiʼuk li kʼusi lek chtojobtasvan avie xuʼ van muʼyuk xa sbalil li okʼome.

¹⁶ ¿Bu xuʼ xichʼ tael beiltasel ta sventa li utsʼ-alalil ti xuʼ jpat-o koʼontontike? ¿Mi ta van xa saʼ ta jun livro ti laj yichʼ tsʼibael leʼ xa ta 1900 sjabilale? ¿O mi ta van xa nop ti muʼyuk xa sbalil tajek jun livro kʼuchaʼal taje? Ta melel, ti bu xuʼ ta tael muyubajel li ta utsʼ-alalile jaʼ ta jun livro kʼuchaʼal taje.

¹⁷ Li livro taje jaʼ li Vivliae. Jech kʼuchaʼal chakʼ ta ilel skotol li sprevailtake, jaʼ laj yakʼ ta naʼel stuk li Diose. Li Vivliae xi chale: «Scotol li scʼop Dios tsʼibabil comele jaʼ laj yacʼ ta naʼel ta sventa svuʼel stuc li Diose. Jech lec chtun ta sventa chanubtasel, ta sventa taqʼuiel, ta sventa tuqʼuibtasel, xchiʼuc ta sventa bijubtasel ta spasel cʼusi tucʼ» (2 Timoteo 3:16). Li ta livro liʼe ta jtijbotkutik avoʼonton sventa cha nop kʼuxi xuʼ cha skoltaot ta «[s]tuqʼuibtasel» kʼusitik li Vivlia kʼalal cha nuptan vokoliletike xchiʼuk li kʼusitik chakʼbe svokol li utsʼ-alaliletik avie.

18. ¿Kʼu yuʼun oy srasonal ti ta jchʼuntik li tojobtasel chal Vivlia ta sventa nupunele?

¹⁸ Mi cha nop ti mu xuʼ skolta utsʼ-alaliletik li Vivlia sventa xuʼ xmuyubajike, nopo avaʼi liʼe: li buchʼu laj yakʼ ta naʼel li Vivliae jaʼ laj yakʼbe slikeb xtok li nupunele (Génesis 2:18-25). Li Vivliae chal ti jaʼ Jeova sbie (Éxodo 3:14, Ch, kʼelo li tsʼib ta yok vune). Jaʼ li Jpasvanej xchiʼuk li Totil  yuʼun skotol kʼusitik kuxajtike (Efesios 3:14, 15). Li Jeovae yilojbe onoʼox tal slikeb li xkuxlejal utsʼ-alaliletike. Xojtikin onoʼox kʼusi kʼopetik xuʼ xkʼot ta stojolalik xchiʼuk yakʼoj tojobtasel sventa xichʼ chapanel. Ti kʼu xa sjalil tal li kuxlejale, li buchʼutik ta sjunul yoʼonton xchʼunojik xchiʼuk yutsʼ yalalik li beiltaseletik ta Vivliae yilojik mas muyubajel li ta yutsʼ yalalike.

19-21. ¿Kʼusi kʼotem ta xkuxlejalik jlom krixchanoetik ta jkʼakʼaliltik ti chakʼ ta ilel ti xuʼ xchapbe skʼop nupultsʼakaletik li Vivliae?

¹⁹ Jech kʼuchaʼal liʼe, jun meʼil ta Indonesiae jaʼ toʼox jun ants ti jaʼ noʼox batem ta yoʼonton tajimole. Epal jabil muʼyuk la skʼel li oxvoʼ yalabe, xchiʼuk naka saʼ kʼop tspasik xchiʼuk li smalale. Li ants taje lik xchan Vivlia. Ta kʼunkʼun la xchʼun ti jaʼ melel skotol li kʼusi chchanubtasvan li Vivliae. La xchʼun li kʼusi chale xchiʼuk ipas ta jun lekil ajnilal. Ti kʼuyelan jelbat xkuxlejal yuʼun li beiltaseletik ta Vivliae, laj yil-o smuyubajel skotol li utsʼ-alalile.

²⁰ Jun ajnilal ti ta España likeme xi chale: «Kʼajomal toʼox jun jabil kikʼoj jbakutik kʼalal tsots lik jkʼopkutike», xi. Li nupultsʼakal taje mu jmojuk kʼusi tsnopik xchiʼuk muʼyuk mas xloʼilajik, jaʼ noʼox kʼalal chut sbaike. Akʼo mi oy jun yuni tsebik, la snop ti ta xchʼak sbaik jech kʼuchaʼal chal smantal ajvaliletike. Pe baʼyel laj yichʼik albel ti akʼo saʼik koltael ta Vivliae. Lik xchanik li tojobtaseletik chakʼ ta sventa li buchʼu nupunemike xchiʼuk la xchʼunik. Mu jaluk echʼ, vaʼun lek noʼox lik skʼopon sbaik xchiʼuk jun xa noʼox yoʼontonik likel xchiʼuk xmuyubaj li yutsʼ yalalike.

²¹ Li Vivliae tskolta ek li buchʼutik malubemik xae. Jech kʼuchaʼal li sloʼilal jun nupultsʼakal ti likem ta Japone. Li malalile toj echʼem x-ilin xchiʼuk chmajvan bateltik. Li stsebetake lik xchanik Vivlia akʼo mi chkontrainvan li stot smeʼike. Ta tsʼakale, li totile la xchanbe stalelal li stsebetake, pe li meʼile mi jsetʼuk skʼan. Manchuk mi jech, kʼalal echʼ xaʼox jayibuk jabile laj yakʼ venta li kʼusi lek kʼot ta pasel ta yutsʼ yalal ta skoj li beiltaseletik ta Vivliae. Li stsebetake laj stsakik ta venta li smeʼike xchiʼuk lekub tajek stalelal li stotike. Li kʼusi laj yile tijbat-o yoʼonton ta xchanel  li Vivliae xchiʼuk jelbat-o stalelal ek. Li  ants ti oy xa sjabilal taje xi laj yalilane: «Jaʼ to laj kilkutik muyubajel li ta jnupunelkutike», xi.

22, 23. Li Vivliae, ¿kʼuxi tskolta krixchanoetik ti jeltos slumalik sventa tstaik muyubajel li ta yutsʼ yalalike?

²² Li krixchanoetik taje te tsakal skʼoplalik li ta epal krixchanoetik ti xchanojik kʼuxi ta tael muyubajel ta utsʼ-alalile. Xchʼamojik li tojobtaseletik chakʼ Vivliae xchiʼuk yakʼoj ta xkuxlejalik. Melel onoʼox ti liʼ to nakalik ta jun balumil ti bu oy saʼ kʼope, ti chopol stalelale xchiʼuk ti jech to chil svokolik ta takʼin kʼuchaʼal li yan krixchanoetike. Xchiʼuk jpas mulil krixchanoetik to, pe tsta smuyubajelik kʼalal chakʼbeik yipal ta spasel li kʼusi tskʼan li buchʼu laj yakʼbe slikeb li utsʼ-alalile. Jech kʼuchaʼal chal Vivliae, li Jeovae xi chale: «Vuʼun ta jchanubtasot cʼusi lec ta pasel ta sventa alequilal; vuʼun ta jtojobtasot bu beal tscʼan chatam batel» (Isaías 48:17).

²³ Akʼo mi leʼ xa van ta chaʼmil jabil laj yichʼ tsʼibael li Vivliae, li tojobtasel chakʼe toj jtunel ta jkʼakʼaliltik. Jech xtok, laj yichʼ tsʼibael sventa skotol krixchanoetik. Li Vivliae maʼuk jun livro ti jaʼ yuʼun jkaxlanetike. Li Jeovae «jchop noʼox stsʼunubal la spas li jaychop cristianoetique», xchiʼuk xojtikinbe stalelal li krixchano ti buyuk lumal nakale (Hechos 17:26). Li beiltaseletik chakʼ Vivliae toj jtunel kuʼun jkotoltik. Mi chavakʼ ta akuxlejale, ta me xa ta ek li kʼusi chakʼ muyubajel ta utsʼ-alalile.