1, 2. 1) ¿Kʼusi la spasik li jbabeetik ta relijion ta skoj ti tskontrainik cholmantale, pe kʼusi la spasik li jtakboletike? 2) ¿Kʼu yuʼun laj yalik ti muʼyuk chiktaik cholmantal li jtakboletike?

 JAʼTIK to laj yichʼ pasel li skʼinal Pentekostes ta sjabilal 33, vaʼun te to noʼox jayibuk xemana slikel li stsobobbail yajtsʼaklom Kristo ta Jerusalene. Li Satanase chil ti muʼyuk to stsakoj lek yip li tsobobbaile, jaʼ yuʼun jaʼ to yorail chil ti tslajesbe skʼoplale. Ta ora noʼox lik stunes li jnitvanejetik ta relijion sventa mu xa x-akʼbat xcholik mantale. Pe tspasik-o batel yabtelik li jtakboletike, vaʼun ep viniketik xchiʼuk antsetik chkʼotik ta «jchʼunolajeletik yuʼun [li] Kajvaltike» (Ech. 4:18, 33; 5:14).

² Ta skoj ti sokem tajek sjolik li jkontrainvanejetike oy to kʼusi yan tspasik: tstikʼik ta chukel li jtakboletike. Pe li vaʼ akʼobale, la sjambe stiʼ chukinab li yaj-anjel Jeovae, vaʼun li jtakboletike te xa yakal chcholik mantal xtok li ta sob yokʼomale. Tsakatik yan velta yuʼun li buchʼutik mukʼ yabtel yichʼojike, vaʼun ikʼatik batel ta stojolal j-abteletik, tikʼbat smulik ti muʼyuk la la xchʼunik li mantal akʼbatik ti mu xuʼ xcholik mantale. Xi tsots yoʼonton la stakʼik li jtakboletike: «Jaʼ skʼan ta jchʼunbekutik smantal kʼuchaʼal ajvalil li Diose, maʼuk li krixchanoetike». Solel sokem tajek sjolik li j-abteletike, yuʼun tskʼan tsmilik li jtakboletike. Pe kʼalal jaʼo tsots tajek kʼope, oy jun jchanubtasvanej ta Mantal ti Gamaliel sbi ti lek ichʼbil ta mukʼe, laj yal ti akʼo yichʼ spʼijilike xchiʼuk xi tojobtasvane: «Kʼelo me abaik [...], mu xatikʼ abaik ta stojolal li viniketik leʼe, chʼan utik». Akʼo mi mu chʼunbajuk yilel, li jnitvanejetik ta relijione la xchikintabeik li kʼusi laj yale xchiʼuk la skoltaik batel li jtakboletike. ¿Kʼusi la spasik li viniketik ti tukʼ yakʼoj sbaike? Tsots-o yoʼontonik, yuʼun «muʼyuk bu laj yikta sbaik ta chanubtasvanej xchiʼuk ta yalbel skʼoplal li lekil aʼyejetik ta sventa li Kristo Jesuse» (Ech. 5:17-21, 27-42; Prov. 21:1, 30).

3, 4. 1) ¿Kʼusi voʼne xa stunesoj tal Satanas sventa chilbajinbe li steklumal Diose? 2) ¿Kʼusi chkalbetik skʼoplal li ta kapitulo liʼe xchiʼuk li ta yan chib chtale?

³ Kʼalal laj yichʼ chapanel ta sjabilal 33 li tsobobbail ti jaʼ li baʼyel velta laj yichʼ kontrainel yuʼun ajvaliletike, mu teuk laj-o skʼoplal skotol (Ech. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7). Yakal-o tstunes jkontrataktik li Satanas sventa xalik mantal ajvaliletik ti mu xa xakʼik jcholtik mantale. Sventa jechuk xkʼot ta pasele ep ta velta saʼojbeik smul li steklumal Diose. June jaʼ ti ta la jsokesbetik sjol li krixchanoetike. Yane jaʼ ti ta la jtoy jbatik ta stojolal ajvalile, li yan xtoke jaʼ ti ta la xijchonolaj ta buyuk noʼoxe. Pe kʼalal jaʼo yorail chilike, li kermanotaktike ayemik  ta snail chapanobbailetik sventa chakʼik ta ilel ti mu meleluk li kʼusi chalike. ¿Kʼusi kʼotem ta pasel? ¿Kʼuxi ataojbe sbalil li kʼusitik kʼotem ta nopel yuʼunik ta snail chapanobbailetik leʼ xa ta sjaylajunebal jabile? Jchanbetik skʼoplal jayibuk skʼelobil, vaʼun ta jkʼeltik kʼu yelan koltavanem yoʼ «chichʼ pakbel skʼoplal sventa oyuk jderechotik ta sventa li lekil aʼyejetike» (Filip. 1:7).

⁴ Li ta kapitulo liʼe chkalbetik skʼoplal kʼu yelan jpakojbetik skʼoplal jderechotik sventa jcholtik mantal. Li yan chib kapitulo chtale te ta jkʼelbetik skʼoplal jayibuk kʼusitik ti laj yichʼ chapanel ta skoj ti ta jkʼan ta jchʼak-o jbatik ta stojolal li balumile xchiʼuk ti ta jkʼan ta jchʼunbetik smantal li Ajvalil kuʼuntike.

5. 1) Kʼalal nopoltik xaʼox li sjabilal 1940, ¿kʼu yuʼun laj yichʼik tikʼel ta chukel li jcholmantaletike? 2) ¿Kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik li ermanoetik ti oy ta sbaik li organisasione?

⁵ Kʼalal nopoltik xaʼox li sjabilal 1940, ta sjunul slumal Estados Unidos, li ajvaliletik ta epal munisipio xchiʼuk ta epal estadoe, tskʼan ox tsujik li stestigotak Jeova sventa slokʼesik junuk permiso ta stojolal ajvalil yoʼ x-akʼbat xcholik mantale. Pe li ermanoetike muʼyuk bu la slokʼesik, yuʼun xuʼ xchʼay sbalil li jun permisoe. Jech xtok, xchʼunojik ta melel ti mu junuk ajvalil xuʼ xchʼaybe sbalil li mantal laj yal Jesus ti akʼo xcholbeik skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios li yajtsʼaklomtake (Mar. 13:10). Ta skoj taje ta sienal noʼox jcholmantaletik laj yichʼik chukel. Li buchʼutik oy ta sbaik organisasion li vaʼ kʼakʼale kʼot ta nopel yuʼunik ti chbatik ta snail chapanobbailetike. Li kʼusi tskʼan chakʼik ta ilele jaʼ ti laj yakʼ tsatsal mantaletik li ajvalil ti mu jechuk chal smantal ajvalil ta sventa ti oy sderecho tspasik kʼusi chal srelijionik li stestigotak Jeovae. Vaʼun li ta 1938, oy kʼusi laj yichʼ chapanel ti chtun ta mas jelavele. ¿Kʼusi taje?

6, 7. ¿Kʼusi kʼot ta stojolalik li utsʼ alalil Cantwelle?

⁶ Ta sob martes ta 26 yuʼun avril ta 1938, lokʼik ta cholmantal sjunul kʼakʼal ta steklumal New Haven (Connecticut) jun utsʼ alalil ti prekursor espesial svoʼobalike, jaʼ li Newton Cantwell, ti 60 sjabilale, li yajnil ti Esther sbie, xchiʼuk yalab xnichʼnabik ti Henry, Russell xchiʼuk Jesse sbiike. Ta melel, chapalik xa onoʼox sventa chlokʼik mas ta jun kʼakʼal. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun oy xa onoʼox jayibuk velta laj yichʼik tikʼel ta chukel, jaʼ yuʼun snaʼojik ti xuʼ jech snuptanik xtoke. Akʼo mi jech, muʼyuk bu chibaj yoʼontonik ta xcholbel skʼoplal li Ajvalilale. Chaʼkot skaroal kʼotik ta New Haven. Li totil ti Newton sbie, jaʼ tstsʼot batel li skaro stukike xchiʼuk xkuchoj batel vunetik ti lokʼemik ta Vivlia xchiʼuk fonografoetik ti stakʼ kuchele, yan li Henry ti yichʼoj 22 jabile, jaʼ tstsʼot batel li jkot ti oy svosinaile. Jech kʼuchaʼal onoʼox snaʼojike kʼalal jayib toʼox ora slikelike kʼot li polisiae, vaʼun pajtsanatik.

⁷ Jaʼ baʼyel la stsakik li Russell ti vaxaklajuneb sjabilale; te une la stsakik li Newton xchiʼuk Esthere. Li Jesse ti vaklajuneb sjabilale, nom skʼeloj batel ti ikʼat batel yuʼun polisia li stot smeʼ xchiʼuk li sbankile. Ta skoj ti jot-o to stiʼil jteklum yakal chchol mantal li Henry, stuk kom li Jessee. Akʼo mi jech, la stam batel li sfonografoe xchiʼuk laj to xchol mantal. Chaʼvoʼ jkatolikoetike laj yalbeik ti xuʼ  x-akʼbat xchikintaik li mantal laj yal ermano Rutherford ti «Jkontrainvanejetik» sbie. Pe kʼalal laj yaʼiike ilinik ta jyalel, tskʼan ox tsmajik. Stsʼijet noʼox la stam batel sbe li Jessee; vaʼun ta mukʼta jlikel noʼoxe pajesat yuʼun jun polisia, ikʼat batel ta chukel ek. Muʼyuk bu tikʼbat smul yuʼun polisia li ermana Esthere, jaʼ noʼox li smalal xchiʼuk li yalabe. Akʼo mi jech, laj yichʼik lokʼesel ta chukel li vaʼ kʼakʼale, pe kʼanbatik takʼin.

8. ¿Kʼu yuʼun laj yal snail chapanobbail ti oy smul li Jesse Cantwell, ti laj la sokesbe sjol li krixchanoetike?

⁸ Te van jayibuk u ta tsʼakale, ta septiembre ta 1938, li ermanoetik Cantwelle batik ta snail chapanobbail ta New Haven. Li ermano Newton, Russell xchiʼuk Jessee albatik ti oy la smulik ta skoj ti tskʼanik la matanal takʼin akʼo mi chʼabal spermisoike. Jech xtok, akʼo mi oy jayibuk velta la skʼanik chapanel ta stojolal li Tribunal Supremo ta Connecticute, laj yalik ti oy smul li Jesse ta skoj ti laj la sokbe sjol li krixchanoetike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li chaʼvoʼ jkatolikoetik ti laj yaʼiik li gravasione laj yalik ta Tribunal Supremo ti sokesbat la sjolik li kʼusi laj yaʼiik ta mantale, ti chopol kʼoptabat la li srelijionike. Li ermanoetik ti oy ta sbaik taje kʼot ta nopel yuʼunik ti chbatik li ta Tribunal Supremo ta Estados Unidose, ti jaʼ li mas mukʼ yabtel ta sjunul li lum taje.

9, 10. 1) ¿Kʼuxi la spakbe skʼoplal utsʼ alalil Cantwell li Tribunal Supremo ta Estados Unidose? 2) ¿Kʼuxi yakal ta jtabetik-o sbalil?

⁹ Ta 29 yuʼun marso ta 1940, li bankilal jchapanvanej ta Tribunal Supremo ti Charles Evans Hughes sbi xchiʼuk li vaxakvoʼ xchiʼiltak ti lek chanemik skotolike, la xchikintaik li srasonaltak laj yal ermano  Hayden Covington ti jaʼ s-abogadoik li stestigotak Jeovae. a Kʼalal laj yalbe srasonaltak li jun fiscal ta estado yuʼun Connecticut sventa chakʼ ta ilel ti tsokesbeik sjol krixchanoetik li stestigotak Jeovae, xi la sjakʼ li jun jchapanvaneje: «¿Mi mu meleluk ti muʼyuk bu lek laj yichʼ chʼamel li mantal la xchol Jesus ta skʼakʼalile?». Vaʼun, xi la stakʼ li fiscale: «Ta melel, ti bu kʼalal xvul ta jole, li Vivlia xtoke chal ti kʼusi kʼot ta stojolal ta skoj ti la xchol mantale». ¡Oy kʼusi jamal chakʼ ta ilel li kʼusi laj yale! Muʼyuk laj yakʼ venta, pe li fiscale la skoʼoltasbe skʼoplal li stestigotak Jeova xchiʼuk Jesuse, yan li ajvalile la skoʼoltasbe skʼoplal xchiʼuk li buchʼutik laj yakʼbeik kastigo Jesuse. Ta 20 yuʼun mayo ta 1940, li snail chapanobbaile skotolik la spakbeik skʼoplal li stestigotak Jeovae.

¹⁰ ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li snail chapanobbaile? Koltavan sventa oyuk lek sderechoik sventa tspas li kʼusi chal srelijion li krixchanoetike, sventa mi junuk ajvalil ta sjunul lum, ta junuk estado o munisipio xuʼ spajesvan ti kolemik ta stʼujel srelijionik jech kʼuchaʼal chal li smantal ajvalile. Jech xtok, li snail chapanobbaile muʼyuk bu la stabe smul li Jessee, yuʼun «mi jsetʼuk [...] kʼusi xibal sba [tspas] ti chakʼ ta vokol ti jun yoʼonton li krixchanoetike». Jaʼ yuʼun li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunike jamal laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk bu tsokesbe sjol krixchanoetik li stestigotak Jeovae. Ti jech la spasik kanal ta stojolal ajvalile toj tsots skʼoplal sventa li yajtuneltak Diose. ¿Kʼuxi yakal ta jtabetik-o sbalil? Xi laj yal jun abogado ti jaʼ stestigo Jeovae: «Ti jech oy jderechotik ta jpastik li kʼusi chal jrelijiontike, ti muʼyuk chijxiʼ ti mu xakʼik jpastik kʼusitik ti muʼyuk srasonale, jaʼ chakʼ ti akʼo jpukbetik batel skʼoplal avi li aʼyej sventa spatobil yoʼonton li krixchanoetik ti bu nakalutike».

11. ¿Kʼusi kampanyail la spasik li kermanotaktik ta Canadae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹¹ Li ta sjabilaltik 1940 kʼalal ta 1949, tsots laj yichʼik kontrainel li stestigotak Jeova ta Canadae. Jaʼ yuʼun, sventa chakʼbeik snaʼ krixchanoetik ti kʼu yelan chpʼajatik yuʼun ajvalil ta sventa li sderechoik chichʼik ta mukʼ Diose, la spasik jun kampanya ta 1946 li kermanotaktik ta Canadae. Li ta kampanya taje vaklajuneb kʼakʼal la spukik li tratado Quebecʼs Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada (Solel chakʼ tajek kʼexlal ta sjunul Canadá li Quebec ti kʼu yelan spʼajoj tajek Dios xchiʼuk Kristo xchiʼuk ti oyuk derechoale). Li tratado ti chankʼol spajinaile lek laj yalbe skʼoplal ti jaʼ ta smul paleetik li ilbajinel taje, ti muʼyuk xkʼuxul yoʼonton ch-utsʼintavanik li polisiaetike xchiʼuk ti chlajik ta majel yuʼun krixchanoetik li stestigotak Jeova ta Quebec. Xi chal li tratadoe: «Jech yakal-o chichʼik tikʼel ta chukel li stestigotak Jeova ti mu jechuk chal li smantal ajvalile. Oy van 800 kʼusitik te kechel skʼoplal ti ch-akʼbat smulinik li stestigotak Jeova ta Gran Montreale».

12. 1) ¿Kʼusi la spasik li jkontrainvanejetik kʼalal laj yichʼ pasel li kampanya sventa tratadoe? 2) ¿Kʼusi smul la sabeik li ermanoetike? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune.)

¹² Li baʼyel ministro (buchʼu tspas mantal) ta Quebec ti Maurice Duplessis sbi ti jmoj sjolik xchiʼuk li kardenal katoliko romano ti Villeneuve sbie, la saʼik ta kʼop li stestigotak Jeova kʼalal laj yilik li  tratadoe. Ta anil noʼox epaj li kʼusitik skʼan chapanele, yuʼun 800 toʼox, pe kʼot ta 1600. Xi chvul ta sjol jun prekursorae: «Ep tajek ta velta la stikʼunkutik ta chukel li polisiae, chʼay ta jolkutik jayib velta». Li stestigotak Jeova ti yakal tspukik tratado chtaatike chtikʼbat smulik ti yakal la spukik vunetik ti tstij oʼontonal sventa tstoy sbaik ta stojolal ajvalile. b

13. ¿Buchʼutik li baʼyel stestigotak Jeova laj yichʼik chapanel ta skoj ti laj la stoy sbaik ta stojolal ajvalile xchiʼuk kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li snail chapanobbaile?

¹³ Ta 1947, li ermano Aimé Boucher xchiʼuk stsebetak ti Gisèle sbi ti vaxaklajuneb sjabilal xchiʼuk li Lucille ti buluchib sjabilale, jaʼik li baʼyel stestigotak Jeova laj yichʼik chapanel ta skoj ti laj la stoy sbaik ta stojolal ajvalile. Te noʼox nopol ta snaike yakal toʼox tspukik li tratado Quebecʼs Burning Hate, pe mu jnoptik yaʼeluk ti yakal tsokbeik sjol li krixchanoetike. Jaʼ jun manxo vinik xchiʼuk lek yoʼonton li ermano Boucher ti jun yoʼonton tskʼel li yuni ranchoe, ti te xkom ta sur yuʼun vitstikaltik ta steklumal Quebec xchiʼuk bakʼintike chbat ta jteklum ta jun bikʼit kareta. Akʼo mi jech, oy la staik ilbajinel jech kʼuchaʼal chal li tratadoe. Li buchʼu baʼyel chapanvane, ti spʼajoj li stestigotak Jeovae, muʼyuk la skʼan la stsak ta mukʼ li sprevailtak ti chakʼ ta ilel ti muʼyuk smulik li utsʼ alalil Bouchere, pe la xchʼam li kʼusi laj yal fiscal ti tstij la oʼontonal ta pʼajbail li tratadoe xchiʼuk ti skʼan chichʼ alel ti oy la smulik li utsʼ alalil Bouchere. Li kʼusi la skʼan laj yal xkaltik li jchapanvaneje jaʼ liʼe: jaʼ jun mulil ti chichʼ alel li kʼusi melele. Laj yalik ti chtikʼatik ta chukel ta skoj ti laj la stoy sbaik ta stojolal ajvalil li Aimé xchiʼuk Gisèlee, maʼuk noʼox taje, yuʼun chib kʼakʼal laj yichʼ tikʼel ta chukel ek li kʼox Lucillee. Li ermanoetike la skʼanik chapanel li ta Tribunal Supremo ta Canadá, ti jaʼ li mukʼta nail chapanobbail li ta lum taje, ti laj yal ti xuʼ xchapanvane.

14. ¿Kʼusi la spasik li ermanoetik ta Quebec ti kʼu sjalil laj yichʼik kontrainele?

¹⁴ Pe li kermanotaktik ta Quebec ti lek tsots yoʼontonike la xcholik-o batel mantal akʼo mi laj yil svokolik xchiʼuk lajik ta majel, pe nopolik noʼox lek kʼusitik kʼot ta pasel xtok. Li chanib jabil to laj yichʼ pukel li tratado ti lik tal ta 1946, epaj li stestigotak Jeova ta Quebec, yuʼun oxib sien toʼox, pe kʼot ta mil. c

15, 16. 1) ¿Kʼuxi la spakbe skʼoplal utsʼ alalil Boucher li Tribunal Supremo ta Canadae? 2) ¿Kʼu yelan la stabeik sbalil kermanotaktik xchiʼuk skotol jnaklejetik ti la spasik kanale?

¹⁵ Ta junio ta 1950, la skʼelbeik skʼoplal kʼusi kʼot ta stojolal Aimé Boucher li balunvoʼ jchapanvanejetik ta Tribunal Supremo ta Canadae. Kʼalal echʼem xaʼox vakib ue, ta 18 yuʼun disiembre ta 1950, la spakik jkʼoplaltik. ¿Kʼu yuʼun? Li ermano Glen How ti jaʼ s-abogado stestigotak Jeovae, laj yal ti jech tsnop Tribunal Supremo ek ti kʼu yelan la spak skʼoplalike: li toybail ta stojolal ajvalile jaʼ li kʼusi tstij oʼontonal sventa chichʼ kontrainel li ajvalile. Pe li tratadoe «mi jsetʼuk kʼusi yichʼoj tal jech kʼuchaʼal taje, jaʼ yuʼun muʼyuk bu skontrainoj kʼusi chal ajvalil li kʼusi laj yichʼ alel tee». Xi to laj yale: «Laj kil ta jsat jtuk kʼu yelan laj yakʼ jpastik kanal li Jeovae». d

¹⁶ Li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li Tribunal Supremo taje, laj yakʼ ta ilel ta melel ti la spas kanal li Ajvalilal yuʼun Diose, yuʼun li yan 122 chapanel kechel skʼoplal ta stojolal stestigotak Jeova ti tstoy la sbaik ta stojolal ajvalile muʼyuk xa srasonal kom. Jech xtok, jaʼ skʼan xal ti jnaklejetik ta lumetik ti chchʼunbeik smantal li ajvalil ta Inglaterrae xchiʼuk li buchʼutik nakalik ta Canadae xuʼ xa jamal chalik li kʼusi chat-o yoʼontonik ta skoj li kʼusitik la spas li ajvalile. Maʼuk noʼox taje,  yuʼun laj skʼoplal xtok ti ch-ilbajinatik yuʼun relijion xchiʼuk ajvalil li stestigotak Jeova ta Quebec. e

17. ¿Kʼu yelan tskʼan tsventainik kabteltik ta cholmantal li junantik ajvaliletike?

¹⁷ Jech kʼuchaʼal li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe, li yajtunelutik Jeova avie «maʼuk [jchonolajelutik] ta buyuk noʼox ta sventa skʼop Dios» (kʼelo 2 Korintios 2:17). Akʼo mi jech, junantik ajvaliletike tskʼan tsventainik li kabteltik kʼalal tstunesik mantaletik sventa manolajel xchiʼuk chonolajele. Jkʼelbetik skʼoplal chaʼtos kʼusi laj yichʼ chapanel ti bu laj yichʼ kʼelbel skʼoplal mi jchonolajelutik ta buyuk noʼox o mi jchanubtasvanejutik ta mantal.

18, 19. ¿Kʼusi la spasik li j-abteletik ta Dinamarca sventa tspajesik li cholmantale?

¹⁸ Dinamarca. Ta 1 yuʼun oktuvre ta 1932, lokʼ jun smantal ajvalil ti chal ti mu stakʼ chonel vunetik mi muʼyuk spermisoale. Pe ta melel, muʼyuk la slokʼes spermisoik li kermanotaktike. Ta yokʼomale, voʼob jcholmantaletik yakal chcholik mantal ta Roskilde, te van 30 kilometrouk yiloj li Copenhague ti jaʼ kapitale. Ta bat kʼakʼale muʼyuk xkʼot ta lokʼel jun jcholmantal, jaʼ li August Lehmann. Yuʼun la stikʼik ta chukel ta skoj ti yakal chchonolaj ti muʼyuk spermisoale.

¹⁹ Ta 19 yuʼun disiembre ta 1932, ikʼat batel ta snail chapanobbail li August Lehmanne. Jamal laj yal ti la svulaʼan krixchanoetik sventa chakʼbe vunetik ti lokʼemik ta Vivliae, pe laj yal xtok ti maʼuk jun jchonolajel ta buyuk noʼoxe. Li snail chapanobbail ti chapanvan ta baʼyele jech laj yaʼi ek xchiʼuk xi laj yale: «Li buchʼu tikʼbil smule [...] xtojob saʼel kʼusitik chtun yuʼun ta xkuxlejal xchiʼuk mi jsetʼuk spasoj kanal takʼin mi jaʼuk oy ta yoʼonton tspas kanal, moʼoj, yuʼun slajesoj stakʼin stuk ta skoj li kʼusi tspase». La spakbe skʼoplal stestigotak Jeova li snail chapanobbaile, laj yal ti mu xuʼ xichʼ alel ti «chonolajel xchiʼuk manolajel» tspas li ermano Lehmanne. Pe li yajkontratak steklumal Diose jpʼel-o ta yoʼontonik tspajesik ta sjunul Dinamarca li cholmantale (Sal. 94:20). Vaʼun li fiscale la skʼan chapanel ta stojolal li Tribunal Supremo ta lume. ¿Kʼusi la spasik li ermanoetike?

20. ¿Kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li Tribunal Supremo ta Dinamarcae xchiʼuk kʼusi la spasik li kermanotaktike?

²⁰ Li ta xemanail laj yichʼ kʼelbel skʼoplal ta Tribunal Supremo ta Dinamarcae, mas to laj yakʼbeik yipal xcholel mantal li stestigotak Jeova tee. Ta martes 3 yuʼun oktuvre ta 1933, laj yal li Tribunal Supremo ti kʼusi kʼot ta nopel yuʼune. Jaʼ jech laj yal ek li kʼusi yaloj xa onoʼox li bikʼit nail chapanobbaile, ti muʼyuk bu laj yikta sba ta xchʼunbel smantal ajvalil li ermano August Lehmanne. Jaʼ yuʼun, jun yoʼonton xuʼ xcholik-o batel mantal li stestigotak Jeovae. Sventa chakʼbeik yil Jeova ti tstojbeik ta vokol ti la spasik kanal ta stojolal ajvalile mas to la xcholik mantal. Ti kʼu sjalil echʼem tal ti jech kʼot ta nopel yuʼun li nail chapanobbaile, li kermanotaktik ta Dinamarcae chcholik-o tal mantal, yuʼun muʼyuk xa tspajesatik yuʼun li ajvalile.

21, 22. ¿Kʼuxi ti la spakbe skʼoplal ermano Murdock li Tribunal Supremo ta Estados Unidose?

²¹ Estados Unidos. Ta domingo 25 yuʼun fevrero ta 1940, li Robert Murdock, ti jaʼ nichʼonile, ti jaʼ jun prekursore, laj yichʼ chukel xchiʼuk yan vukvoʼ stestigotak Jeova ti yakal chcholik mantal ta steklumal  Jeannette ti nopol xil Pittsburgh ta s-estadoal Pensilvaniae. Laj yichʼ alel ti staoj smulik ta skoj ti yakal tspukik vunetik ti muʼyuk stojoj spermisoike. La skʼanik ti akʼo yichʼik chapanel ta Tribunal Supremo ta Estados Unidose, vaʼun laj yal ti xuʼ xchapanvane.

²² Li snail chapanobbail taje laj yal ta 3 yuʼun mayo ta 1943 li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune, ti la spakbe skʼoplal li stestigotak Jeovae. Te laj yal ti mu persauk tskʼan spermisoike, yuʼun mi moʼoje sujbilik «ta stojel jun derecho ti jaʼ yichʼoj ta venta li Constitución Federal». Jech xtok, la xchʼaybe sbalil li smantal munisipioe, yuʼun «yakʼojbe spajeb ti kʼusi noʼox xuʼ xichʼ pukbel skʼoplale xchiʼuk spajtsanojbe skʼoplal ti xuʼ spasik li kʼusi sventa srelijion li krixchanoetike». Kʼalal laj yichʼ alel li kʼusi tsnop jutuk mu skotoluk li jchapanvanejetik ta snail chapanobbaile, li William Orville Douglas laj yal ti yabtel stestigotak Jeovae «maʼuk noʼox ti chcholik mantale o ti tspukik vunetik sventa relijione, yuʼun te tsakal skʼoplal xchaʼtosal». Xi to laj yale: «Li abtelal ta relijion taje staʼo [...] ti xichʼ tsakel lek ta mukʼ jech kʼuchaʼal chichʼik ta mukʼ Dios ta chʼulnaetik xchiʼuk ti bu chalik mantal li jbabeetik ta relijione».

23. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal chkiltik avi li kʼusitik laj yichʼ pasel kanal ta stojolal ajvalil ta 1943?

²³ Li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li Tribunal Supremo taje, jaʼ svinajeb ti toj lek la spas kanal ta stojolal ajvalil li steklumal Diose. Laj yakʼ ta ilel buchʼuutik ta melel: jtunelutik yuʼun Kristo, maʼuk jchonolajelutik.  Li vaʼ kʼakʼal ta 1943 ti mu xchʼay ta jolile, li oxlajuneb chapanel kechel skʼoplal ta stojolal stestigotak Jeovae lajcheb laj yichʼ pasel kanal ta stojolal li Tribunal Supremo taje, te tsakal skʼoplal li xchapanbel skʼoplal Murdock. Li kʼusitik laj yichʼ chapanel ta stojolal ajvalile koltavanem ta sventa li kʼusitik yichʼoj chapanel achʼtik toe, kʼalal xchibal kʼoptaoj yan velta kajkontrataktik li jderechotik ta xcholbel skʼoplal Ajvalilal ta buyuk noʼox xchiʼuk ta jujupʼej nae.

24. ¿Kʼusi ta jpastik kʼalal mu xakʼ jpas kabteltik ta cholmantal junuk ajvalile?

²⁴ Li yajtunelutik Jeovae ta sjunul koʼontontik ta jtojtik ta vokol ti yakʼoj jderechotik li ajvaliletik sventa junuk koʼontontik jcholbetik skʼoplal li Ajvalilale. Pe kʼalal chal ajvalil ti mu stakʼ jpas li kabteltike, ta jsabetik smelolal kʼu yelan xuʼ jcholtik mantal xchiʼuk ta jpastik batel ti kʼu yelan mas lek xuʼ jpastike. Jech kʼuchaʼal li jtakboletike «skʼan ta [jchʼunbetik] smantal kʼuchaʼal ajvalil li Diose, maʼuk li krixchanoetike» (Ech. 5:29; Mat. 28:19, 20). Pe jech xtok, chijbat ta snail chapanobbailetik sventa xakʼik jpas kabteltik kʼalal mu xakʼ jpastik li ajvalile. Jkʼelbetik chib skʼelobil.

25, 26. ¿Kʼusitik kʼot ta pasel ta Nicaragua ti persa laj yichʼ kʼanel chapanel ta Tribunal Supremo tee, xchiʼuk kʼusi kʼot ta pasel?

²⁵ Nicaragua. Ta 19 yuʼun noviembre ta 1952, li Donovan Munsterman ti jaʼ jun misionero xchiʼuk ti jaʼ sbainoj skʼelel Betele, bat ta Departamento de Inmigración ta kapital ti jaʼ Managuae. Laj yichʼ albel ti akʼo bat skʼel li kapitan Arnoldo García, ti jaʼ li bankilal ta Departamento taje. Li kapitane laj yalbe Donovan ti «yaloj ajvalil ti mu stakʼ xakʼik ta ojtikinel li kʼusitik chakʼik ta chanele xchiʼuk li kʼusitik tspasik sventa srelijionik» li stestigotak Jeova ta sjunul Nicaraguae. Kʼalal la sjakʼbe srasonale, li kapitane laj yal ti muʼyuk akʼbil spermisoik yuʼun yaj-abtel ajvalil sventa tspas yabtel ta srelijionike, jech xtok, albat ti tikʼbil la smulik ti jaʼik komunistae. ¿Buchʼu ti tstikʼ mulile? Jaʼ li paleetik ta relijion katolikae.

 ²⁶ Ta anil noʼox la skʼan chapanel ta stojolal Ministerio de Gobierno y Religiones xchiʼuk ta stojolal presidente Anastasio Somoza García li ermano Munstermane, pe muʼyuk kʼusi juʼ yuʼun spasel. Jech oxal, yan xa kʼusi lik spasik li ermanoetike: la sbajik li Salon sventa Tsobobbaile, ta juteb xa lik stsob sbaik xchiʼuk muʼyuk xa bu chcholik mantal ta kayeetik; akʼo mi jech, la xcholik-o batel li yaʼyejal Ajvalilale. Jech xtok, la stikʼbeik svunal sventa tskʼanik koltael ta Tribunal Supremo ta Nicaragua, li ta vun taje la skʼanik ti akʼo yichʼ chʼaybel skʼoplal li smantal ajvalil ti mu xakʼ jpas kabteltike. Puk batel skʼoplal ta periodikoetik ti mu xakʼ jpas kabteltik li ajvalile xchiʼuk li kʼusi tsʼibabil ta vun ti laj yichʼ kʼanel koltaele, vaʼun laj yal ti xuʼ xchapanvan li Tribunal Supremo. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Ta 19 yuʼun junio ta 1953, li Tribunal Supremo taje laj yakʼ ta ojtikinel ti la spakbe skʼoplal li stestigotak Jeovae, jmoj skʼop laj yal skotolik. Laj yal ti muʼyuk bu la stsak ta mukʼ ajvalil ti xuʼ xkaltik kʼusi ta jnoptik, kʼusi chal jol koʼontontik xchiʼuk ti xuʼ xkaltik li kʼusitik jchʼunojtike. Laj yal mantal xtok ti akʼo lek xil sbaik li ajvalil ta Nicaragua xchiʼuk li stestigotak Jeovae.

27. 1) ¿Kʼu yuʼun toj labal sba laj yaʼiik jnaklejetik ta Nicaragua ti la spakbe skʼoplal stestigotak Jeova li Tribunal Supremo? 2) ¿Kʼusi la snopik ermanoetik ti jech la spasik kanale?

²⁷ Li jnaklejetik ta Nicaraguae toj labal sba laj yaʼiik ti la spakbe skʼoplal stestigotak Jeova li Tribunal Supremo. Li vaʼ kʼakʼale, li kʼusi chal paleetike lek toʼox yichʼoj ta venta li Tribunal Supremo, yuʼun mu skʼanik kʼop xchiʼukik. Jech xtok, toj pʼel toʼox tajek xalik li j-abteletik yuʼun ajvalile, vaʼun li Tribunal Supremo bakʼintik to tajek ti kontra chilik kʼusi chalik li vaʼ j-abteletike. Li kermanotaktike lek xchʼunojik ti jaʼ ta skoj ti chchabiatik yuʼun Ajvalil yuʼunik ti jech la spasik kanale xchiʼuk ta skoj ti yakal-o chcholik mantale (Ech. 1:8).

28, 29. ¿Kʼusitik jel ta Zaire li ta 1985 batele?

²⁸ Zaire. Te van ta 1985 batele oy xaʼox van 35 mil stestigotak Jeova ta Zaire, ti República Democrática del Congo xa sbi li avie. Ta skoj ti yakal ch-epaj batel li abtelal ta sventa li Ajvalilale, li Betele la svaʼan yan naetik ti bu ch-abtejike. Ta disiembre ta 1985, laj yichʼ pasel jun mukʼta tsobajel internasional ta estadio Kinsasa, ti jaʼ kapital yuʼun li lum taje, ayik 32 mil krixchanoetik ti likemik ta yantik lume, noj li estadioe. Pe oy kʼusitik lik jeluk ta stojolal li yajtuneltak Jeovae. ¿Kʼusi kʼot ta pasel?

²⁹ Li ermano Marcel Filteau te yakal chtun ta Zaire li vaʼ kʼakʼale, ti jaʼ jun misionero likem ta Quebec (Canadá) ti laj yichʼ kontrainel kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Duplessise. Xi chal li kʼusi kʼot ta pasele: «Ta 12 yuʼun marso ta 1986, li ermanoetik ti oy ta sbaik abtelale takbatik jlik karta ti chal ti yaloj ajvalil ti mu stakʼ spas yabtelik li s-organisasion stestigotak Jeova ta Zairee». Yakʼoj sfirma li presidente ta mukʼta lum li ta kartae, jaʼ li Mobutu Sese Seko ti jaʼ jech sbi li presidentee.

30. ¿Kʼusi tsots skʼoplal skʼan xkʼot ta nopel yuʼun li Komite sventa Betele, xchiʼuk kʼusi la spas?

³⁰ Xi laj yichʼ alel ta radio li ta yokʼomale: «Mu xa bakʼinuk chkaʼibetik skʼoplal stestigotak Jeova li ta [Zairee]». Ta anil noʼox lik li kontrainele. Laj yichʼ jinesel li Salonetik sventa Tsobobbaile xchiʼuk lajik ta j-elekʼ li ermanoetike, tikʼatik ta chukel xchiʼuk lajik ta majel. Batik ta chukel ek li ololetik ti jaʼik stestigotak Jeovae. Ta 12 yuʼun oktuvre ta 1988, la spojbe kʼusitik yuʼun j-organisasiontik li ajvalile,  vaʼun jaʼ te laj yakʼbe snain soltaroetik li bu toʼox Betele. La skʼanik chapanel ta stojolal presidente Mobutu li ermanoetik ti jbabeetik ta abtelale, pe muʼyuk bu takʼbatik. Vaʼun persa la snopik kʼusi tspasik li Komite sventa Betel ti tsots skʼoplale: mi tskʼanik chapanel ta stojolal Tribunal Supremo o mi tsmalaik to. Xi chvul ta sjol li Timothy Holmes ti jaʼ jun misionero xchiʼuk ti te chtun ta jbabe yuʼun Komite sventa Betel li vaʼ kʼakʼale: «Laj kalbekutik Jeova ti akʼo xakʼ jpʼijilkutik xchiʼuk ti akʼo sbeiltasunkutike». Kʼalal laj xaʼox spasik orasion xchiʼuk ti la sloʼiltabeik skʼoplale, li ermanoetik ta komite taje kʼot ta nopel yuʼunik ti maʼuk yorail sventa chlik skʼanik chapanel ta stojolal ajvalile. Moʼoj, laj yakʼ ta yoʼontonik xchabiel li ermanoetike xchiʼuk ti skʼelik kʼutik yelan xuʼ xcholik batel mantale.

31, 32. ¿Kʼusi labal sba kʼot ta nopel yuʼunik li Tribunal Supremo ta Zairee, xchiʼuk kʼu yelan laj yaʼiik li ermanoetike?

³¹ Kʼalal echʼ jayibuk jabile jutukaj batel ti chichʼik ilbajinel li stestigotak Jeovae xchiʼuk epaj li yichʼel ta mukʼ sderecho krixchanoetik ta sjunul lume. Jech oxal, laj yakʼ venta li Komite sventa Betel ti kʼot yorail tskʼanik chapanel ta stojolal li Tribunal Supremo de Justicia ta Zairee. Akʼo mi toj labal sba chkaʼitik, laj yal ti chchapanvan li snail chapanobbail taje. Vaʼun, ta 8 yuʼun enero ta 1993, ti jutuk xa mu sta vukub jabil ti laj yal presidente ti mu stakʼ spas yabtel li stestigotak Jeovae, li Tribunal Supremo taje laj yal ti mu jechuk chal mantal ti kʼusi la spasbe stestigotak Jeova li ajvalile, jaʼ yuʼun la xchʼaybeik sbalil li mantal ti mu xakʼbe spas yabtelike. ¡Nopo avaʼi kʼusi skʼan xal taje! Laj yakʼ ta vokol xkuxlejalik li jchapanvanejetike, yuʼun la xchʼaybeik sbalil li smantal presidentee. Xi chal li ermano Holmese: «Li ta chapanel taje, laj kilkutik kʼu yelan xuʼ sjel kʼusitik li Jeovae» (Dan. 2:21). La stsatsubtasbe yoʼonton ermanoetik ti la spasik kanale, yuʼun xkoʼolaj laj yaʼiik ti laj yalbe steklumal Ajvalil Jesus ti bakʼin xchiʼuk ti kʼusi xuʼ spasike.

 ³² Kʼalal laj xaʼox yichʼ chʼaybel skʼoplal smantal presidente ti mu xakʼ jpas kabteltike, li Betele la stikʼbe svunal ti tskʼanik akʼo yakʼik x-och misioneroetike, ti xichʼ vaʼanel achʼ Betele xchiʼuk ti x-och vunetik ti lokʼemik ta Vivlia li ta lume. f ¡Solel xijmuyubajutik li yajtunelutik Dios ta spʼejel Balumil ti chkiltik kʼuxi chchabiutik ta mantal li Jeovae! (Is. 52:10.)

33. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti la jkʼelbetik skʼoplal jayibuk kʼusitik jpasojtik kanal ta stojolal ajvalile?

³³ Ti jech la jkʼelbetik skʼoplal jayibuk kʼusitik jpasojtik kanal ta stojolal ajvalile chakʼ kiltik ti spasoj ta melel li kʼusi xi yaloj Jesuse: «Chkakʼ ta aveik kʼusi chavalik xchiʼuk chkakʼ apʼijilik, vaʼun muʼyuk bu chkuch yuʼunik mi jaʼuk bu chchibal kʼoptaoxuk skotol li avajkontratakike» (kʼelo Lukas 21:12-15). Jamal xvinaj ti oy bakʼintik svaʼanoj krixchanoetik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal Gamaliel sventa tspoj steklumal li Jeovae, o stijojbe yoʼonton jchapanvanejetik xchiʼuk buchʼutik lek chanemik ti mu snaʼ xiʼik sventa tspakbeik skʼoplal li kʼusi tukʼe. Li Jeovae slajesojbe sbalil li yabtejebtak kajkontrataktike (kʼelo Isaías 54:17). Mu xuʼ spajesbe yabtel Dios li kontrainele.

34. ¿Kʼu yuʼun lek vinajem skʼoplal li kʼusitik jpasojtik kanal ta stojolal ajvalile xchiʼuk kʼusitik chakʼ ta ilel? (Kʼelo xtok li rekuadro « Chkoltavanik ta xcholbel skʼoplal Ajvalilal li snail chapanobbailetike».)

³⁴ ¿Kʼu yuʼun lek vinajem skʼoplal li kʼusitik jpasojtik kanal ta stojolal ajvalile? Nopo avaʼi ta sventa liʼe: muʼyuk tsots jkʼoplaltik li stestigoutik Jeovae. Muʼyuk bu ta jpastik votar, muʼyuk bu ta jtikʼ jbatik ta politika mi jaʼuk ta jkʼantik ti lek chilutik li jpolitikoetike. Jech xtok, li ermanoetik ti ikʼbilik batel ta mukʼtik nail chapanobbailetike stalel onoʼox ti ilbilik kʼuchaʼal «viniketik ti muʼyuk chanunajemik xchiʼuk ti jaʼik noʼox kʼuchaʼal yan krixchanoetike» (Ech. 4:13). Jech oxal chaʼa, ta sba sat krixchanoetike, li snail chapanobbailetike muʼyuk srasonal yuʼunik jechuk sventa tskoltautik ti jaʼ tskontrainik li kajkontrataktik ta relijion xchiʼuk li jpolitikoetik ti ep sjuʼelike. Akʼo mi jech, ep ta velta spakoj jkʼoplaltik. Jaʼ yuʼun, jaʼ chakʼ ta ilel ti skʼelojutik Dios xchiʼuk ti jaʼ yajtsʼaklomutik Kristoe (2 Kor. 2:17). Jech oxal, jech kʼuchaʼal li jtakbol Pabloe, xi jpʼel chkaltike: «Jaʼ jkoltavanej kuʼun li Jeovae; muʼyuk chixiʼ» (Evr. 13:6).