1, 2. ¿Kʼusi skʼan xajakʼbe aba, xchiʼuk kʼu yuʼun?

KʼALAL lik achan li Vivliae, laj avakʼ venta ti maʼuk tspasik kʼusi tskʼan Dios li buchʼutik chalik ti tsmuyubtaik Dios ta alele, yuʼun jaʼ chakʼik ta chanel o tspasik «li kʼusi ibal sbae» (2 Korintios 6:17). Jaʼ yuʼun, li Jeovae chalbutik ti akʼo xijlokʼ li ta «Mukʼta Babiloniae», jaʼ xkaltik, li ta jecheʼ relijione (Apokalipsis 18:2, 4). ¿Kʼusi van chapas? Ta jujuntal skʼan jnoptik kʼusi ta jpastik, xi jakʼbe jbatike: «¿Mi ta jkʼan ta jmuyubta Dios jech kʼuchaʼal oy ta yoʼontone o jech ta jpas kʼuchaʼal nopemun onoʼoxe?».

² Toj lek mi aviktaoj xa li jecheʼ relijione, jaʼ li kʼusi mas lek kʼot ta nopel avuʼune. Akʼo mi jech, xuʼ van oy to kʼusi nopem xavaʼi spasel o kostumbreetik ti likemik tal ta jecheʼ relijione. Kalbetik skʼoplal junantik xchiʼuk ti kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jechuk xkiltik kʼuchaʼal chil Jeovae.

3. 1) ¿Kʼu yuʼun vokol chaʼiik junantik krixchanoetik ti muʼyuk xa tstunesik santoetike? 2) ¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa stunesel santoetik sventa xichʼ ichʼel ta mukʼ li Diose?

³ Junantik krixchanoetike oy santoik o s-altarik sventa xichʼik ta mukʼ li Diose xchiʼuk jal jech stunesojik tal. Mi jaʼ jech chapas eke, xuʼ van vokol chavaʼi o chopol chavaʼi mi muʼyuk te akʼeloj junuk santo kʼalal chavichʼ ta mukʼ Diose. Vuleso ta ajol ti jamal chalbutik Jeova kʼu yelan skʼan xkichʼtik ta mukʼ. Li Vivlia eke jamal chal ti mu skʼan Jeova ti jtunestik junuk lokʼol sventa xkichʼtik ta mukʼe  (kʼelo Eksodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaias 42:8; 1 Juan 5:21).

4. 1) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk lek ti xkichʼtik ta mukʼ li animaetike? 2) ¿Kʼu yuʼun albatik yuʼun Jeova li j-israeletik ti akʼo mu skʼoponik li animaetike?

⁴ Junantik krixchanoetike jal chchʼak skʼakʼalik sventa tskʼel li yanimaike xchiʼuk junantike xuʼ van chichʼik ta mukʼ. Pe laj xa jchantik ti mu stakʼ jech jpastike, yuʼun mu stakʼ skoltautik li animaetike xchiʼuk mi jaʼuk xuʼ xakʼ jvokoltik. Chʼabal xchʼulelik ti kuxul chkome. Toj xibal sba mi ta jsaʼtik kʼu yelan xuʼ jkʼopontik junuk kutsʼ kalaltik ti chameme, yuʼun akʼo mi jaʼ xa chkʼopoj tajek yilel, pe jaʼ yakal chkʼopoj li pukujetike. Jaʼ yuʼun, li j-israeletike jamal albatik yuʼun Jeova ti mu «buchʼu oy kʼusi tsjakʼbe li animaetike» xchiʼuk ti mu spasik li kʼusitik nitil skʼoplal xchiʼuk pukujetike (Deuteronomio 18:10-12; kʼelo nota 25, xchiʼuk 30).

5. ¿Kʼusi tskoltaot sventa xavikta stunesel santoetik xchiʼuk sventa mu xa xavichʼ ta mukʼ li animaetike?

⁵ Mi chatunes santoetik sventa xavichʼ ta mukʼ Dios o mi chavichʼ ta mukʼ li animaetike, ¿kʼusi tskoltaot sventa xavikta? Jaʼ tskoltaot mi chachan li Vivliae xchiʼuk mi chanopbe skʼoplal kʼu yelan chil Jeova li kʼusitik taje. Li Jeovae «toj chopol chil» o ibal sba chil li kʼusitik taje (Deuteronomio 27:15). Skʼan ti siluk kʼakʼal xakʼanbe koltael Jeova sventa jechuk anopben kʼuchaʼal stuke xchiʼuk sventa jechuk xavichʼ ta mukʼ kʼuchaʼal oy ta yoʼontone (Isaias 55:9). Jaʼ tskoltaot Jeova sventa xavikta li kʼusitik nitil skʼoplal xchiʼuk li jecheʼ relijione.

6. ¿Kʼu yuʼun ta 25 yuʼun disiembre tspasbeik skʼinal svokʼel li Jesuse?

⁶ Li Navidade (Svokʼel Ninyoe) jaʼ jtos kʼin ti ojtikinbil ta spʼejel balumil xchiʼuk jutuk mu skotoluk li  krixchanoetike yalojik ti jech ora vokʼ li Jesuse. Pe li Navidade te nitil skʼoplal xchiʼuk li jecheʼ relijione. Jlik ensiklopedia chal ti buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletik ta Romae nopem xaʼiik spasbel skʼinal svokʼel kʼakʼal li ta 25 yuʼun disiembree. Jech xtok, li jnitvanejetik ta relijione oy ta yoʼontonik ti tspasik ta jchʼunolajel li yan krixchanoetike, jaʼ yuʼun lik spasik ta 25 yuʼun disiembre li skʼinal svokʼel Jesus akʼo mi maʼuk jech ora vokʼ (Lukas 2:8-12). Li yajchankʼoptak Jesuse muʼyuk onoʼox la spasik li skʼinal Navidade. Jlik livro chal ti kʼalal cham li Jesuse chib sien jabil echʼ ti «muʼyuk buchʼu snaʼ kʼusi ora vokʼ li Jesuse xchiʼuk ti muʼyuk onoʼox buchʼu tskʼan snaʼ kʼusi ora vokʼe» (Los orígenes sagrados de las cosas profundas). Jech noxtok, li Navidad o Svokʼel Ninyoe jaʼ to lik yichʼ pasel kʼalal echʼem xa ox oxib sien jabil slajel li Jesuse.

7. Li yajtuneltak Jeovae, ¿kʼu yuʼun muʼyuk tspasik li Navidade?

⁷ Epal krixchanoetik snaʼojik ti maʼuk ta Vivlia likem talel li Navidade, ti tspasik mukʼta veʼel xchiʼuk yutsʼ yalalik o ti chakʼbe sba smotonike. Li ta Inglaterra xchiʼuk ta junantik lumetik ta Norteamericae oy kʼuuk sjalil muʼyuk laj yakʼik xichʼ pasel li kʼin taje, yuʼun snaʼojik ti maʼuk ta Vivlia lokʼem talele. Mi oy buchʼu tspase, persa chichʼ kastigo. Pe ta tsʼakale, lik spasik yan velta li kʼin taje. Li yajtuneltak Jeovae, ¿kʼu yuʼun muʼyuk tspasik li Navidade? Yuʼun jaʼ tskʼan tspasik li kʼusitik lek chil Diose.

8, 9. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk la spasik kumpleanyo li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe?

⁸ Yan kʼin ti ojtikinbil tajeke jaʼ li kumpleanyoe. ¿Mi xuʼ spasik li yajtuneltak Jeova li kʼin taje? Li Vivliae chal ti oy buchʼutik la spasike, pe maʼuk yajtuneltak Jeova (Jenesis 40:20; Markos 6:21). Li ta kumpleanyoetike chichʼik ta  mukʼ jecheʼ diosetik. Jaʼ yuʼun, li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe «xchʼunojik ti jaʼ la slikesik li buchʼutik muʼyuk chtunik ta stojolal Diose» (Las cosas nuestras de cada día).

⁹ Li jromaetik xchiʼuk jgresiaetik ta voʼnee xchʼunojik ti kʼalal oy buchʼu chvokʼe, oy jun espiritu ti te xchiʼuk li buchʼu jaʼ to chvokʼe xchiʼuk ti te chchiʼinat ta sjunul xkuxlejale. Li buchʼutik maʼuk yajtsʼaklomtak Kristoe tspasik li kʼin kumpleanyoe, yuʼun xchʼunojik ti jaʼ sventa xchabiat yuʼun diosetik li buchʼu tspasbeik skʼinale (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños]).

10. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk tspasik kumpleanyo li yajtuneltak Dios avie?

¹⁰ ¿Mi lek chil xanaʼ Dios li kʼinetik ti nitil skʼoplal ta jecheʼ relijione? Muʼyuk (Isaias 65:11, 12). Jaʼ yuʼun, li yajtunelutik Jeovae muʼyuk ta jpastik kumpleanyo xchiʼuk yan kʼinetik ti te skʼoplal li ta jecheʼ relijione.

11. 1) ¿Kʼu yuʼun oy krixchanoetik tspasik kʼinetik ti jaʼ la slikesik li buchʼutik muʼyuk chtunik ta stojolal Diose? 2) ¿Kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xavil?

¹¹ Junantik krixchanoetike jech-o tspasik kʼinetik akʼo mi snaʼojik ti jaʼ la slikesik li buchʼutik muʼyuk chtunik ta stojolal Diose, yuʼun xi tsnopike: «Jaʼ sventa jmoj tsobol li kutsʼ kalale». ¿Mi jaʼ jech chanop ek? Melel onoʼox ti muʼyuk chopol ti oy kʼusi jmoj ta jpastik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike. Li Jeovae jaʼ la slikes li utsʼ alalile xchiʼuk oy ta yoʼonton ti lekuk xkil jbatik xchiʼukike (Efesios 3:14, 15). Akʼo mi jech, skʼan masuk tsots skʼoplal xkiltik ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae, maʼuk li kʼinetik ti nitil skʼoplal ta jecheʼ relijion sventa lekuk xilutik li kutsʼ kalaltike. Jaʼ yuʼun, xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Jechuk-o me xavakʼik batel venta li kʼusi lek chil Kajvaltike» (Efesios 5:10).

12. ¿Kʼusitik kʼinetik spʼajoj Jeova?

 ¹² Epal krixchanoetik tsnopik ti mu ventauk bu likem talel li kʼinetike. Pe mu jechuk tsnop li Jeovae. Yuʼun li stuke spʼajoj li kʼinetik ti likemik tal ta jecheʼ relijione, ti tstoybe skʼoplal li krixchanoetike o ti stoybe skʼoplal junuk lume. Jun skʼelobile jaʼ li jnaklejetik ta Ejiptoe, yuʼun nopem xaʼiik spasel kʼinetik sventa chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik. Kʼalal lokʼik ta Ejipto li j-israeletike, lik spasik jun kʼin ti jaʼ jech nopem xaʼiik spasel li j-ejiptoetike xchiʼuk laj yalik ti jaʼ jun ‹kʼin ta stojolal Jeovae›, ta skoj taje tsots akʼbat stoj smulik yuʼun li Jeovae (Eksodo 32:2-10). Li voʼotike skʼan jchʼuntik li kʼusi laj yal li j-alkʼop Isaiase: «¡Mu xapikik li kʼusi toj ibal sbae!» (kʼelo Isaias 52:11).

13. ¿Kʼusitik xuʼ xajakʼbe aba mi laj xa ox avikta spasel li kʼinetik ti muʼyuk lek chil Diose?

¹³ Kʼalal chavikta spasel kʼinetik ti muʼyuk lek chil Diose, xuʼ van xi xajakʼbe abae: «¿Kʼusi ta jpas mi tsjakʼbeikun jchiʼiltak ta abtel ti kʼu yuʼun muʼyuk ta jpas li Navidade? ¿Kʼusi ta jpas mi chakʼbeikun jmoton ta Navidade? ¿Kʼusi ta jpas mi chalbun jnup jchiʼil ti tskʼan spas junuk kʼin ti muʼyuk lek chil Diose? ¿Kʼuxi xuʼ jkolta kalab jnichʼnab sventa mu chopoluk xaʼiik ti muʼyuk ta jpaskutik junantik kʼinetik o ti muʼyuk ta jpasbeik skumpleanyoike?».

14, 15. ¿Kʼusi xuʼ xapas mi oy buchʼu chalbot «Feliz Navidad» o ti chakʼboxuk amotone?

¹⁴ Skʼan xavichʼ apʼijil sventa xanaʼ kʼusi chaval mi jech chkʼot ta pasele. Kalbetik junuk skʼelobil, jnoptik noʼox ti oy buchʼu xi chalbote: «Feliz Navidad». Skʼan xatsak ta venta li buchʼu jech chalbote xchiʼuk xuʼ xi noʼox xavalbee: «Kolaval». Pe mi oy buchʼu tskʼan tsnabe srasonal ti  kʼu yuʼun muʼyuk chapas li kʼine, xuʼ onoʼox xavalbe. Jaʼ noʼoxe, ta skotoluk ora skʼan oyuk smelolal li akʼopojele xchiʼuk ti xa-ichʼvan ta mukʼe. Xi chal li Vivliae: «Skotoluk me ora oyuk lek smuil li akʼopojelike, oyuk me lek yatsʼamil sventa xanaʼik kʼu yelan chatakʼbeik li jujun krixchanoe» (Kolosenses 4:6). Xuʼ onoʼox xavalbe ti chakʼupin xchiʼinel yan krixchanoetik xchiʼuk ti chakʼupin yakʼel matanale, pe jaʼ noʼox venta mi maʼuk te tsakal skʼoplal li ta kʼin taje.

¹⁵ ¿Kʼusi chapas mi chakʼboxuk amotone? Li Vivliae muʼyuk chchol ta alel li kʼusi skʼan jpastike, pe jamal chal ti skʼan sakuk li jnopbentike (1 Timoteo 1:18, 19). Yikʼaluk li buchʼu chakʼbot amotone mu snaʼ mi muʼyuk chapas li kʼin taje. O xuʼ van xi chalbot xtoke: «Jnaʼoj ti muʼyuk chapas li kʼin liʼe, pe laj onoʼox kichʼbot tal amoton». Mu ventauk kʼu yelan chkʼot ta pasel, voʼot chanop mi chachʼam li jun matanale o mi moʼoj, jaʼ noʼox venta mi sak chkom li anopbene. Muʼyuk ta koʼontontik ti chopol chilutik Jeova ta skoj li kʼusi ta jpastike.

16. ¿Kʼusi chapas mi tskʼan tspasik junuk kʼin ti muʼyuk lek chil Dios li avutsʼ avalale?

¹⁶ ¿Kʼusi chapas mi tskʼan spasik junuk kʼin avutsʼ avalal ti muʼyuk lek chil Diose? Skʼan mu xasaʼ kʼop, yuʼun jaʼ tsnop stukik kʼusi tspasik. Skʼan oyuk slekil avoʼonton xchiʼuk skʼan xavichʼ ta mukʼ li kʼusi tsnopike jech kʼuchaʼal chakʼan tsakel ta venta eke (kʼelo Mateo 7:12). Pe ¿kʼusi chapas mi chalboxuk ti tskʼanik te oyot li ta kʼin tspasike? Baʼyel skʼan xakʼanbe koltael Jeova sventa skoltaot ta spasel li kʼusi leke. Nopbo skʼoplal li kʼusi yakal chkʼot ta pasele xchiʼuk chanbo mas skʼoplal. Mu me xchʼay ta ajol ti jaʼ oy ta avoʼonton spasel li kʼusi tskʼan Jeovae.

17. ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa mu snop avalab anichʼnab ti mu xavakʼbe skʼupin li kʼinetik tspas yantike?

 ¹⁷ ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa mu snop avalab anichʼnab ti mu xavakʼbe skʼupin li kʼinetik tspas yantike? Skʼan oyuk kʼusi xachapan bakʼintik sventa avalab anichʼnab. Xuʼ xavakʼbe smotonik xtok. Pe teuk ta ajol ti matanal mas tsots skʼoplal xuʼ xavakʼbee, jaʼ ti xachʼakbe yorail sventa xachiʼin avalab anichʼnab xchiʼuk ti xavakʼbe ta ilel ti akʼanojane.

18. ¿Kʼu yuʼun skʼan xijbat ta tsobajeletik?

¹⁸ Mi ta jkʼan ta jmuyubtatik li Jeovae, skʼan xkiktatik komel li jecheʼ relijione xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik spasel o li kostumbreetik ti nitil skʼoplal ta jecheʼ relijione. Jech xtok, skʼan jpastik kʼusi tspas li melel relijione. ¿Kʼuxi tspas kuʼuntik taje? Jtos kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti xijkʼot jujun xemana li ta tsobajeletike (kʼelo Ebreos 10:24, 25). Toj tsots skʼoplal chilik tsobajel li melel relijione (Salmo 22:22; 122:1). Jaʼ jech ta jpatbe jba koʼontontik ta jujuntal (Romanos 1:12).

19. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xavalbe yantik li kʼusi achanoj ta Vivliae?

¹⁹ Skʼan xavalbe yantik li kʼusi yakal chachan li ta Vivliae, yuʼun jaʼ jech tspas li melel relijione. Yikʼaluk xavojtikin junantik krixchanoetik ti tsvul yoʼontonik ta skoj ti toj ep vokolil ta balumile. Mi jaʼ jeche, albo yaʼiik li kʼupil sba spatob oʼontonal ti amalaoje. Mi chakʼotilan li ta tsobajeletike xchiʼuk mi chavalbe yantik li kʼusi chal Vivliae, te chavakʼ venta ti muʼyuk sbalil ti te oyot li ta jecheʼ relijione xchiʼuk ti chapas li kʼusi nopem xaʼiike. Jpʼeluk ta avoʼonton ti chamuyubaj xchiʼuk ti chakʼbot sbendision Jeova mi chavichʼ ta mukʼ jech kʼuchaʼal oy ta yoʼontone (Malakias 3:10).