EPAL miyon krixchanoetik skʼanojik xchiʼuk yichʼojik ta mukʼ li kruse. Li Enciclopedia Hispánica chal ti jaʼ «skʼelobil li srelijion yajtsʼaklomtak Kristoe». Pe ¿mi skʼan stunesik krus li yajtsʼaklomtak Kristoe?

 Baʼyel, oy kʼusi tsots skʼoplal skʼan jtsaktik ta venta: maʼuk ta jun krus cham li Jesukristoe. Li jpʼel kʼop ta griego ti chichʼ jelubtasel «kruse» jaʼ staurós, jaʼ smelolal «poste o jtel teʼ». Jech xtok, li jpʼel kʼop ta griegoe «maʼuk smelolal chaʼpʼos teʼ ti sjeloj sba kʼuchaʼal kruse [...]. Li ta griegoe [Achʼ Testamento] muʼyuk chakʼ ta aʼiel ti oy chaʼpʼos teʼe» (The Companion Bible).

Oy to jpʼel kʼop la stunesik xtok ti chakʼ ta aʼiel kʼusi la stunesik kʼalal la smilik li Jesuse. Jaʼ li jpʼel kʼop ta griego xýlon, jaʼ smelolal «jtel teʼ o jpʼos teʼ» (Echos 5:30; 10:39; 13:29; Galatas 3:13; 1 Pedro 2:24).

Li bankilal jchanun Hermann Fulda laj yal kʼu yuʼun tstunesik jtel teʼ kʼalal oy buchʼu tsmilike: «Mu skotoluk oy steʼtikal li osil bu stʼujojik sventa chmilvanik ta yeloval krixchanoetike. Jaʼ yuʼun tspajik jun poste ta balumil xchiʼuk te chichʼ chukel o chichʼ bajbel ta laux yok skʼobik li jpʼaj mantaletike, toybil muyel li skʼobike» (Das Kreuz und die Kreuzigung [Li krus xchiʼuk li buchʼutik chjokʼanatik ta kruse]).

Pe li sprevail ti bu mas xuʼ jpat-o koʼontontike jaʼ ti te likem tal ta Skʼop Diose. Xi chal li jtakbol Pabloe: «La smanutik li Kristoe, la skoltautik lokʼel ta xchopolil li Mantale, jaʼ chopol kʼot skʼoplal ta jkojtik li Kristoe, yuʼun xi tsʼibabile: ‹Kʼaʼ krixchano skotol li buchʼu chichʼ jokʼanel ta jtel teʼe›» (Galatas 3:13). Li Pabloe yakal chalbe skʼoplal li kʼusi chal Deuteronomio 21:22, 23, ti jamal chal ti maʼuk jun krus li jtel teʼe. Jech oxal, chkʼot ta «kʼaʼ krixchano» li buchʼu chjokʼanat ta jtel teʼe. Ta skoj taje, li ta sna jun yajtsʼaklom Kristoe muʼyuk bu lek ti sjokʼan lokʼoletik ti bu chakʼ ta ilel kʼu yelan jokʼol ta krus laj yichʼ milel li Kristoe.

Li baʼyel 300 jabil echʼ kʼalal cham li Kristoe, muʼyuk sprevail mi la stunesik krus kʼalal chichʼik ta mukʼ Dios li buchʼutik chalik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristoe. Pe li ta xchanibal sigloe, li ajvalil Constantino ti oy toʼox ta jecheʼ relijione kʼot ta yajtsʼaklom Kristo yilel ti svalopatinoj li kʼusi melele. Te lik stijbe yoʼonton yantik sventa stunesik krus li ta srelijione. Pe mu persauk jnaʼtik kʼu yuʼun jech la spas li Constantinoe, li kʼusi melele jaʼ ti muʼyuk te tsakal skʼoplal xchiʼuk  Jesukristo li kruse. Likem tal ta jecheʼ relijion. Xi chal jlik livro yuʼun katolikoe: «Li kruse te yichʼoj tael ta voʼneal jteklumetik kʼalal muʼyuk toʼox talem li Kristoe xchiʼuk ta jteklumetik ti maʼuk yajtsʼaklomtak Kristoe» (New Catholic Encyclopedia). Yantike chalik ti te la tsakal skʼoplal melel yichʼel ta mukʼ Dios li kʼusitik pasbil ta vinajel xchiʼuk ta Balumile, jech kʼuchaʼal li Kʼakʼale, li Ue, li nioʼe, li vitsetike xchiʼuk yantik, jech xtok te la tsakal skʼoplal yichʼel ta mukʼ Dios ti chchiʼin sbaik ta vayel li viniketik xchiʼuk antsetike, yuʼun la jaʼ sventa lek satin li kʼusitik tstsʼunike.

Pe ¿kʼu yuʼun puk tajek batel li stunesel kruse? Yaʼeluke mas la kʼun chaʼiik chkʼotik ta «yajtsʼaklom Kristo» li jyanlum krixchanoetike. Pe li Vivliae jamal chal ti jaʼ tsatsal mulil kʼalal oy kʼusitik chichʼ ichʼel ta mukʼ ti lokʼem tal ta jecheʼ relijione (2 Korintios 6:14-18). Jech xtok, chal ti jaʼ tsatsal mulil li yichʼel ta mukʼ lokʼoletik o yan kʼusitike (Éxodo 20:4, 5; 1 Korintios 10:14). Jaʼ yuʼun li melel yajtsʼaklomtak Kristoe muʼyuk tstunesik krus kʼalal chichʼik ta mukʼ li Diose. *