1, 2. ¿Kʼusi skʼan xajakʼbe aba kʼalal aviktaoj xa li jecheʼ relijione, xchiʼuk kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jech xajakʼbe aba?

NOPO avaʼi ti laj xa avakʼ venta ti oy buchʼu tal sten veneno ti bu nopol nakalote. Pukem ta stojolal skotol li alakʼnatake, vaʼun oy ta vokol li akuxlejale. ¿Kʼusi xuʼ xapas? Xuʼ van xabat ta naklej ta yan lum. Pe manchuk mi xalokʼ batel, skʼan xi xajakʼbe abae: «¿Mi muʼyuk van jkuchinoj tal li venenoe?».

² Jaʼ jech xkoʼolaj ek ta sventa li jecheʼ relijione. Li Vivliae chchanubtasvan ti sokesbil ta jecheʼ chanubtaseletik li relijionetike xchiʼuk ti nopem xaʼiik pasel li kʼusitik toj chopole (2 Korintios 6:17). Jaʼ yuʼun tsots skʼoplal ti xalokʼ ta stojolal «li Mukʼta Babiloniae», ti jaʼ sventainoj skotol li jecheʼ relijion ta spʼejel Balumile (Apokalipsis 18:2, 4). ¿Mi lalokʼ xa li voʼote? Toj lek mi jech la apase. Pe mu baluk noʼox ti chalokʼ ta jecheʼ relijione o ti chapasbe svunal ti bu chaval ti mu xa xakʼan te oyote. Skʼan xi xajakʼbe aba xtoke: «¿Mi oy to van komem jutuk ta jkuxlejal li kʼusitik tspas jecheʼ relijione?». Kaltik batel jaytosuk.

3. 1) Albo smelolal kʼusi chal Vivlia ta sventa li stunesel santoetike xchiʼuk kʼu yuʼun toj vokol ta chʼunel chaʼiik li jlom krixchanoetik li kʼusi tsnop Diose. 2) ¿Kʼusi skʼan xapas mi oy kʼusi avuʼun ti stsakoj sba xchiʼuk li jecheʼ yichʼel ta mukʼ diose?

³ Oy krixchanoetik ti voʼne xa onoʼox oy santoetik o altaretik  ta snaike. ¿Mi oy avuʼun ek? Mi jeche, yikʼal van muʼyuk lek chavaʼi mi muʼyuk chatunes santoetik kʼalal chakʼopon li Diose. Yikʼal van akʼanoj tajek xtok. Li Vivliae chal kʼu yelan skʼan xkichʼtik ta mukʼ li Diose xchiʼuk chal ti mu skʼan jtunestik santoetike (kʼelo Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Juan 5:21). Jech oxal, sventa teuk oyan-o li ta melel relijione, skʼan xalilin o xachikʼ skotol li kʼusitik stsakoj sba xchiʼuk jecheʼ relijione. Jechuk me xavil kʼuchaʼal chil Jeovae: ti «toj chopol[e]» (Deuteronomio 27:15).

4. 1) ¿Kʼu yuʼun jecheʼ chkakʼ jvokoltik mi chkichʼtik ta mukʼ li animaetike? 2) ¿Kʼu yuʼun albatik yuʼun Jeova li j-israeletik ti akʼo mu spasik jtosuk espiritismoe?

⁴ Yan ti kʼusitik nopem xaʼiik spasel li jecheʼ relijione, jaʼ li yichʼel ta mukʼ animaetike. Kʼalal muʼyuk toʼox bu xchanojik kʼusi chal ta melel Vivlia li jlom krixchanoetike, xchʼunojik ti oy la bu kuxul chkom li animaetike xchiʼuk ti xuʼ la xkoltaatik o x-akʼbat svokolik li buchʼutik kuxulike. Yikʼal van oy toʼox kʼusi laj avakʼbe yipal spasel sventa junuk yoʼonton li buchʼutik chamemik avuʼune. Pe jech kʼuchaʼal la achan ta kapitulo 6 li ta livro liʼe, li animaetike muʼyuk kʼusi kuxul chkom yuʼunik. Jaʼ yuʼun jecheʼ chkakʼ jvokoltik mi ta jkʼopontike. Skotol li  kʼusi chkichʼtik albel ta stojolal kanimatike likem tal ta stojolal pukujetik. Jaʼ yuʼun, li Jeovae laj yalbe j-israeletik ti mu skʼoponik li animaetike o ti mu spasik jtosuk espiritismoe (kʼelo Deuteronomio 18:10-12).

5. ¿Kʼusi xuʼ xapas mi chatunes to santoetik o mi chavichʼ to ta mukʼ animaetike?

⁵ ¿Kʼusi xuʼ xapas mi tstunes santoetik xchiʼuk chichʼ ta mukʼ animaetik li relijion bu oyote? Aʼibo lek smelolal kʼusi tsnop Dios ti te chal ta Vivliae. Kʼopono Dios skotol kʼakʼal, albo ti chakʼan chavakʼ aba ta stojolal li melel yichʼel ta mukʼ Diose xchiʼuk albo ti akʼo skoltaot ta snopel jech kʼuchaʼal tsnop stuke (Isaías 55:9).

6, 7. 1) ¿Kʼusi la snaʼobil ta alel li Svokʼel Ninyoe xchiʼuk mi tspasik toʼox li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe? 2) ¿Bu lik tal yuʼunik li skʼinal lokʼel ta jabile?

⁶ Ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ Diose xuʼ van skap sba xchiʼuk jecheʼ relijion mi ta jpastik li kʼinetik ti nopem xaʼiik spasele. Kalbetik skʼoplal li Svokʼel Ninyoe (Navidad). Li kʼin taje jaʼ la snaʼobil ta alel kʼalal vokʼ o ayan li Jesukristoe xchiʼuk jutuk mu skotoluk li relijion ti chalik jaʼ yajtsʼaklomtak Kristoe tspasik li kʼin taje. Akʼo mi jech, muʼyuk sprevail kuʼuntik mi la spasik li yajchankʼoptak Jesus ta baʼyel sigloe. Li livro Los orígenes sagrados de las cosas profundas (Li xchʼul likeb li kʼusitik toj tsots ta aʼibel smelolale) xi chale: «Kʼalal vokʼ li Kristoe chib siglo echʼ ti muʼyuk buchʼu snaʼ xchiʼuk jutuk tajek buchʼu oy ta yoʼonton tskʼan tsnaʼ kʼusi ora lek vokʼ li Jesuse».

⁷ Jech xtok, ti lajuk snaʼik kʼusi ora lek vokʼ Jesus li yajtsʼaklomtake, muʼyuk onoʼox bu la spasbeik skʼinal slokʼel ta jabil ti jechuke. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe «xchʼunojik ti [...] xkoʼolaj kʼuchaʼal snaʼobil jecheʼ relijionetik li kʼinetik taje» (Las cosas nuestras de cada día [Li kʼusitik oy kuʼuntik jujun kʼakʼale]). Li ta Vivliae jaʼ noʼox chalbe skʼoplal chib  skʼinal lokʼel ta jabil, taje jaʼ skʼoplal chaʼvoʼ ajvaliletik ti muʼyuk bu laj yichʼik ta mukʼ li Jeovae (Génesis 40:20; Markos 6:21). Jech xtok, li skʼinal lokʼel ta jabile jaʼ yichʼobil ta mukʼ sdiosik li jecheʼ relijionetike. Jech kʼuchaʼal li jromaetike tspasbeik toʼox skʼinal slokʼel ta jabil ta 24 yuʼun mayo li meʼ dios Dianae. Ta yokʼomale, jaʼ tspasbeik skʼinal slokʼel ta jabil li Apoloe, li dios yuʼun Kʼakʼale. Jech oxal, li skʼinal lokʼel ta jabile jaʼ te lik tal yuʼunik kʼalal chichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike, maʼuk la slikes li yajtsʼaklomtak Kristoe.

8. ¿Kʼu yelan jmoj skʼoplal li skʼinal lokʼel ta jabil xchiʼuk li labtael xchiʼuk metsʼtaele?

⁸ Oy to kʼu yuʼun xtok ti muʼyuk bu la spasbeik skʼinal slokʼel ta jabil Jesus li yajtsʼaklomtak ta baʼyel sigloe. Yikʼal van snaʼojik ti skʼinal lokʼel ta jabile jmoj skʼoplal xchiʼuk li labtael xchiʼuk metsʼtaele. Epal jgresiaetik xchiʼuk jromaetik ta voʼnee xchʼunojik ti jujun krixchanoe oy la jun yaj-anjelik ti chchabiatik kʼalal chvokʼike, jech-o la chchabiatik ti kʼu sjalil kuxulike. «Li anjel taje jmoj oyik xchiʼuk li dios ti tstsʼaki sjabilal kʼalal jaʼo chlokʼ ta jabil ek li jun krixchanoe.» (The Lore of Birthdays [Li kʼusitik nopem ta pasel ta sventa skʼinal lokʼel ta jabile].) Li Jeovae muʼyuk me bu lek chaʼi ti ta jkapbetik skʼoplal Jesus xchiʼuk li labtael xchiʼuk metsʼtaele (Isaías 65:11, 12). Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun oy ep krixchanoetik ti tspasik li Svokʼel Ninyoe?

9. ¿Kʼu yuʼun laj yichʼ tʼujel li 25 yuʼun disiembre sventa chichʼ nabel svokʼel li Jesuse?

⁹ Kʼalal echʼ xaʼox jayibuk siglo ti ay ta Balumil li Jesuse, laj yichʼ tʼujel li 25 yuʼun disiembre sventa chichʼ pasbel skʼinal li svokʼele. Pe li Jesuse muʼyuk bu vokʼ ta disiembre, xuʼ van jaʼ ta oktuvre. * Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun laj yichʼ tʼujel li kʼakʼal taje? Yuʼun li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe tskʼanik ox «ti xlik spas yajtsʼaklomtak Kristo li kʼinetik ti tspasik li krixchanoetik ti maʼuk jchʼunolajeletike, ti jaʼ xiktaik spasel  li junantik kʼinetik tspasike. [...] Li krixchanoetik ta Roma ti maʼuk jchʼunolajeletike tspasik toʼox jun chʼul kʼin ta 25 yuʼun disiembre [...] sventa svokʼel li ‹Kʼakʼal ti mu xlaj ta tsalele›» (Enciclopedia de la Religión Católica [Slivroal Srelijion Katoliko]). Li ta yorail siktik kʼalal muʼyuk bu mas kʼux li Kʼakʼale, li krixchanoetik ti maʼuk jchʼunolajeletike tspasik toʼox kʼinetik sventa sut tal li Kʼakʼal ta skoj ti nom bu bateme xchiʼuk ti akʼo la xakʼ xojobal xchiʼuk xkʼixnale. Xchʼunojik ti ta 25 la yuʼun disiembre chlik sutuk tal li Kʼakʼale. Li jbeiltasvanejetik ta relijione lek laj yaʼiik li kʼin taje xchiʼuk laj yakʼik ta chʼunel ti jaʼ sventa «yajtsʼaklom Kristo» yileluke, yuʼun tskʼanik ti spasik ta jchʼunolajel li krixchanoetik ti maʼuk jchʼunolajeletike. *

10. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk bu la spasbeik Svokʼel Ninyo li junantik krixchanoetik ta voʼnee?

¹⁰ Voʼne xa onoʼox nabil ti lokʼem tal ta jecheʼ chanubtaseletik li Svokʼel Ninyoe. Ta skoj ti muʼyuk bu lokʼem tal ta Vivlia li kʼin taje, albil toʼox skʼoplal ti akʼo mu xichʼ pasel li ta Inglaterra xchiʼuk ta junantik lumetik ta Norteamérica ta siglo 17. Yuʼun ta xakʼ multa li buchʼu mu xbat ta yabtel ta skoj ti chkom spas ta sna li Svokʼel Ninyoe. Pe mu sjaliluk lik spasik yan velta xtok li kʼusi onoʼox nopem xaʼiik spasele xchiʼuk lik spasik yan kʼinetik. Li Svokʼel Ninyoe mukʼta kʼin bat yuʼunik yan velta xchiʼuk jech-o tspasik ta epal mukʼtik lumetik. Ta skoj ti tsakal skʼoplal ta jecheʼ relijion  li Svokʼel Ninyoe, li buchʼutik tskʼan tslekubtasbeik yoʼonton Diose muʼyuk bu tspasik li kʼin taje mi jaʼuk yan kʼinetik ti likemik tal ta jecheʼ chanubtaseletike. *

11. ¿Kʼu yuʼun tspasik junantik kʼinetik li jlom krixchanoetike, xchiʼuk kʼusi ti mas tsots skʼoplal chkiltike?

¹¹ Junantik krixchanoetike snaʼojik ti likemik tal ta jecheʼ relijion li kʼinetik kʼuchaʼal li Svokʼel Ninyoe, pe muʼyuk la bu chopol chilik spasel. Mu snaʼik ti te stsakoj sba xchiʼuk li jecheʼ relijione, yuʼun chalik ti jaʼ la skʼakʼalil sventa stsob sbaik li utsʼ alalile. ¿Mi jaʼ jech chanop ek? Mi jaʼ jeche, jaʼ van ta skoj ti akʼanoj li avutsʼ avalale, maʼuk ta skoj ti akʼanoj li jecheʼ relijione, ti jaʼ vokol-o chavaʼi sventa xavakʼ aba ta stojolal li melel yichʼel ta mukʼ Diose. Ta melel tskʼan Jeova ti lek xavil aba xchiʼuk li avutsʼ avalale, yuʼun jaʼ la spas li utsʼ alalile (Efesios 3:14, 15). Pe oy yantik kʼusi xuʼ xapas xchiʼuk avutsʼ avalal ti tslekubtasbe yoʼonton li Diose. Li jtakbol Pabloe laj yal ti kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xkiltike, xi laj yale: «Jechuk-o me xavakʼik batel venta li kʼusi lek chil Kajvaltike» (Efesios 5:10).

12. ¿Kʼusi xuʼ jkoʼoltastik-o ti skʼan xijnamaj ta stojolal li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk li kʼinetik ti toj chopol bu likemik tale?

¹² Yikʼal van chanop ti mu koʼoluk srasonal chapas li kʼinetik jech kʼuchaʼal tspasik toʼox ta voʼnee. ¿Mi tsots skʼoplal ta melel ti bu likemik tale? Tsots skʼoplal. Nopo avaʼi ti te pitil chavil jpʼej dulse ta sbe ikʼal voʼe. ¿Mi ta van xatam aloʼ? Moʼoj, yuʼun oy yikʼobal. Jech kʼuchaʼal li dulsee oy kʼinetik ti kʼupil sba yileluke, pe toj chopol ti bu likemik tale. Mi ta jkʼan te oyutik-o li ta melel relijione, skʼan jech jnoptik kʼuchaʼal li j-alkʼop Isaiase. Xi laj yalbe li krixchanoetik ti jun yoʼonton chtunik ta stojolal li Diose: «Mu me xapiquic li cʼusi toj chopole» (Isaías 52:11).

13. ¿Kʼusitik xuʼ xanuptan ta skoj ti mu xatikʼ aba ta spasel junantik kʼinetike?

¹³ Yikʼal van xata avokol ta skoj ti chavikta spasel junantik kʼinetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼusi van chapas mi oy achiʼiltak ta abtel ti mu xaʼibeik smelolal ti kʼu yuʼun muʼyuk chatikʼ aba ta spasel li kʼusitik stsakoj sba xchiʼuk junantik kʼine? ¿Mi chopol van ti xatsak mi oy buchʼu chakʼbot amoton ta sventa li Svokʼel Ninyoe? ¿Kʼusi xuʼ xapas mi mu koʼoluk kʼusitik achʼunoj xchiʼuk amalal o avajnile? ¿Kʼusi xuʼ xapasik sventa mu snopik ti oy kʼusi mu xavakʼbe skʼupin avalab anichʼnabik ta skoj ti muʼyuk bu chapasik junantik kʼinetike?

14, 15. ¿Kʼusi xuʼ xapas mi oy buchʼu chalbot ti akʼo lek x-echʼ avuʼun li kʼine o mi oy kʼusi tskʼan tskʼelanbote?

¹⁴ Skʼan jnoptik lek kʼusi xuʼ jpastik kʼalal oy kʼusi chkʼot ta jtojolaltike. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi oy buchʼu xi chalbote: «Lekuk me x-echʼ avuʼun li kʼine», xuʼ jaʼ noʼox xavalbe kolaval. Pe mi chavil jujun kʼakʼal o jaʼ achiʼil ta abtele, xuʼ van xavalbe to mas smelolal. Lekuk noʼox me smelolal xaval skotol ora. Xi chal li Vivliae: «Skotoluk me ora oyuk lek smuil li akʼopojelike, oyuk me lek yatsʼamil sventa xanaʼik kʼu yelan chatakʼbeik li jujun krixchanoe» (Kolosenses 4:6). Kʼelo me aba, akʼo me ta ilel ti avichʼoj ta mukʼ li yantike. Alo ta jamal ti mu chopoluk chavaʼi stsakel o yakʼel li matanale xchiʼuk ti mu chopoluk chavaʼi kʼalal jmoj oyot xchiʼuk yantike, pe alo ti jaʼ lek chavaʼi ti yanuk-o kʼakʼal jech chapase.

¹⁵ Pe ¿kʼusi van chapas mi oy kʼusi tskʼelanboxuke? Skʼan xanaʼ ti kʼu yuʼun jech tspase. Xuʼ van xi xalboxuke: «Jnaʼoj xa ti mu xapas li kʼine, pe ta jkʼan ta jkʼelanbot liʼe». Pe mi la atsak li matanal taje maʼuk skʼan xal ti te xa kapalot ta spasel li kʼine. Pe mi mu xojtikin kʼusi achʼunoj li krixchanoe, xuʼ van xavalbe smelolal kʼu yuʼun muʼyuk bu chapas li kʼin taje. Vaʼun jaʼ tskoltaot sventa xavalbe smelolal kʼu yuʼun chatsak li matanale xchiʼuk ti kʼu yuʼun muʼyuk kʼusi chavakʼbe eke. Pe yikʼal van xakʼoxuk ta preva sventa xvinaj ti muʼyuk tukʼ avoʼontone o xuʼ  van jech tspasik sventa chakʼik ta ilel ti mu xakʼan xapas li kʼusitik achʼunoje. Jaʼ lek mu xatsak mi jeche.

16. ¿Kʼu yelan xuʼ xavakʼ ta ilel ti oy apʼijil kʼalal chaval kʼu yuʼun muʼyuk chapas jtosuk kʼine?

¹⁶ ¿Kʼusi xuʼ xapas mi mu koʼoluk kʼusitik achʼunoj xchiʼuk li avutsʼ avalale? Skʼan lek noʼox smelolal xavalbe li kʼusitik achʼunoje. Mu me xasaʼ kʼop ta skoj li kʼusitik nopem xaʼiik spasele o ti kʼusi kʼinal tskʼan tspas stukike. Ichʼo ta mukʼ li kʼusi tsnopike, jech kʼuchaʼal chakʼan akʼo xichʼik ta mukʼ li kʼusi chanop eke (kʼelo Mateo 7:12). Pe mu me kʼusi xapas ti xuʼ stikʼot ta spasel li kʼine. Jech xtok, mu persauk jpʼel xa xaval ti kʼusi achʼunoj mi oy junuk avutsʼ avalal chalbot ti skʼan xapas li kʼusitik muʼyuk stsakoj sba tajek skʼoplal xchiʼuk li kʼinetike. Jech ta melel, junuk me ajol avoʼonton xkom yuʼun li kʼusi chapase (kʼelo 1 Timoteo 1:18, 19).

17. ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa mu snopik ti oy kʼusi mu xavakʼbe skʼupin li avalab anichʼnabike?

¹⁷ ¿Kʼusi xuʼ xapasik sventa mu snopik ti oy kʼusi mu xavakʼbe skʼupin avalab anichʼnabik ta skoj ti muʼyuk bu chapasik li kʼinetik ti skontrainoj kʼusi chal Vivliae? Taje voʼoxuk me oy ta abaik kʼusi xuʼ xapasik ta yan kʼakʼal. Oy totil meʼiletik ti tsabeik yorail sventa chakʼbeik smoton li yalab xnichʼnabike. Li matanal ti mas lek xuʼ xavakʼbeike jaʼ ti xachʼakbe akʼakʼalike xchiʼuk ti xavakʼbeik yil ti akʼanoj li avalab anichʼnabike.

18. ¿Kʼuxi xuʼ skoltaot li tsobajeletik sventa teuk oyan-o li ta melel relijione?

¹⁸ Sventa xalekubtasbe yoʼonton li Diose, skʼan xapʼaj li kʼusi chal jecheʼ relijione xchiʼuk teuk oyan-o li ta melel relijione. ¿Kʼuxi xuʼ xapas? Xi chal li Vivliae: «Skʼan me oyuk ta koʼonton jbatik ta jujuntal yoʼ jtijbe jba koʼontontik sventa jkʼan jbatik xchiʼuk ti jpastik li kʼusitik toj leke, jech xtok, mu me xkiktatik ti ta jtsob jbatik jech kʼuchaʼal oy nopem xaʼiik spasel  junantike, jaʼ lek jpatbe jba koʼontontik ta jujuntal, mas to skʼan jech jpastik ta skoj ti chnopaj xa talel skʼakʼalil chavilike» (Evreos 10:24, 25). Kʼalal ch-echʼ stsobajelik li yajtsʼaklomtak Kristoe, xkuxet yoʼonton chichʼik ta mukʼ Dios jech kʼuchaʼal tskʼan stuke (Salmo 22:22; 122:1). Li ta tsobajeletik taje xuʼ koʼol stsatsubtasbe sba yoʼontonik (Romanos 1:12).

19. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xavalbe yantik li kʼusitik achanoj ta Vivliae?

¹⁹ Yan ti kʼuxi xuʼ te oyot-o li ta melel relijione, jaʼ kʼalal chavalbe yantik li kʼusitik achanoj ta Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Epal krixchanoetik yakal ch-okʼik, chat yoʼontonik ta skoj li choplejal oy ta balumile. Yikʼaluk van xavojtikin krixchanoetik ti jaʼ jech chaʼi sbaike. ¿Kʼu yuʼun mu xaloʼiltabe li kʼusi amalaoj chkʼot ta pasel ta tsʼakal ti achanoj ta Vivliae? Mu xavikta aba ta yalel li kʼusitik jun yutsil achanoj ta Vivliae. Mu xavikta aba li ta tsobajel xchiʼuk li melel yajtsʼaklomtak Kristoe. Mi jaʼ jech chapase, te chavil ti ta kʼunkʼun chlik chʼayuk batel ta avoʼonton li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li jecheʼ relijione. Ta sjunuluk me avoʼonton xavakʼ aba ta stojolal li melel relijione, vaʼun ta me xamuyubaj tajek xchiʼuk chata epal bendision (Malaquías 3:10).