1, 2. ¿Kʼusi la snop la spas Balaam yoʼ xyalik ta mulil li j-israeletike?

NOPBO skʼoplal jun jtsakchoy ti snaʼoj bu xuʼ sta li kʼusi choyal yakal tsaʼe. Tstʼuj lek li kʼusi tsjokʼan ta s-ansueloe, vaʼun tsjip yalel ta voʼ. Akʼo mi jal tsmala, pe mi laj yaʼi la stsak sveʼel li choye, tsnit lokʼel ta anil li ansueloe, vaʼun te xa jokʼol chlokʼ tal li choye.

² Xuʼ jaʼ jech jokʼol xlajik ta ansuelo ek li krixchanoetike. ¿Kʼuxi ti xuʼ jokʼol xlajike? Jchanbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta stojolalik li j-israeletike. Kʼalal jutuk xa ox skʼan x-ochik li ta Albil Balumile, te komik kʼuk sjalil ta stenlejaltik yuʼun Moab. Li ajvalil ta Moabe laj yal ti chakʼbe epal takʼin Balaam sventa xchopol kʼopta li Israele. Jaʼ yuʼun, li Balaame la snop lek kʼuxi xuʼ saʼ smulik li j-israeletik sventa xchopol kʼoptaatik yuʼun li Jeovae. Jaʼ yuʼun, la stʼuj lek kʼusi tstunes yoʼ xyalik ta mulil li j-israeletike: la stak batel jmoab tsebetik ti bu spasoj skarpanaik li j-israeletik sventa sloʼlabeik sjol li viniketike (Numeros 22:1-7; 31:15, 16; Apokalipsis 2:14).

3. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj li kʼusi la stunes li Balaame?

 ³ ¿Mi yalik onoʼox ta mulil li j-israeletike? Yalik. Ta smilal xa noʼox «lik mulivajikuk xchiʼuk antsetik ta Moab». Maʼuk noʼox, yuʼun lik yichʼik ta mukʼ xtok jecheʼ diosetik, lik yichʼik ta mukʼ Baal ta Peor ti jaʼ chopol dios sventa li mulivajele. Ta melel, toj chopol li kʼusi kʼot ta pasele, cham 24 mil j-israeletik kʼalal jutuk xa ox tajek skʼan x-ochik li ta Albil Balumile (Numeros 25:1-9).

4. ¿Kʼu yuʼun ta smilal noʼox mulivajik li j-israeletike?

⁴ ¿Kʼu yuʼun ep yalik ta spetsʼ Balaam li j-israeletike? Yuʼun jaʼ noʼox oy ta yoʼontonik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk li kʼusi tskʼupinike. Akʼo mi ep kʼusitik la spas Jeova ta stojolalik yoʼ tukʼ xtunik ta stojolale, pe chʼay ta sjolik skotol li kʼusitik la spas Jeovae. Lokʼesatik tal ta mosoil ta Ejipto, akʼbat sveʼelik ta takixokol balumil, jech-o kʼelatik xchiʼuk chabiatik kʼalal poʼot xa ox x-ochik li ta Albil Balumile (Ebreos 3:12). Akʼo mi jech, loʼlabat sjolik sventa xmulivajik. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Mu me xijmulivaj jech kʼuchaʼal mulivajik junantike, yuʼun chamik» (1 Korintios 10:8).

5, 6. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta stojolal j-israeletik kʼalal poʼot xa ox x-ochik li ta Albil Balumile?

⁵ Li voʼotik eke poʼot xa xij-ochutik li ta achʼ balumile. Xkoʼolajtik jkuxlejaltik kʼuchaʼal li j-israeletik kʼalal poʼot xa ox x-ochik li ta Albil Balumile (1 Korintios 10:11). Li avie, mas to oy ta yoʼonton chmulivajik kʼuchaʼal li jmoabetike. Jaʼ yuʼun, li yajtuneltak Diose xuʼ xlik xchanbeik stalelal. Li mulivajele jaʼ li petsʼ mas jtunel yuʼun li Diabloe (Numeros 25:6, 14; 2 Korintios 2:11; Judas 4).

⁶ Jaʼ yuʼun, xi xajakʼbe abae: «¿Mi jaʼ ta jkʼan li kʼusi  jlikel noʼox chakʼ muyubajele o mi jaʼ ta jkʼan ti ximuyubaj sbatel osil li ta achʼ balumile? ¿Mi jaʼ van chkakʼ persa xchʼunel li smantal Jeova ti xi chale: ‹¡Jatavanik lokʼel ta stojolal li mulivajele!›?» (1 Korintios 6:18).

7, 8. 1) ¿Kʼusitik smakojbe skʼoplal li mulivajele? 2) ¿Kʼu yuʼun jaʼ tsatsal mulil li mulivajele?

⁷ Epal krixchanoetike muʼyuk xa noʼox kʼexlal chaʼiik ti chmulivajike xchiʼuk tspʼajbeik li smantaltak Dios ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Li mulivajele te smakojbe skʼoplal kʼalal chchiʼin sbaik ta vayel jun vinik xchiʼuk jun ants ti muʼyuk nupunemik kʼuchaʼal chal li Vivliae. Te smakojbe skʼoplal xtok kʼalal chchiʼin sbaik ta vayel naka viniketik, naka antsetik o kʼalal chchiʼinik ta vayel chonbolometike. Te smakojbe skʼoplal xtok kʼalal chixtolanbe sba skʼunilik ta yeike, kʼalal tstunes bu chlokʼ yikʼobalik sventa chmulivajike o kʼalal tspikbe skʼunil jun krixchano sventa stsan li sbekʼtalike (kʼelo nota 23, talelal toj kʼexlal sba xchiʼuk kʼusitik ibal sba).

⁸ Li Vivliae chal ti skʼan xichʼ lokʼesel ta tsobobbail li buchʼu jech-o chmulivaje (1 Korintios 6:9; Apokalipsis 22:15). Jech xtok, li buchʼu chmulivaje muʼyuk xa skʼanoj sba xchiʼuk muʼyuk xa spatoj yoʼonton ta stojolal yantik. Tsta ep svokol: muʼyuk xa lek chaʼi sba, chlik skʼop xchiʼuk snup xchiʼil, xuʼ sta jtosuk chamel o xuʼ xcham-o; jech xtok, li antsetike xuʼ xchiʼin yolik ti muʼyuk bu jech snopojike (kʼelo Galatas 6:7, 8). Ti snopikuk lek kʼusitik xuʼ xkʼot ta pasel li krixchanoetike, xuʼ van mu xmulivajik ti jechuke. Pe junantike jaʼ noʼox tsnopik li kʼusitik xuʼ tskʼupinike, jaʼ yuʼun chlik snopik kʼuxi xuʼ xmulivajik. Li kʼusi baʼyel chlik spasike jaʼ ti  tskʼelik pornografiae (lokʼoletik o videoetik ti bu tʼanal xvinaj krixchanoetike o ti yakal chmulivajike).

9. ¿Kʼu yuʼun toj chopol li pornografiae?

⁹ Li buchʼu tskʼel pornografiae mas tskʼan chchiʼinvan-o ta vayel. Buyuk xa noʼox xuʼ jkʼeltik pornografia avie: oy ta revistaetik, ta livroetik, ta television, ta Internet xchiʼuk ta kansionetik. Junantike tsnopik ti lek li pornografiae, pe ta melele toj chopol. Li buchʼu tskʼel pornografiae xuʼ van jaʼ xa noʼox oy ta yoʼonton chchiʼinvan ta vayel xchiʼuk chmulivaj. Jech xtok, xuʼ chlik-o yixtolan skʼunil, chlik svokol xchiʼuk snup xchiʼil o xuʼ van chtuchʼ-o snupunel ta registro civil (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19. Kʼelo nota 24, chixtolan skʼunil).

10. ¿Kʼuxi xuʼ skoltautik yoʼ mu xijmulivaj li Santiago 1:14 xchiʼuk 15?

¹⁰ Tsots skʼoplal skʼan xkaʼibetik smelolal kʼuxi xuʼ xlik ayanuk ta koʼontontik li mulivajele. Xi tspʼijubtasutik Santiago 1:14 xchiʼuk 15: «Ta jujuntal chichʼik akʼel ta preva kʼalal tijbil yoʼontonik xchiʼuk loʼlabilik ta skoj li kʼusi tskʼan yoʼonton stukike. Jech oxal, mi laj xa yakʼ yibel li kʼusi tskʼan yoʼontonike, chkʼot ta pasel li mulile, vaʼun mi laj xa ox yichʼ pasel li mulile, chakʼ lajelal». Jaʼ yuʼun, mu me xanopilanbe skʼoplal li mulivajele, yuʼun mi jech chapase, xuʼ xlik yakʼ yibel ta avoʼonton. Mi oy kʼuxi la ata ta kʼelel li pornografiae, joypʼino batel ta anil asat, tupʼo li akomputadorae o jelo li kanal yakal chakʼele. Yuʼun mi te noʼox akʼeloje, xuʼ me xlik ayanuk ta avoʼonton li mulivajele (kʼelo Mateo 5:29, 30).

11. ¿Kʼuxi xuʼ skoltautik Jeova yoʼ mu jnopilanbetik skʼoplal li mulivajele?

 ¹¹ Li Jeovae mas xojtikinutik kʼuchaʼal xkojtikin jba jtuktike. Snaʼoj lek kʼusi vokol chkaʼitik spasel. Pe snaʼoj xtok ti xuʼ stsal kuʼuntik li kʼusi chopol tskʼan koʼontontike. Xi chalbutike: «Milik li stsʼakbenaltak abekʼtalik ti jaʼ noʼox sventa sba balumile: ta sventa li mulivajele, li kʼusitik ibal sbae, ti oy tajek ta avoʼontonik chachiʼinvanik ta vayele, ti chopol kʼusi tskʼan avoʼontonike xchiʼuk li pichʼ oʼontonal ti jaʼ yichʼel ta mukʼ santoe» (Kolosenses 3:5). Mu kʼunuk ta chʼunel li mantale, pe li Jtotik Jeovae muʼyuk ch-ilin ta anil ta jtojolaltik xchiʼuk oy ta yoʼonton tskoltautik (Salmo 68:19). Kʼalal chex toʼox jun ermanoe, lik skʼel pornografia xchiʼuk lik yixtolan skʼunil. Li xchiʼiltak ta eskuela ti koʼoltik sjabilal xchiʼuke  muʼyuk chopol chilik li skʼelel pornografiae. Pe xi chal li stuke: «Lik yikʼubtasbun jol koʼonton xchiʼuk lik mulivajkun». Lik yakʼ persa sventa xikta spasel, jaʼ yuʼun koltaat yuʼun Jeova. Mi jaʼ noʼox chanopilanbe skʼoplal li mulivajele, kʼanbo Jeova li juʼelal ti mu kʼusi xkoʼolaj-o sventa sakuk li anopbene (2 Korintios 4:7; 1 Korintios 9:27).

12. ¿Kʼu yuʼun skʼan jchabi li koʼontontike?

¹² Xi la stsʼiba li Salomone: «Li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xachabie jaʼ li avoʼontone, yuʼun jaʼ sniʼoal li akuxlejale» (Proverbios 4:23). Li Jeovae tskʼel lek li kʼusi oy ta yutil koʼontontike. Li kʼusi ta jkʼeltike xuʼ tsjel jtalelaltik. Xi laj yal li Job ti tukʼ yoʼontone: «Jpasoj jun trato xchiʼuk li jsate. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xa noʼox ti chopol kʼusi ta jnop kʼalal chkil junuk tojol tsebe?» (Job 31:1). Jech kʼuchaʼal laj yal li Jobe, skʼan xkichʼ jpʼijiltik ta sventa li kʼusi ta jkʼeltike xchiʼuk li kʼusi ta jnoptike. Xi la skʼanbe Jeova li jun jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Joypʼino batel jsat sventa mu xil li kʼusi mu kʼusi xtun-oe» (Salmo 119:37). Jechuk jkʼanbetik li Jeova eke.

13. ¿Kʼu yelan stalelal li yamigotak la stʼuj Dinae?

¹³ Li kamigotik ta jtʼujtike xuʼ skoltautik yoʼ jpastik li kʼusitik lekike o li kʼusitik chopolike. Mi la atʼuj avamigotak ti chchʼunbeik smantal Diose, tskoltaot yoʼ xachʼunbe smantaltak Dios ek (Proverbios 13:20; kʼelo 1 Korintios 15:33). Li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal Dinae chakʼ kiltik ti tsots skʼoplal ti jtʼujtik lek li kamigotike. Li Dinae jaʼ stot li Jakobe, jaʼ yuʼun li stot smeʼ xchiʼuk li xchiʼiltak ta vokʼele chichʼik ta mukʼ li Jeovae.  Li stuke maʼuk jmulavil tseb, pe laj yamigain junantik tsebetik ta Kanaan. Li jkanaanetike muʼyuk chichʼik ta mukʼ Jeova, jaʼ yuʼun jelel kʼu yelan chilik li chiʼinejbail ta vayele. Li jkanaanetike jaʼ ojtikinbilik-o ti tskʼupinik li mulivaje (Levitiko 18:6-25). Kʼalal te xchiʼuk yamigatak li Dinae, te laj yojtikin jun kerem ti Sikem sbie. Li Sikeme kʼupil sba laj yil li Dinae. Akʼo mi lek «ichʼbil ta mukʼ» yuʼun yutsʼ yalal li Sikeme, muʼyuk yichʼoj ta mukʼ Jeova (Jenesis 34:18, 19).

14. ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li Dinae?

¹⁴ Li Sikeme oy kʼusi la spas ti lek noʼox chil ta sate. Ta skoj ti tskʼupin li Dinae, «laj yikʼ batel xchiʼuk la xchiʼin ta vayel, te la stsatsal tsak» (kʼelo Jenesis 34:1-4). Li kʼusi kʼot ta pasele ep akʼbat svokol li Dinae xchiʼuk li yutsʼ yalale (Jenesis 34:7, 25-31; Galatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Kʼuxi xuʼ xijpʼijub?

¹⁵ Ta skoj li kʼusi la spas li Dinae, ep laj yil svokol. Li voʼotike mu persauk jech jpastik yoʼ jnaʼtik ti chopol kʼusi chkʼot ta jtojolaltik mi muʼyuk la jchʼunbetik smantaltak Jeovae. Xi chal Proverbios 13:20: «Li buchʼu jaʼ chchiʼin li buchʼutik pʼijike chpʼijub ek, pe li buchʼu jaʼ chchiʼin li buchʼutik bolike muʼyuk kʼusi lek chkʼot ta stojolal». Jaʼ yuʼun, chanbo skʼoplal «ti kʼusi lek» chil li Jeovae, jech muʼyuk chavil avokol kʼuchaʼal li Dinae (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

¹⁶ Sventa xijpʼijube, skʼan jkʼeltik li Vivliae, jkʼopontik Jeova mi oy kʼusi ta jnop ta jpastike xchiʼuk kakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtasel chakʼbutik li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile (Mateo 24:45; Santiago 1:5). Jkotoltik jpasmulilutik xchiʼuk oy ta koʼontontik spasel li kʼusi chopole (Jeremias 17:9). Pe ¿kʼusi van chapas mi oy buchʼu  chalbot ti xiʼel xamulivaj mi mu xajel li atalelale? ¿Mi cha-ilin-o van? ¿Mi bikʼit van chavakʼ aba o mi ta van xakʼan koltael? (2 Reyes 22:18, 19).

17. Alo kʼuxi xuʼ skoltautik kʼalal tstojobtasutik junuk ermanoe.

¹⁷ Nopbo skʼoplal liʼe: jun ermanae chlik kʼoponatuk yuʼun jun xchiʼil ta abtel. Akʼo mi maʼuk yajtunel Jeova li vinike, solel lek xa yoʼonton tspas sba yilel. Li ermanae ilat yuʼun yan ermana ti yakal chloʼilajike, vaʼun ta tsʼakale, ch-albat ti muʼyuk lek li kʼusi tspase. ¿Kʼusi van tspas li ermanae? ¿Mi jaʼ noʼox van tspak skʼoplal o mi chchʼam van ta sjunul yoʼonton li tojobtasele? Ta skoj ti skʼanoj Jeovae, ta sjunul yoʼonton chchʼam li tojobtasele. Pe mi jech-o chloʼilaj xchiʼuk li vinike, ¿mi yakal van chjatav li ta mulivajele o mi yakal van ‹tspat yoʼonton ta stojolal stuk›? (Proverbios 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41).

18, 19. ¿Kʼusi la spas Jose sventa mu xmulivaj?

¹⁸ Li Josee tun ta mosoil ta Ejipto kʼalal kerem toʼoxe. Jujun kʼakʼal, ch-albat yuʼun smeʼ ajval ti akʼo xchiʼin sbaik ta vayele, pe li Josee snaʼoj lek ti toj chopol mi jech la spase. Li stuke skʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk oy ta yoʼonton ti xmuyubaj yuʼune. Jaʼ yuʼun, muʼyuk la stikʼ ta yoʼonton jsetʼuk kʼalal ch-alilanbat ti tskʼan chchiʼinat ta vayele. Ta skoj ti jaʼ jun mosoile, mu stakʼ xbat saʼ yan yabtel. Jun kʼakʼal, sujat yuʼun smeʼ ajval sventa xchiʼine ta vayel, pe jatav ta anil, lokʼ batel li ta nae (kʼelo Jenesis 39:7-12).

¹⁹ Xuʼ van mulivaj jechuk Jose ti oyuk onoʼox ta yoʼonton jech tspase. O xuʼ van mulivaj jechuk ti jaʼuk tsnopilanbe skʼoplal skotol ora li antse. Pe jaʼ mas oy ta yoʼonton ti lekuk xil sba xchiʼuk li Jeovae. Xi laj yalbe li antse: «Li kajvale [...] yakʼoj komel ta jkʼob skotol. Jaʼ xa noʼox muʼyuk jventainojot li voʼote, yuʼun yajnilot. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xa noʼox ti ta jpas li tsatsal mulile xchiʼuk ti jsaʼ jmul ta melel ta stojolal li Diose?» (Jenesis 39:8, 9).

20. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti muyubaj yuʼun Jeova li Josee?

²⁰ Akʼo mi nom oy xchiʼuk ta yutsʼ yalal li Josee, tukʼ-o laj yakʼ sba ta stojolal Dios. Jaʼ yuʼun, akʼbat bendision (Jenesis 41:39-49). Li Jeovae muyubaj tajek ta skoj ti tukʼ laj yakʼ sba li Josee (Proverbios 27:11). Xuʼ van vokol ta pʼajel li mulivajele, pe teuk ta joltik li kʼusi chal salmoe: «Voʼoxuk ti akʼanojik li Jeovae, pʼajik li kʼusi chopole. Chchabibe xkuxlejal li buchʼutik tukʼ yakʼoj sbaik ta stojolale; tskolta lokʼel ta skʼob li buchʼutik toj chopolike» (Salmo 97:10).

21. ¿Kʼuxi la xchanbe stalelal Jose li jun kereme?

 ²¹ Xi chal li Vivliae: «Pʼajik li kʼusi chopole, jaʼ kʼanik li kʼusi leke» (Amos 5:15). Jujun kʼakʼal, ta sjunul yoʼonton jech tspasik li yajtuneltak Jeovae. Jkotoltik xuʼ tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal Dios, mu ventauk jayib jabilaltik. Jun ermano ti kerem toe la snuptan tsatsal preva ta s-eskuela. Albat yuʼun jun tseb ti xuʼ xchiʼin sbaik ta vayel mi la skolta ta jun eksamen ta matematikae. ¿Kʼusi la spas li kereme? Jaʼ la xchanbe stalelal li Josee. Xi chale: «Laj kalbe ta anil ti mu jkʼane. Ta skoj ti la jchʼun li beiltaseletike, muʼyuk la jpas li kʼusi chopole». Jlikel noʼox ta jkʼupintik li mulivajele, ta tsʼakale, chakʼ ep vokolil xchiʼuk chopol chkaʼi jbatik yuʼun (Ebreos 11:25). Pe mi la jchʼuntik li smantaltak Diose, ta jtatik muyubajel sbatel osil (Proverbios 10:22).

22, 23. ¿Kʼuxi tskoltautik Jeova mi la jpastik tsatsal mulile?

²² Li mulivajele jaʼ jun tsatsal preva. Li Satanase oy ta tajek ta yoʼonton ti xijmulivaje. Jkotoltik xuʼ van jnoptik bakʼintik li kʼusitik chopole (Romanos 7:21-25). Li Jeovae snaʼoj taje, yuʼun «te ta sjol ti lumutik noʼoxe» (Salmo 103:14). Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi xuʼ spas jun yajtsʼaklom Kristo mi mulivaje? Akʼo mi jaʼ tsatsal mulil, pe xuʼ sutes yoʼonton ta melel. Li Jeovae oy ta yoʼonton chkoltavan xchiʼuk chapal sventa xchʼay li mulile (Salmo 86:5; Santiago 5:16; kʼelo Proverbios 28:13).

²³ Li moletik ta tsobobbaile jaʼ matanal yakʼoj Jeova, yuʼun ta slekil yoʼonton chchabiutik (Efesios 4:8, 12; Santiago 5:14, 15). Li moletike tskoltautik sventa xuʼ lek xkil jbatik yan velta xchiʼuk li Jeovae (Proverbios 15:32).

24, 25. ¿Kʼusi skʼan xal ti oyuk jpʼijiltike xchiʼuk kʼuxi tskoltautik yoʼ mu xijmulivaje?

²⁴ Yoʼ xnop kuʼuntik lek li kʼusitik ta jpastike, skʼan teuk ta joltik ti toj jtunel kuʼuntik li smantaltak Jeovae. Mu me jchanbetik stalelal li kerem chalbe skʼoplal ta Proverbios 7:6 kʼalal ta 23. Ta skoj ti «muʼyuk yichʼoj spʼijile», pʼaj li ta mulivajele. Pe maʼuk noʼox me tsots skʼoplal ti oyuk jpʼijiltike, skʼan xkaʼibetik lek smelolal kʼu yelan tsnop li Jeovae, vaʼun kakʼ ta jkuxlejaltik. Teuk ta ajol li tojobtasel liʼe: «Buchʼuuk noʼox ti tskʼan tsaʼ spʼijile skʼanoj sba stuk, buchʼuuk noʼox ti ep sbalil chil ti oy kʼusi lek snabe skʼoplale lek kʼusi chkʼot ta stojolal» (Proverbios 19:8).

²⁵ ¿Mi achʼunoj ta melel ti toj ep sbalil li smantaltak Dios xchiʼuk ti xamuyubaj mi la achʼune? (Salmo 19:7-10; Isaias 48:17, 18). Mi muʼyuk achʼunoj leke, nopbo skʼoplal skotol li kʼusitik lekik spasoj Jeova ta atojolale. Xi chal li Vivliae: «Pasik preva, vaʼun chavilik ti toj lek li Jeovae» (Salmo 34:8). Mas me chlik akʼan Jeova mi chanopilanbe skʼoplal skotol li kʼusitik spasoj ta atojolale. Kʼano li kʼusitik skʼanoje, pʼajo li kʼusitik spʼajoje. Jaʼ tikʼo ta anopben ‹skotol li kʼusitik melele, skotol li kʼusitik tukʼe, skotol li kʼusitik sakik skʼoplale, skotol li kʼusitik tstij oʼontonal sventa xijkʼanvane xchiʼuk skotol li kʼusitik lek skʼoplale› (Filipenses 4:8, 9). Xuʼ jchanbetik stalelal li Josee, li stuke la stabe ep sbalil li beiltasel akʼbat yuʼun Diose (Isaias 64:8).

26. ¿Kʼusi ta jkʼelbetik skʼoplal li ta kapitulo 10 xchiʼuk 11?

²⁶ Mi nupunemutik o mi muʼyuk, li Jeovae oy ta yoʼonton ti jkʼupin li jkuxlejaltike xchiʼuk ti xijmuyubaje. Li ta kapitulo 10 xchiʼuk 11, chakʼ kiltik kʼuxi xuʼ xijmuyubaj xchiʼuk li jnup jchiʼiltike.