1, 2. ¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼ jpʼijiltik kʼalal ta jnop kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

KALTIK noʼox ti chajechʼ xa jpʼejuk sat teʼe, jaʼ to avile, kʼaʼem xa jxetʼuk. ¿Kʼusi van chapas? ¿Mi ta van xaloʼ? ¿Mi chajip batel spʼejel? ¿O mi jaʼ noʼox chajos lokʼel ti bu kʼaʼeme, vaʼun chaloʼ ti bu leke?

² Li chʼayob oʼontonale xkoʼolaj li ta sat teʼ laj kalbetik skʼoplale. Yuʼun oy bu lek, pe ep tajek ti kʼaʼem xkaltike, yuʼun nojem ta mulivajel, ta espiritismo, ta majbail o saʼkʼop. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi chapas kʼalal chanop kʼusi  chachʼay-o avoʼontone? Mi xi van chavale: «Yaʼ, pe taje kuʼun jtuk, xuʼ jchʼay-o koʼonton li kʼusi mas lek chkile», ¿mi xachi van? ¿O mi chanop xtok ti chopol skotol li chʼayob oʼontonale? ¿O mi chatʼuj lek sventa mu jaʼuk xakʼel li kʼusi chopole, vaʼun chakʼupin skʼelel ti bu leke?

3. ¿Kʼusi skʼan jnopbetik skʼoplal kʼalal ta jtʼuj kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

³ Jkotoltik skʼan jkuxtik xchiʼuk jchʼay koʼontontik nom stajuk, pe skʼan xkichʼ jpʼijiltik ti lekuk li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike. Skʼan jnopbetik skʼoplal mi mu sok-o yuʼun ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae.

4. ¿Kʼusi beiltasel ta Vivlia xuʼ skoltautik ta stʼujel li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

⁴ Kʼalal laj kakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, laj kalbetik ti chijtun ta stojolal ti kʼu sjalil kuxulutike (kʼelo Eklesiastes 5:4). Laj kalbetik ta jamal ti jaʼ noʼox ta jpastik li kʼusi chichʼ-o mukʼibtasbel skʼoplale (1 Korintios 10:31). Taje jaʼ smelolal ti jaʼ yuʼunutik-o skotol ora li Jeovae, maʼuk noʼox kʼalal te oyutik ta tsobajel o kʼalal yalel muyelutik ta cholmantale, yuʼun jaʼ yuʼunutik xtok kʼalal ta jkuxtike o kʼalal ta jchʼay koʼontontike.

5. ¿Kʼu yelan skʼan xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae?

⁵ Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Akʼo xavakʼik ta kuxul matanal li abekʼtalike, ti chʼuluke, ti akʼo xchʼam li Diose» (Romanos 12:1). Xi laj yal li Jesus eke: «Skʼan xakʼan ta sjunul avoʼonton li Jeova Dios avuʼune, ta sjunul akuxlejal, ta sjunul anopben xchiʼuk ta sjunul avipal» (Markos 12:30). Skotol li kʼusi ta jpastike xuʼ me xlekub o sok yuʼun ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Jaʼ yuʼun, jaʼ skʼan xkakʼbetik li kʼusi mas lek oy kuʼuntike.  Li j-israeletik ta voʼnee albatik mantal ti jaʼ skʼan xakʼbeik ta smoton Jeova li xchonbolomik ti muʼyuk ipe. Pe mi jaʼ laj yakʼik jkotuk ti oy xchopolile, muʼyuk chchʼam li Jeovae (Levitiko 22:18-20). Jaʼ jech li avi eke, li Jeovae xuʼ me mu xchʼam ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe. ¿Kʼuxi xuʼ jech chkʼot ta pasel taje?

6, 7. ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi jaʼ la jchʼay-o koʼontontik li kʼusitik chopole?

⁶ Xi chalbutik mantal li Jeovae: «Skʼan me chʼulukoxuk, yuʼun chʼulun li voʼone» (1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Li Jeovae jaʼ noʼox me chchʼam mi chʼul ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe, jaʼ xkaltik, mi sake (Deuteronomio 15:21). Pe ¿mi sak to van mi jaʼ ta jpastik li kʼusi tspʼaj Jeovae, jech kʼuchaʼal li kʼusitik sventa mulivajele, li kʼusitik sventa pukujetike, li majbail o saʼkʼope? Muʼyuk (Romanos 6:12-14; 8:13). Pe ¿ati mi jaʼ noʼox ta jkʼeltik sventa ta jchʼay-o koʼontontik une? Kʼuk onoʼox xi, chopol chil li Jeovae. Yuʼun mi jaʼ ta jchʼay-o koʼontontik ta sventa li kʼusitik chopol taje, ta me sok ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe, vaʼun muʼyuk xa me bu chchʼam li Jeovae xchiʼuk xuʼ van muʼyuk xa lek chkil jbatik xchiʼuk.

⁷ Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ jtʼujtik lek li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike? ¿Kʼusi beiltaseletik ta Vivlia xuʼ skoltautik sventa jnaʼtik kʼusi chʼayob oʼontonal ti lek o ti chopole?

8, 9. ¿Kʼusitik chʼayob oʼontonal ta jpʼajtik, xchiʼuk kʼu yuʼun?

⁸ Ep tajek kʼusi xuʼ xchʼay-o yoʼonton li krixchanoetike. Pe junchib noʼox li kʼusi xuʼ jchʼay-o koʼontontik li yajtsʼaklomutik Kristoe. Jkʼeltik batel kʼusitik ti skʼan jpʼajtike.

 ⁹ Ta epal musika, pelikula, pajinaetik ta Internet, kʼusitik chlokʼ ta television xchiʼuk videojuegoetike te chvinaj mulivajel, kʼusitik sventa pukujetik, majbail o saʼkʼop. Akʼo mi chopol li chʼayob oʼontonal taje, lek xa noʼox yilel ti kʼu yelan pasbile o jaʼ noʼox chakʼ tseʼej yilel. Pe li voʼotike ta jtʼujtik lek li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike xchiʼuk ta jpʼajtik mi chal smantal Jeova ti chopole (Echos 15:28, 29; 1 Korintios 6:9, 10). Mi jech ta jpastike, chkakʼbetik yil Jeova ti jpʼajojtik li kʼusi chopole (Salmo 34:14; Romanos 12:9).

10. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel mi muʼyuk xijtojob ta stʼujel li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

¹⁰ Junantik krixchanoetike chalik ti muʼyuk kʼusi chopol li chʼayob oʼontonal ti chalbe skʼoplal mulivajel, kʼusitik sventa pukujetik, majbail o saʼkʼop. Xuʼ van xi chalike: «Muʼyuk kʼusi tspas, muʼyuk jech ta koʼonton spasel». Pe mi jech ta jnoptike, naka noʼox me ta jloʼla jbatik. Yuʼun jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, «li koʼontontike jaʼ noʼox stuk ti toj echʼ xa noʼox xloʼlavane xchiʼuk ti toj xibal sbae» (Jeremias 17:9). Mi jaʼ ta jchʼay-o koʼontontik li ta kʼusitik chopol chil Jeovae, ¿mi xuʼ van xkaltik ti jpʼajojtike? Jech xtok, mi jaʼ ta jchʼay-o koʼontontik li ta kʼusitik taje, lek xa noʼox me chkiltik ta tsʼakal. Chlik me kʼunibuk li jol koʼontontike, vaʼun muʼyuk xa me tspʼijubtasutik kʼalal oy kʼusi chopol ta jnop ta jpastike (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Kʼuxi tskoltautik Galatas 6:7 ta stʼujel lek li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

¹¹ Xi chalbutik li Skʼop Diose: «Kʼusiuk noʼox ti yakal tstsʼun li jun krixchanoe jaʼ tstsobbe sat xtok» (Galatas 6:7). ¿Kʼusi chakʼ jchantik li beiltasel liʼe? Mi jaʼ ta jkʼeltik, ta xkaptatik o mi jaʼ ta jchikintatik li kʼusitik chopole,  xuʼ me jech xa chlik jpastik. Jech kʼotem ta pasel ta stojolal jlom yajtsʼaklomtak Kristo, yuʼun mulivajemik ta skoj ti jaʼ lik xchʼay-o yoʼontonik li kʼusitik chalbe skʼoplal sventa mulivajele. Akʼo mi jech, jaʼ tskoltautik Jeova yoʼ lekuk xbat ta tʼujel kuʼuntik li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike. Jkʼeltik kʼuxi tskoltautik.

12. ¿Kʼusi tskoltautik sventa lekuk xbat ta tʼujel li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

¹² Bateltike, lek jamal xkiltik ti chopol chil Jeova jtosuk chʼayob oʼontonale, vaʼun jnaʼojtik ti skʼan jpʼajtike. Pe ¿kʼusi xuʼ skoltautik kʼalal mu jamaluk ta kʼelele? Li Jeovae tskʼan ti akʼo jtunes li jol koʼontontik ti chanubtasbil li ta beiltaseletik ta Vivliae. Jaʼ yuʼun, muʼyuk bu yakʼojbutik slistail ta sventa li kʼusi xuʼ o mu xuʼ jkʼeltike, li kʼusi xuʼ jchikintatike o li kʼusi xuʼ xkaptatike (kʼelo Galatas 6:5). Li kʼusi yakʼojbutike jaʼ li beiltaseletike, taje jaʼ li kʼusi chal Vivlia ti tsotsik skʼoplal ti jaʼ chakʼ kiltik li kʼusi tsnop Jeovae. ¿Kʼuxi tskoltautik taje? Tskoltautik sventa xkakʼtik venta «li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae», vaʼun lek kʼusitik chkʼot ta nopel kuʼuntik (Efesios 5:17).

13. 1) ¿Kʼu yuʼun mu koʼoluk li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike? 2) ¿Kʼusi skʼan jtsaktik ta venta jkotoltik?

¹³ Mu koʼoluk li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontik li yajtsʼaklomutik Kristoe. ¿Kʼu yuʼun? Jun srasonale jaʼ ti mu koʼoluk li kʼusi ta jkʼupintike. Jech xtok, jelajtik li kʼusi ta jnoptike, yuʼun xuʼ van oy buchʼu lek noʼox chil jtosuk chʼayob oʼontonal, pe jaʼuk li yane chopol chil. ¿Kʼusi skʼan jtsaktik ta venta yoʼ lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike? Jaʼ li beiltaseletik ta Vivliae  (Filipenses 1:9). Jaʼ me tskoltautik sventa lekuk noʼox xil Dios li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. 1) ¿Kʼusi yan skʼan jtsaktik ta venta kʼalal ta jchʼay koʼontontike? 2) ¿Kʼusi tojobtasel laj yalbe yajtsʼaklomtak Kristo li Pabloe?

¹⁴ ¿Kʼusi yan skʼan jtsaktik ta venta kʼalal ta jchʼay koʼontontike? Jaʼ ti kʼu sjalil ta jchʼakbetik yoraile. Yuʼun jaʼ te chvinaj ti bu batem koʼontontike. Li kʼusi mas tsots skʼoplal chkiltik li yajtsʼaklomutik Kristoe jaʼ ti xijtun ta stojolal Jeovae (kʼelo Mateo 6:33). Akʼo mi jech, xuʼ van mu xkakʼtik venta ti jaʼ xa chlik batuk ta koʼontontik li chʼayob oʼontonale. Xi la stojobtasan yajtsʼaklomtak Kristo li Pabloe: «Kʼelik me lek ti mu me  bol krixchanouk ti kʼu yelan chapas abaike, jaʼ lek pʼij xapas abaik, lek me xatunesik li jujun kʼakʼal chjelav avuʼunike» (Efesios 5:15, 16). Jaʼ yuʼun, sventa jaʼuk baʼyel xkakʼ ta jkuxlejaltik spasbel li yabtel Jeovae, skʼan oyuk noʼox spʼisol ti kʼu sjalil ta jchʼay koʼontontike (Filipenses 1:10).

15. Sventa lekuk-o xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae, ¿kʼusi chʼayob oʼontonal skʼan jpʼajtik?

¹⁵ Muʼyuk ta jchʼay-o koʼontontik li kʼusi jnaʼojtik ta jamal ti spʼajoj li Jeovae. Pe kʼalal te xijnaʼet mi lek o mi chopol jtosuk chʼayob oʼontonale, ¿kʼusi van ta jpastik? ¿Mi ta jpʼajtik ek? Nopbo skʼoplal liʼe: kaltik noʼox ti yakal chaxanav echʼel ta jpʼej tayal vitse, ¿mi yolbaj xa van chanopaj bal li ta stiʼil ti bu likil tajeke? Muʼyuk. Mi chakʼan to chakuxie, chanamaj batel. Jaʼ noʼox jech skʼan jpastik ek kʼalal ta jtʼuj kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike. Xi tstojobtasutik li Skʼop Diose: «Namajeso avakan ta stojolal li kʼusi chopole» (Proverbios 4:25-27). Jaʼ yuʼun chaʼa, mu jaʼuk noʼox ta jpʼajtik li chʼayob oʼontonal ti jnaʼojtik ti chopole, yuʼun skʼan jpʼajtik xtok li kʼusi mu jnaʼtik lek mi chopol ti xuʼ sokes-o ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae.

16. 1) ¿Kʼusitik tspʼaj li Jeovae? 2) ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jpʼajojtik li kʼusi spʼajoj Jeovae?

¹⁶ Xi laj yal jun jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Voʼoxuk ti akʼanojik li Jeovae, pʼajik li kʼusi chopole» (Salmo 97:10). Li ta Vivliae, te ta jchantik kʼu yelan chaʼi sba xchiʼuk kʼusi tsnop li Jeovae. Xi jakʼbe jbatike: «Li kʼusi ta jchan ta Vivliae, ¿kʼuxi tskoltaun sventa jechuk jnop kʼuchaʼal li Jeovae?». Jech kʼuchaʼal li ta Vivliae, ta  jchantik ti spʼajoj «li jutkʼop eile xchiʼuk li kʼobil ti tsmalbe xchʼichʼel li buchʼu chʼabal smule, li oʼontonal ti chopol tajek kʼusi tsnop tspase xchiʼuk li akanil ti chbat ta anil ta spasel li kʼusi toj chopole» (Proverbios 6:16-19). Te ta jchantik xtok ti skʼan jpʼajtik li mulivajele, li yichʼel ta mukʼ santoetike, li espiritismoe, li itʼixajele, li skʼakʼal oʼontonale, li pichʼ oʼontonale, li yakubele xchiʼuk li kʼinetik ti solel muʼyuk xa smelolale (Galatas 5:19-21). Li beiltaseletik taje, ¿mi xavakʼ venta kʼuxi xuʼ skoltaot sventa xatojob stʼujel li kʼusi chachʼay-o avoʼontone? Ta jkʼan ta jchʼunbetik smantal Jeova ta skotol li kʼusi ta jpastike akʼo mi jaʼo ep buchʼu te jchiʼuktik o mi jaʼo jtuk oyutik (2 Korintios 3:18). Jech xtok, li kʼusi ta jnop ta jpastik kʼalal jaʼo jtuk oyutike jaʼ te chkakʼtik ta ilel li kʼusi oy ta koʼontontik ta melele (Salmo 11:4; 16:8).

17. ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik kʼalal ta jnop kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

¹⁷ Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jnop kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike, xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi mu sok yuʼun ti kʼu yelan xkil jba xchiʼuk Jeovae? ¿Mi mu sok yuʼun li jol koʼontone?». Jkʼeltik batel yan beiltaseletik ta Vivlia ti tskoltautik ta stʼujel lek li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike.

18, 19. 1) ¿Kʼusi tojobtasel laj yalbutik li Pabloe? 2) ¿Kʼusi beiltaseletik tskoltautik yoʼ lekuk jtʼujtik li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

¹⁸ Kʼalal ta jnop li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike, xkoʼolaj jaʼ ta jnoptik li kʼusi ta jkʼan ta jtikʼ ta jnopbentike. Xi tojobtasvan li Pabloe: «Oyuk-o me ta avoʼontonik skotol li kʼusitik melele, skotol li kʼusitik tsots skʼoplale, skotol li kʼusitik tukʼe, skotol li kʼusitik sakik skʼoplale, skotol li kʼusitik tstij oʼontonal sventa xijkʼanvane, skotol li kʼusitik lek skʼoplale, skotol li lekil talelale xchiʼuk skotol li kʼusitik sta-o kʼupil kʼoptaele» (Filipenses 4:8).  Mi jaʼ la jtikʼ ta jnopbentik skotol taje, xuʼ me xi xkaltik eke: «Kajval Jeova, akʼo kʼupiluk sba xavaʼi li kʼusitik chlokʼ ta kee xchiʼuk li kʼusi ta jnop ta koʼontone» (Salmo 19:14).

¹⁹ Xiuk jakʼbe jbatike: «¿Kʼusi xyaket ta jtikʼ li ta jnopbene? ¿Mi lekik xa kʼusitik ta jnop kʼalal chlaj jkʼel junuk pelikulae o li kʼusi la jkʼel ta televisione? ¿Mi lek xa xkaʼi ti muʼyuk te xvulvun li jol koʼontone?» (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). «¿Mi jun koʼonton chkaʼi kʼalal ta jkʼopon li Jeovae? ¿O mi chopol chkaʼi jba ta skoj ti te xvulvun li jol koʼontone? ¿Mi jaʼ xa ta jnop kʼusitik sventa majbail, saʼkʼop o sventa mulivajel? ¿Mi mu jaʼuk svinajeb ti jaʼ ta jkʼan akʼo spasun ta mantal ‹li kʼusitik oy ta balumile›?» (Romanos 12:2; Mateo 12:33; Markos 7:20-23). Mi la jchotan jbatik ta snopbel skʼoplal li sjakʼobiltak taje, jaʼ me tskoltautik ta skʼelel kʼusi xuʼ jpastik sventa masuk to xlekub ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. Jaʼ jech ta jkʼanbetik Jeova ek kʼuchaʼal li jtsʼibajom yuʼun salmo liʼe: «Joypʼino batel jsat sventa mu xil li kʼusi mu kʼusi xtun-oe» (Salmo 119:37). *

20, 21. ¿Kʼu yuʼun skʼan jtsaktik ta venta sjol yoʼonton yantik kʼalal ta jtʼujtik kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

²⁰ ¿Kʼusi yan beiltasel skʼan jtsaktik ta venta? Jaʼ liʼe: «Stakʼ pasel skotol, pe mu skotoluk tstsatsubtasvan. Ta jujuntal akʼo saʼik li kʼusi lek chaʼi yan krixchanoe, maʼuk li kʼusi lek chaʼi stukike» (1 Korintios 10:23, 24). Akʼo mi xuʼ jpastik skotol li kʼusi xal koʼontontike,  maʼuk skʼan xal ti skʼan jech jpastike. Yuʼun skʼan jkʼeltik lek ti kʼu yelan chil li kermanotaktike.

²¹ Mu koʼoluk li jol koʼontontike. Yuʼun xuʼ van lek chkiltik li kʼusi chlokʼ ta televisione, pe jaʼuk li yantike mu xakʼ chaʼi sjol yoʼonton tskʼelik. ¿Kʼusi van chapas mi jech kʼot ta pasele? Akʼo mi xuʼ xakʼel jechuke, pe xuʼ van jaʼ lek chavaʼi ti mu xakʼele. Yuʼun mu xakʼan xasaʼ amul ta stojolal li avermanoe mi jaʼuk ta stojolal li Kristoe (1 Korintios 8:12). Muʼyuk ta koʼonton ta jpastik li kʼusi xuʼ xmak-o yok kuʼuntik li kermanotaktike (Romanos 14:1; 15:1; 1 Korintios 10:32).

22. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun kermanotaktike?

²² ¿Ati mi jaʼ mu xakʼ ajol avoʼonton skʼelel, yaptael o spasel li kʼusi tspas yan ermano une? ¿Kʼusi van chapas? Ta skoj ti akʼanoj xchiʼuk avichʼoj ta mukʼ li avermanoe, muʼyuk bu chasuj sventa jaʼuk stʼuj li kʼusi lek chavile. Yuʼun akʼo mi mu jmojuk kʼusi ta jnoptik ta sventa jtosuk chʼayob oʼontonal, xuʼ van jmoj yakal ta jchʼuntik li beiltaseletik ta Vivliae (Eklesiastes 7:16; Filipenses 4:5). Xi jkoʼoltastike: li jun chofere snaʼoj ti oy choferetik ti mas anil o mas kʼun chbatike, pe taje maʼuk skʼan xal ti jaʼ mu xtojob junuk yuʼunike.

23. ¿Kʼusi tskoltautik sventa lekuk jtʼujtik li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike?

²³ Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi van tskoltautik sventa lekuk jtʼujtik li kʼusi ta jchʼay-o koʼontontike? Jaʼ ti jchʼuntik li kʼusi chal jol koʼontontik ti jchanubtasojtik li ta beiltaseletik ta Vivliae xchiʼuk ti jnoptik li kʼusi mas lek ta stojolal li kermanotaktike. Mi jech la jpastike, xijmuyubaj me, yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ sventa «xichʼ mukʼibtasbel skʼoplal Dios» skotol li kʼusi ta jpastike.