1, 2. 1) ¿Kʼusi oy ta yoʼontonik li buchʼutik jaʼ to chnupunike? 2) ¿Kʼusi ta jtakʼtik li ta kapitulo liʼe?

¡NOPO noʼox kʼu to yepal xmuyubajik li kerem xchiʼuk tseb li ta yorail snupunelike! Xmuyubajik tajek kʼalal tsnopbeik skʼoplal ti jmoj xa oyike, ti jmoj kʼusi tspasike xchiʼuk ti koʼol kʼusi tskʼupinike. Oy ta yoʼontonik ti jech-o skʼupinik batele.

² Kʼux ta alel, pe epal nupultsʼakaletike chlik svokolik akʼo mi lek toʼox tajek li ta slikebale. Sventa xmuyubaj li nupultsʼakaletike xchiʼuk ti xjalij li snupunelike, xchaʼvoʼalik skʼan xbeiltasatik yuʼun Dios. Jkʼeltik kʼu yelan tstakʼ Vivlia li sjakʼobiltak liʼe: ¿kʼusi sbalil chichʼ tael mi chijnupune? ¿Kʼuxi xuʼ xatojob ta stʼujel li buchʼu chkʼot ta anup achiʼile? ¿Kʼuxi xuʼ xakʼot ta jun lekil malalil o ajnilal? Xchiʼuk ¿kʼusi skʼan xapas sventa xjalij li anupunele? (Kʼelo Proverbios 3:5, 6).

3. ¿Mi persa van skʼan xijnupun sventa xijmuyubaje? Albo smelolal.

³ Junantike tsnopik ti skʼan xijnupun sventa xijmuyubaje. Pe mu jechuk maʼ taje, yuʼun li Jesuse laj yal  ti xuʼ xkʼot ta jun matanal kʼalal muʼyuk chijnupune (Mateo 19:10-12). Li jtakbol Pablo eke laj yal ti oy sbalil kʼalal muʼyuk chijnupune (1 Korintios 7:32-38). Pe voʼot chanop mi chanupun o mi moʼoj. Skʼan mu xavakʼ aba ta sujel yuʼun avamigotak, avutsʼ avalal o ta skoj ti jech nopem xaʼiik spasel li ta alumale.

4. ¿Kʼusi sbalil chichʼ tabel li nupunele?

⁴ Li Vivliae chal xtok ti jaʼ matanal yakʼoj Dios li nupunele xchiʼuk ti oy sbalile. Xi laj yalbe skʼoplal Adan li Jeovae: «Mu lekuk ti stuk-o li vinike. Jaʼ lek ta jpasbe jun yajkoltaobba, jaʼ chkʼot ta xchiʼil» (Jenesis 2:18). Li Jeovae la spas Eva sventa xkʼot ta yajnil li Adane xchiʼuk ti jaʼuk xkʼotik li ta baʼyel utsʼ alalile. Jech xtok, kʼalal nupunemike, xuʼ lek stsʼitesik li yalab xnichʼnabike. Pe maʼuk noʼox sventa xil yalab xnichʼnabik kʼalal chnupunike (Salmo 127:3; Efesios 6:1-4).

5, 6. ¿Kʼuxi xuʼ xkʼot ta oxpʼej sat chʼojon li nupunele?

⁵ Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Mas lek mi chaʼvoʼike, jaʼ mu sta mi jun noʼoxe, yuʼun tsta lek smotonik ta skoj ti tsots ch-abtejike. Yuʼun mi oy buchʼu junukal yal ta lume, xuʼ xkoltaat likel yuʼun li xchiʼile. Pe ¿kʼusi chkʼot ta stojolal li buchʼu chyal ta lum ti muʼyuk buchʼu xuʼ xkoltaat likele? [...] Mi oxpʼej sat li chʼojone, mu xtuchʼ ta anil» (Eklesiastes 4:9-12).

⁶ Kʼalal jmoj tskolta sbaik, tspatbe sba yoʼontonik xchiʼuk chchabi sbaik li nupultsʼakale, tskʼupinik tajek ti kʼu yelan lek xil sbaike. Kʼalal skʼanoj sbaike, jaʼ chkoltaatik sventa masuk lek li snupunelike, pe mas to chkoltaatik mi xchaʼvoʼalik chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Kʼalal jeche, xkoʼolaj ta jlik tsatsal chʼojon ti  oxpʼej to sat jalbile, yuʼun jaʼ muʼyuk tsots mi chapʼej noʼox sat li jlik chʼojone. Jaʼ jech li nupunel eke, yuʼun mas to lek mi stsakojik ta venta li Jeovae.

7, 8. ¿Kʼusi laj yal Pablo ta sventa li buchʼu chnupune?

⁷ Kʼalal oy buchʼu chnupune, xuʼ tskʼupinik li chiʼinejbail ta vayel ti stalel onoʼox jech pasbilutike (Proverbios 5:18). Pe mi oy buchʼu chnupun ta skoj noʼox ti tskʼan chchiʼinvan ta vayele, xuʼ van mu xtojob lek ta stʼujel li snup xchiʼile. Jaʼ yuʼun, sta-o tajek kʼalal laj yal Pablo ti jaʼuk to xnupun «mi echʼem xa li xnichimal skerem stsebale», jaʼ xkaltik, mi echʼem xa ox yorail ti solel tskʼan ta jmek chchiʼinvan ta vayele (1 Korintios 7:36). Kʼalal mu xa jechuk chaʼie, xuʼ lek kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun xchiʼuk xuʼ lek xtojob ta stʼujel li snup xchiʼile (1 Korintios 7:9; Santiago 1:15).

⁸ Mi yakal chanop chanupune, skʼan mu tajimoluk xavil xchiʼuk skʼan teuk ta ajol ti tsnuptan onoʼox svokolik li nupultsʼakaletike. Li Pabloe laj yal ti «chil tsots svokol stukik li buchʼu chnupunike» (1 Korintios 7:28). Akʼo mi toj lek xil sbaik li jun nupultsʼakale, pe ta onoʼox xil svokolik, jaʼ yuʼun mi chanop chanupune, skʼan xatʼuj lek li buchʼu chkʼot ta anup achiʼile.

9, 10. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal maʼuk yajtunel Jeova chikʼ li jun ermanoe?

⁹ Kʼalal oy buchʼu tsaʼ snup xchiʼile, skʼan stsak ta venta li beiltasel ta 2 Korintios 6:14, ti xi chale: «Mu me xapasik ta jun xchiʼuk li buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletike». Li nupunele xkoʼolaj ta jun kʼatlom teʼ ti  chichʼ akʼbel chaʼkot chonbolometik sventa x-abtejik ta osiltike. Muʼyuk buchʼu chchukbe jun kʼatlom teʼ chaʼkot chonbolometik ti jelel smukʼtikilik xchiʼuk yipalike, yuʼun ta xil svokolik. Jaʼ jech xkoʼolaj kʼalal oy junuk ermano chikʼ li buchʼu maʼuk yajtunel Jeovae, yuʼun ep ta snuptan svokolik. Jaʼ yuʼun, chal Vivlia ti «jaʼ noʼox ta sventa Kajvaltik» xuʼ xnupunike (1 Korintios 7:39).

¹⁰ Kʼux ta alel, pe junantik yajtsʼaklomtak Kristoe saʼoj snup xchiʼilik ti muʼyuk chichʼik ta mukʼ Jeova ta skoj ti mu skʼan stuk xkomike. Pe mi muʼyuk ta jchʼuntik li tojobtaseletik ta Vivliae, xuʼ ep ta jnuptan jvokoltik xchiʼuk muʼyuk chijmuyubaj. Li kʼusi mas tsots skʼoplal chil li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ ti chtunik ta stojolal Jeovae. ¿Kʼu van yelan chavaʼi aba mi mu skʼupin anup achiʼil li kʼusi tsots skʼoplal chavil ta akuxlejale? Taje jaʼ srasonal ti ep buchʼutik muʼyuk chnupunik xchiʼuk li buchʼu maʼuk yajtunel Jeovae (kʼelo Salmo 32:8).

11. ¿Kʼusi tskoltaot sventa xatʼuj anup achiʼil?

¹¹ Pe taje maʼuk skʼan xal ti xuʼ xavikʼ buchʼuuk noʼox yajtunel Jeovae. Skʼan xatʼuj ta anup achiʼil li buchʼu ta melel tstij avoʼontone xchiʼuk ti lek xakʼopone. Skʼan oyuk smalael avuʼun sventa xata li buchʼu koʼol kʼusi chakʼupinike xchiʼuk ti tsotsuk skʼoplal chil ti chtun ta stojolal Jeovae. Li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile slokʼesoj epal vunetik ti yichʼoj lekil tojobtaseletik sventa li nupunele. Jech oxal, chʼakbo yorail sventa xachan xchiʼuk ti xanopbe skʼoplale (kʼelo Salmo 119:105).

12. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan la stʼujbe yajnil xnichʼon li Abraane?

 ¹² Jelel kʼusi nopem xaʼiik spasel li junantik krixchanoetike, yuʼun bakʼintike, jaʼ tstʼuj totil meʼil li snup xchiʼil yalab xnichʼnabike, yuʼun tsnopik ti jaʼ mas xtojobik ta saʼele. Taje jaʼ toʼox jech tspasik li ta voʼnee. Mi jech nopem xaʼiik spasel li avutsʼ avalale, xuʼ staik koltael ta Vivlia li atot ameʼ sventa snaʼik kʼu yelan stalelal li buchʼu tsaʼike. Jun skʼelobile jaʼ li Abraane, yuʼun kʼalal la sabe yajnil li skerem ti Isaak sbie, jaʼ la skʼel ti skʼanojuk li Jeovae, maʼuk ti jkʼulejuke o ti lekuk ojtikinbile  (Jenesis 24:3, 67; kʼelo nota 25, tsaʼ jayvoʼ yajnilik).

13-15. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xchapan sba jun vinik sventa xkʼot ta lekil malalile? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xchapan sba jun ants sventa xkʼot ta lekil ajnilale?

¹³ Mi yakal chanop chanupune, skʼan baʼyeluk xakʼel mi chapalot xa. Yikʼaluk chanop ti chapalote, pe jkʼeltik batel kʼusi smelolal ti chapalot xae, xuʼ van labal sba chavaʼi.

¹⁴ Li Vivliae chakʼ ta ilel ti jelel kʼusi tsbainik li malalil xchiʼuk li ajnilale. Jech oxal, jelel kʼu yelan skʼan xchapan sbaik ta jujuntal sventa xnupunike. Xi skʼan sjakʼbe sba li vinik ti tskʼan chnupune: «¿Mi chapalun sventa xikʼot ta jolil ta na?». Li Jeovae tskʼan ti xakʼbe kʼusi chtun yuʼun yajnil xchiʼuk xnichʼnabtak li malalile. Pe jaʼ mas tsots skʼoplal ti skoltaan sventa xichʼik ta mukʼ li Diose. Li Vivliae chal ti mas to «chopol chkʼot kʼuchaʼal li buchʼu chʼabal xchʼunel [yoʼonton]» li jun malalil ti mu stukʼulan li yajnil xchiʼuk xnichʼnabe (1 Timoteo 5:8). Jech oxal, li buchʼu oy ta yoʼonton chnupune skʼan snop kʼuxi xuʼ xchʼun li beiltasel liʼe: «Paso baʼyel li avabteltake xchiʼuk chapano skotol li kʼusi skʼan pasel ta avosile; ta tsʼakal une, vaʼano li anae». Jaʼ xkaltik, kʼalal skʼan to xnupun li vinike, skʼan skʼel mi spas yuʼun li kʼusi chkʼanbat yuʼun Jeova li malaliletike (Proverbios 24:27).

¹⁵ Li ants ti tskʼan chnupune skʼan snop ek mi spas yuʼun li kʼusi tsbain li ajnilaletike o mi kʼot ta meʼile. Li Vivliae chal junantik kʼusitik skʼan spas jun lekil  ajnilal sventa xchabi li smalal xchiʼuk yalabtake (Proverbios 31:10-31). Li avie, epal viniketik xchiʼuk antsetik jaʼ noʼox tskʼanik ti oyuk kʼusi xichʼik pasbele, pe li Jeovae tskʼan akʼo jnoptik kʼusi xuʼ jpastik ta stojolal li jnup jchiʼiltike.

16, 17. ¿Kʼusi baʼyel skʼan xanopbe skʼoplal mi chanop xa chanupune?

¹⁶ Skʼan baʼyel xanopbe skʼoplal li kʼusi chal Jeova sventa li ajnilal xchiʼuk malalile. Akʼo mi jaʼ jolil li malalile, maʼuk skʼan xal ti xuʼ smaj o ti kʼuxik xa kʼusi chalbe li yajnil o xnichʼnabtake. Li jun lekil jolile skʼan xchanbe stalelal li Jesuse, yuʼun li stuke la xchabi xchiʼuk la skʼan li buchʼutik oy ta sba skʼelele (Efesios 5:23). Li ajnilal eke skʼan snopbe skʼoplal kʼusi skʼan xal ti tskolta smalal mi oy kʼusi chkʼot ta nopel yuʼune (Romanos 7:2). Xi skʼan sjakʼbe sba li antse: «¿Mi ta sjunul koʼonton chkakʼ jba ta beiltasel yuʼun jun vinik ti maʼuk tukʼil krixchanoe?». Mi chkʼot ta nopel yuʼun ti muʼyuke, jaʼ lek ti mu to xnupune.

¹⁷ Li buchʼu nupuneme skʼan jaʼuk mas svul yoʼonton ti xmuyubajuk li snup xchiʼile, maʼuk li kʼusi tskʼan stuke (kʼelo Filipenses 2:4). Xi laj yal li Pabloe: «Ta jujuntaloxuk skʼan me xakʼan avajnilik jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atukike; jech xtok, akʼo me yichʼ lek ta mukʼ smalal li ajnilale» (Efesios 5:21-33). Li malalil xchiʼuk ajnilale oy ta yoʼontonik ti kʼanbiluk xaʼi sbaike xchiʼuk ti ichʼbiluk ta mukʼ xaʼi sbaike. Jaʼ yuʼun, sventa lekuk xkʼot ta lokʼel li nupunele, li malalile skʼan ti ichʼbiluk ta mukʼ xaʼi sba yuʼun li yajnile xchiʼuk li ajnilale skʼan ti kʼanbiluk xaʼi sba yuʼun li smalale.

18. ¿Kʼusi skʼan skʼel-o sbaik li buchʼu slekom sbaike?

 ¹⁸ Kʼalal slekom sbaik li jun vinik xchiʼuk jun antse, xuʼ oy kʼusitik jmoj skʼupinik xchiʼuk xuʼ xojtikin sbaik lek. Tsots skʼoplal ti mu tajimoluk xilik xchiʼuk ti jamaluk kʼusi xalbe sbaik yoʼ xkʼot ta nopel yuʼunik mi ta melel tskʼan jmoj oyik ti kʼu sjalil kuxulike. Kʼalal slekom sbaike, jaʼ chkoltaatik sventa snaʼik kʼusi tsnopik o kʼusi oy ta yoʼontonik ta jujuntal. Stalel onoʼox ti mas lek xil sbaik jujun kʼakʼale, pe skʼan me oyuk noʼox spʼisol ti kʼu yelan chakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaik  sventa mu spasik jtosuk mulile. Mi ta melel skʼanoj sbaike, jaʼ chkoltaatik sventa snaʼ spajes sbaik xchiʼuk sventa mu spasik li kʼusitik xuʼ sokes ti kʼu yelan xil sbaike o ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li Jeovae (1 Tesalonisenses 4:6).

19, 20. ¿Kʼu yelan skʼan xilik nupunel li yajtsʼaklomtak Kristoe?

¹⁹ Epal krixchanoetike tsnopik ti naka muyubajel xchiʼuk ti muʼyuk chil svokol li buchʼutik chnupunike. Pe mu jechuk maʼ taje, yuʼun jaʼ to te chlik xkuxlejalik kʼuchaʼal nupultsʼakal. Kʼalal laj yakʼbe slikeb nupunel li Jeovae, jaʼ sventa xjalij sbatel osil (Jenesis 2:24).

²⁰ Epal krixchanoetike tsnopik ti maʼuk sventa sbatel osil mi nupunike. Mu vokoluk chaʼiik sventa xnupunik xchiʼuk ti xtuchʼ snupunelik ta registro civile. Junantik krixchanoetike tsnopik ti xuʼ xtuchʼ snupunelik akʼo mi jsetʼ juteb noʼox kʼusi chlik-o skʼopik. Vuleso ta ajol li skʼelobil chal Vivlia ta sventa li chʼojon ti oxpʼej to sat jalbile, lek tsots li chʼojon taje. Jaʼ jech li nupultsʼakaletik eke, akʼo mi ep kʼusitik tsnuptanik, xuʼ jmoj-o oyik mi tskʼanbeik Jeova ti akʼo xkoltaatike. Xi laj yal li Jesuse: «Ti kʼusi spasoj ta jun li Diose muʼyuk buchʼu xuʼ xchʼak» (Mateo 19:6).

21. ¿Kʼusi chkoltaatik li nupultsʼakaletik sventa jechuk-o skʼan sbaike?

²¹ Jkotoltik oy jlekil talelaltik xchiʼuk jpaltailtik. Pe jaʼ anil ta kʼelel li spaltail yantike, mas to mi jaʼ li jnup jchiʼiltike. Muʼyuk me xijmuyubaj mi jech ta jpastike. Xuʼ xijmuyubaj mi jaʼ ta jkʼelbetik li slekil talelal jnup jchiʼiltike. ¿Mi xuʼ jkʼelbetik slekil talelal li buchʼu maʼuk tukʼil krixchanoe? Xuʼ. Li Jeovae chil  li jpaltailtike, pe jaʼ tstsak ta venta li jlekil talelaltike. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel ti jaʼuk noʼox tskʼel jpaltailtik li Jeovae? Xi laj yal jun jtsʼibajom ta Vivliae: «Kajval Jeova, ti jaʼuk chakʼel li jpaltailkutike, ¿buchʼu van xuʼ te vaʼal-o jechuke, Jeova?» (Salmo 130:3). Li buchʼu oy xa snup xchiʼilike xuʼ xchanbeik Jeova kʼalal jaʼ tskʼelik li kʼusi lek tspas li snup xchiʼilike xchiʼuk mi skotol ora chchʼaybe sba smulike (kʼelo Kolosenses 3:13).

22, 23. ¿Kʼusi xuʼ xchanbeik Abraan xchiʼuk Sara li nupultsʼakaletike?

 ²² Li nupultsʼakaletike mas to lek ta xil sbaik mi jal xa ox snupunelike. Kalbetik skʼoplal li Abraan xchiʼuk Sara ti jal xa ox snupunelike xchiʼuk ti muyubajik tajeke. Kʼalal albat yuʼun Jeova li Abraan ti akʼo xiktaik komel li snaik ta Ure, li Sarae mas xa ox van ta 60 sjabilal xchiʼuk xuʼ van vokol laj yaʼi yiktael sna sventa xbat nakiikuk ta karpanaetik. Li Sarae jaʼ yamigo chil li smalale xchiʼuk chichʼ ta mukʼ. Jaʼ yuʼun, la skolta Abraan sventa jmoj spasik li kʼusi albat yuʼun Jeovae (Jenesis 18:12; 1 Pedro 3:6).

²³ Pe li lekil nupultsʼakaletike maʼuk skʼan xal ti skotol ora koʼol li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike. Jun veltae, li Abraane mu koʼoluk kʼusi kʼot ta nopel yuʼun xchiʼuk li Sarae, pe xi albat yuʼun Jeova li Abraane: «Chʼunbo li kʼusi chalbote». Lek kʼusi kʼot ta pasel ti la xchʼun li Abraane (Jenesis 21:9-13). Mu xachibaj mi mu koʼoluk kʼusi chkʼot ta nopel avuʼun xchiʼuk li anup achiʼile. Jaʼ mas tsots skʼoplal ti xakʼan abaik xchiʼuk ti xavichʼ abaik ta mukʼ akʼo mi mu koʼoluk li kʼusi chanopike.

24. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa ichʼbil ta mukʼ chkʼot yuʼun Jeova li nupunele?

²⁴ Ta smilal noʼox stestigotak Jeova tskʼupin li snupunelike. Jech oxal, mi yakal chanop chanupune, vuleso ta ajol ti tsots tajek skʼoplal ti xatojobuk stʼujel li anup achiʼile, yuʼun jaʼ achiʼil chkʼot ta sjunul akuxlejal. Kʼanbo Jeova ti akʼo sbeiltasote, vaʼun chatojob ta stʼujel anup achiʼil xchiʼuk lek chachapan aba ta sventa li nupunele. Jech xtok, lek tsots anupunel ta skoj ti akʼanoj abaike xchiʼuk ichʼbil ta mukʼ chkʼot li Jeovae.