1-3. 1) ¿Kʼusi matanal yakʼojbutik li Jeovae? 2) ¿Kʼuxi xuʼ chopol ta jtunes li jkʼopojeltike? 3) ¿Kʼu yelan skʼan jtunes li jkʼopojeltike?

JNOPBETIK skʼoplal jun totil ti tskʼelanbe jkot visikleta li xnichʼone, ¿mi mu jechuk ti xmuyubaj ti toj lek kʼusi la skʼelanbe xnichʼone? Pe ¿kʼu van yelan chaʼi sba li totil mi muʼyuk smelol tstsʼot svisikleta li xnichʼone, ti oy buchʼu sta ta netʼele xchiʼuk ti syayijese?

² «Skotol li lekil matanal xchiʼuk li tukʼil matanale» te likem talel ta stojolal Jeova (Santiago 1:17). Jtos matanal yakʼojbutik li Jeovae jaʼ ti xuʼ xijkʼopoje. Jaʼ yuʼun, xuʼ xkaltik li kʼusi ta jnoptik xchiʼuk ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Xuʼ oy kʼusi xkaltik sventa jkoltatik li yantike xchiʼuk ti jpatbetik yoʼontone. Pe xuʼ me oy kʼusi chlokʼ ta ketik ti xuʼ chopol chaʼi sba kuʼuntik li yantike.

³ Li Jeovae chchanubtasutik sventa lekuk jtunes li jkʼopojeltike, yuʼun ep sjuʼel, xi chalbutike: «Mu me xlokʼ ta aveik jpʼeluk kʼop ti tsokesvane, jaʼ noʼox xavalik li kʼusi lek ti tstsatsubtasvan kʼalal jech chtune sventa stabe sbalil avuʼunik li buchʼu chchikintae» (Efesios 4:29). Jkʼeltik batel kʼuxi xuʼ lek jtunestik li matanal yakʼojbutik Jeova sventa jmuyubtabetik yoʼonton xchiʼuk ti jtsatsubtasbetik yoʼonton li yantike.

4, 5. Li slivroal Proverbiose, ¿kʼusi chakʼ kiltik ta sventa li jkʼopojeltike?

⁴ Tsots sjuʼel li jkʼopojeltike. Skʼan xkichʼ jpʼijiltik kʼalal oy kʼusi chkaltike o ti kʼu yelan chkaltike. Xi chal li Proverbios 15:4: «Li lekil kʼopojele xkoʼolaj kʼuchaʼal jtekʼ teʼ sventa kuxlejal, yan li chopol kʼopojele tsyayijes koʼontontik». Li jkʼopojeltike xkoʼolaj ta skeoval jpets teʼ ti xuʼ xkuxet koʼontontik yuʼune, yuʼun mi lek nopbil li kʼusi chkaltike, xuʼ jun koʼontontik. Pe kʼalal muʼyuk ta jnoptik li kʼusi chkaltike, xuʼ kʼux kʼusi chkaltik xchiʼuk chopol chaʼi sba li yantike (Proverbios 18:21).

⁵ Xi chal li Proverbios 12:18: «Kʼalal muʼyuk nopbil lek li kʼusi chichʼ alele, xkoʼolaj kʼuchaʼal sniʼ espada ti chyayijesvane». Kʼalal muʼyuk chij-ichʼvan ta mukʼ ta jkʼopojeltike, xuʼ kʼux chaʼi li yantike xchiʼuk chnamajik-o li krixchanoetike. Xuʼ van chtal ta ajol ti oy buchʼu chopol kʼusi laj yalbot xchiʼuk ti kʼux laj avaʼie. Xi to chal li Proverbiose: «Pe li yokʼ buchʼutik pʼijike chpoxtavan». Mi lek nopbil li kʼusi chkaltike, xuʼ skolta li yantike xchiʼuk xuʼ xkoltavan sventa xchapaj jkʼoptik xchiʼuk junuk kamigotik (kʼelo Proverbios 16:24). Mi te ta joltik ti xuʼ lek o chopol chaʼi sba kuʼuntik li yantike, ta xkichʼ jpʼijiltik kʼalal chijkʼopoje.

6. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik spajesel li kʼusi chkaltike?

⁶ Ta skoj ti maʼuk tukʼil krixchanoutike, skʼan xkichʼ jpʼijiltik kʼalal chijkʼopoje. Xi chal li Vivliae: «Li chopol vinike tslokʼes tal li kʼusitik toj chopol skʼejoj ta yoʼontone». Taje chakʼ ta ilel ti jutuk mu skotoluk velta jaʼ chlokʼ ta ketik li kʼusi oy ta koʼontontike (Jenesis 8:21; Lukas 6:45). Xuʼ van vokol chkaʼitik spajesel li kʼusi chkaltike (kʼelo Santiago 3:2-4). Pe skʼan jech-o xkakʼbetik  yipal sventa oyuk smelolal ti kʼu yelan ta jkʼopontik li yantike.

7, 8. ¿Kʼu yelan xuʼ xkil jbatik xchiʼuk Jeova ta skoj jkʼopojeltik?

⁷ Li Jeovae ta xchapanutik ta skoj li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaltike, jaʼ yuʼun skʼan xkichʼ jpʼijiltik. Xi chal Santiago 1:26: «Mi oy junuk vinik tsnop ti chichʼ ta mukʼ Diose, pe mi mu snaʼ spajesel li yokʼe, yakal tsloʼla yoʼonton stuk xchiʼuk chʼabal sbalil ti jech chichʼ ta mukʼ Diose». Jaʼ yuʼun, mi muʼyuk smelolal ti kʼu yelan chijkʼopoje, xuʼ sokes ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk Jeovae o ti maʼuk xa yamigo xilutike (Santiago 3:8-10).

⁸ Kʼuchaʼal laj xa kiltike, oy lek smelolal sventa jkʼeltik lek li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaltike. Sventa jechuk xijkʼopoj kʼuchaʼal tskʼan li Jeovae, baʼyel skʼan jnaʼtik kʼusi mu stakʼ xkaltik.

9, 10. 1) ¿Kʼu yelan nopem xaʼiik chkʼopoj li krixchanoetik avie? 2) ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ xijbol kʼopoj o ti xkalbetik skʼoplal li chiʼinejbail ta vayele?

⁹ Li bol kʼopojele o li yalbel skʼoplal chiʼinejbail ta vayele. Ep buchʼutik tsnopik ti skʼan chopol o bolik kʼusi xalik sventa xichʼik tsakel ta ventae. Li buchʼutik jaʼ yabtel chakʼik tseʼeje (comediante) stalel xa noʼox yilel ti bol chkʼopojik o ti ch-ixtol loʼilajik ta sventa li chiʼinejbail ta vayel yoʼ stseʼinik-o li krixchanoetike. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Skʼan xajipik lokʼel skotol liʼe: ti chavilta abaike, li skʼakʼal avoʼontonike, li achoplejalike, ti chachopol kʼopta abaike xchiʼuk li bol kʼop chlokʼ ta aveike» (Kolosenses 3:8). Laj to yal noxtok ti mu stakʼ xbol ixtol loʼilajik li melel yajtsʼaklomtak Kristoe (Efesios 5:3, 4).

¹⁰ Li Jeova xchiʼuk li buchʼutik chtunik ta stojolale chopol tajek chilik li bol kʼope, yuʼun ibal sba. Li Vivliae chal ti jaʼ yabtel jbekʼtaltik li kʼusitik ibal sbae (Galatas 5:19-21). Li kʼusitik ibal sbae ep ta tos muliletik smakojbe skʼoplal. Li buchʼutik nopem xaʼiik spasel jtosuk kʼusi ibal sbae xuʼ sta yorail tspasik yan mulil. Jnopbetik skʼoplal liʼe: mi oy junuk yajtsʼaklom Kristo ti nopem xaʼi tstunes bol kʼope o ti chalbe skʼoplal li chiʼinejbail ta vayele xchiʼuk ti mu skʼan sjel stalelale, jamal xvinaj ti mu stakʼ te oy ta tsobobbaile (2 Korintios 12:21; Efesios 4:19. Kʼelo nota 23, talelal toj kʼexlal sba xchiʼuk kʼusitik ibal sba).

11, 12. 1) ¿Kʼuxi xuʼ chlik jloʼiltatik yantik akʼo mi maʼuk toʼox jech oy ta koʼontontik? 2) ¿Kʼu yuʼun chopol ti jloʼiltatik yantike?

¹¹ Skʼan mu xijloʼiltavan. Stalel onoʼox ti oy ta koʼontontik li yantike, jaʼ yuʼun chkalbetik skʼoplal kutsʼ kalaltik xchiʼuk kamigotik. Li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel siglo eke oy ta yoʼontonik snaʼel kʼu yelan oy li yan ermanoetik  sventa snopik ti kʼuxi xuʼ skoltaike (Efesios 6:21, 22; Kolosenses 4:8, 9). Pe kʼalal chkalbetik skʼoplal yan krixchanoe, xuʼ van mu xkakʼtik venta ti chlik jloʼiltatike, yuʼun xuʼ jchaʼaltik li kʼusi kaʼiojtik ta stojolale xchiʼuk ti mu jnaʼtik mi jech ta melele o ti maʼuk ta jbatik yalel batele. Mi mu xkichʼ jpʼijiltike, xuʼ chlik jutbetik smul yan krixchano ta skoj li kʼusi chkaltik batele. Li jfariseoetike la sjutbeik smul Jesus, yuʼun laj yalik ti oy kʼusi chopol spasoje (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Tsok skʼoplal jun krixchano kʼalal ta jchopol kʼoptatike, chlik-o kʼop xchiʼuk xuʼ van muʼyuk xa lek xkil-o jbatik (Proverbios 26:20).

¹² Li Jeovae tskʼan ti jpatbetik yoʼonton yantik ta jkʼopojeltik xchiʼuk ti xijkoltavane, maʼuk sventa tspas ta kajkontratik li kamigotike. Li buchʼu chakʼbe svokol yermanoe chpʼajat yuʼun Jeova (Proverbios 6:16-19). Li buchʼu baʼyel chopol kʼoptavane jaʼ li Satanase, yuʼun la sjutbe smul li Jeovae (Apokalipsis 12:9, 10). Avie, buyuk xa noʼox xkiltik ti tsjutbe sba smulik li krixchanoetike, pe mu stakʼ jech jpastik li ta tsobobbaile (Galatas 5:19-21). Taje chakʼ ta ilel ti baʼyel skʼan jnoptik mi oy kʼusi chkaltik ta stojolal yantike, xi skʼan jakʼbe jbatike: «¿Mi melel li kʼusi ta jkʼan chkale? ¿Mi yakal van chkakʼ ta ilel slekil koʼonton? ¿Mi tstabeik van sbalil ti chkal batele? ¿Kʼu van yelan chkaʼi jba ti xaʼi li buchʼu yakal ta jloʼiltae? ¿Kʼu van yelan chkaʼi jba ti jechuk tsloʼiltaikune?» (kʼelo 1 Tesalonisenses 4:11).

13, 14. 1) ¿Kʼu yelan chaʼi sba yantik mi chijchopol kʼoptavane? 2) ¿Kʼusi skʼan xal ti chyayijesvan li jkʼopojeltike? 3) ¿Kʼu yuʼun skʼan mu jyayijestik yantik li ta jkʼopojeltike?

¹³ Jkotoltik oy onoʼox kʼusi chkaltik ti muʼyuk lek chkaʼi jbatik yuʼun ta tsʼakale. Pe muʼyuk ta koʼontontik  ti oy kʼusi chkaltik ta stojolal li yantike o ti kʼux chaʼiike. Jaʼ yuʼun, skʼan ti mu xijchopol kʼoptavan o ti kʼuxik xa kʼusi chkaltike, xi laj yal li Pabloe: «Jipik lokʼel skotol li kʼusi toj chopol oy ta avoʼontonike, li skʼakʼal avoʼontonike, ti chavilta abaike, ti tsotsik xa aveik chakʼopon abaike, ti chachopol kʼopta abaike» (Efesios 4:31). Ta junantik Vivliae, xi tsjelubtasik kʼalal chopol kʼoptael xie: «Kʼuxik kʼusi chichʼ alel». Kʼalal jech chichʼ albel junuk krixchanoe, xuʼ van muʼyuk sbalil chaʼi sba o ti chopol skʼoplal chkome. Mas to toj chopol chaʼi sba li kʼoxetike, jaʼ yuʼun skʼan masuk to xkichʼ jpʼijiltik sventa mu jechuk jkʼopontik (Kolosenses 3:21).

¹⁴ Li Vivliae chal ti toj chopol kʼalal ta jyayijestik yantik ta skoj li kʼusi chkaltike, jaʼ xkaltik, ti nopajtik xchiʼuk ti yolbaj oy kʼusi chkalbetik junuk krixchano yoʼ chopoluk xaʼi sbae. Chopol tajek mi jech ta jkʼopontik li jnup jchiʼiltike o li kalab jnichʼnabtike. Jech xtok, mi oy junuk yajtsʼaklom Kristo tsyayijes yantik ta skʼopojel xchiʼuk mi jamal xvinaj ti mu skʼan sjel stalelale, mu stakʼ te oy li ta tsobobbaile (1 Korintios 5:11-13; 6:9, 10). Jamal xvinaj chaʼa, mi ta jtunestik bol kʼop, mi maʼuk melel li kʼusi chkaltike o mi kʼuxik ta aʼiele, tsokes ti kʼu yelan chkil jbatik xchiʼuk Jeova xchiʼuk li yantike.

15. ¿Kʼu yelan li kʼopojel ti tstsatsubtasvane?

¹⁵ ¿Kʼu yelan tskʼan Jeova ti jtunes li jkʼopojeltike? Melel onoʼox ti muʼyuk chal Vivlia kʼusi skʼan xkaltike, pe jamal chal ti skʼan jaʼ noʼox xkaltik ‹li kʼusi lek ti tstsatsubtasvane› (Efesios 4:29). Lekik li kʼopojel ti tstsatsubtasvane, ta xkʼuxul oʼontonal chichʼ alel xchiʼuk melelik. Li Jeovae tskʼan ti jaʼuk sventa jtsatsubtastik xchiʼuk jkoltatik  yantik li kʼusi chkaltike. Taje mu kʼunuk ta pasel, yuʼun jaʼ anil chlokʼ ta alel kuʼuntik li kʼusitik muʼyuk lekike xchiʼuk ti muʼyuk lek jnopojtike, jaʼ vokol ta alel li kʼusitik lekike (Tito 2:8). Jkʼeltik kʼuxi xuʼ jtsatsubtastik yantik ta jkʼopojeltik.

16, 17. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼupil kʼoptatik li yantike? 2) ¿Buchʼutik skʼan jkʼupil kʼoptatik?

¹⁶ Li Jeova xchiʼuk Jesuse lek xaʼiik skʼupil kʼoptael li yantike, skʼan jech jpastik ek (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Sventa jpatbetik yoʼonton li yantike, skʼan baʼyel jnoptik lek li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti chkakʼbetik ta ilel yantik ti oyik ta koʼontontike. Xi chal li Proverbios 15:23: «¡Toj lek kʼalal oy kʼusi chichʼ alel ti ta yorail noʼoxe!». Kʼalal chkichʼtik kʼupil kʼoptael ta skoj ti oy kʼusi lek ta jpastike o ti chalbutik ti tsots skʼoplal chilik li kʼusi la jpastike, chijtsatsub-o yuʼun (kʼelo Mateo 7:12; kʼelo nota 27, kʼupil kʼoptavankutik xchiʼuk jpatik oʼontonal).

¹⁷ Mas kʼun chavaʼi stsatsubtasel yantik mi chatsak ta venta li kʼusi lek tspasike. Xuʼ van chavakʼ venta ti lek la xchapan li mantal laj yetʼes junuk ermanoe o ti chakʼ yipal ta yakʼel sloʼile. Xuʼ van oy junuk kerem ti tspakbe skʼoplal mantal li ta s-eskuelae o oy junuk ermano ti oy xa sjabilal ti jech-o chakʼ yipal ta cholmantale. Mi chavalbe ti oy sbalil ti jech tspasike, xuʼ jaʼ xkoltaatik-o sventa jech-o spasik. Li malalil xtoke tsots skʼoplal ti xalbe yajnil ti skʼanoje xchiʼuk ti ep sbalil chil li kʼusi tspase (Proverbios 31:10, 28). Li krixchanoetike xkoʼolajik ta nichimetik, yuʼun li nichimetike jtunel yuʼunik kʼakʼal xchiʼuk voʼ, yan li voʼotike jtunel kuʼuntik ti tsakbiluk ta venta chkaʼi jbatike. Pe mas to jech skʼan jpastik ta stojolal li kʼoxetike, jaʼ yuʼun skʼan jkʼeltik lek kʼusi ora  xuʼ jkʼupil kʼoptatik ta sventa li slekil talelalike xchiʼuk ti yakʼoj tajek yipalike. Kʼalal ta sjunul koʼontontik ta jkʼupil kʼoptatik junuk ermanoe, jaʼ chkoltaat-o sventa oyuk stsatsal yoʼonton. Jech xtok, mi ta jpatbetik yoʼontonike, jaʼ chkoltaatik sventa masuk to xakʼbeik yipal spasel li kʼusi leke.

18, 19. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jpatbetik yoʼonton xchiʼuk jtsatsubtastik li yantike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xijtsatsubtasvan xchiʼuk jpatik oʼontonal?

¹⁸ Yakal me ta jchanbetik stalelal Jeova kʼalal ta jpatbetik yoʼonton yantik xchiʼuk kʼalal ta jtsatsubtastike. Li Jeovae oy tajek ta yoʼonton «li buchʼutik bikʼit yakʼoj sbaike» xchiʼuk «li buchʼutik oy svokolike» (Isaias 57:15). Oy ta yoʼonton xtok ti akʼo jpatbe jba koʼontontik  ta jujuntal xchiʼuk ti jpatbetik yoʼonton li buchʼutik chat yoʼontonike (1 Tesalonisenses 5:11, 14). Li stuke ep tajek sbalil chil kʼalal chkakʼ kipaltik spasele.

¹⁹ Xuʼ van chavakʼ venta ti oy junuk ermano ti chat yoʼonton o ti lubtsajem ta mantale. ¿Kʼuxi xuʼ xakolta? Xuʼ van mu xchapaj avuʼun li svokole, pe xuʼ xavakʼbe yil ti oy tajek ta avoʼontone. Xuʼ van xachʼakbe yorail yoʼ xachiʼin, xachanbe junuk teksto ti tstsatsubtasvane o ti jmojuk xapasik orasione (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). Akʼbo yil ti kʼanbil li ta tsobobbaile (1 Korintios 12:12-26; Santiago 5:14, 15). Jech xtok, skʼan xvinaj ti xavaʼi ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk ti xachʼun li kʼusi chalbote (kʼelo Proverbios 12:25).

20, 21. ¿Kʼusi tskoltautik sventa jchʼamtik junuk tojobtasel?

 ²⁰ Ta jkoltatik yantik xtok kʼalal ta jtojobtastike. Ta skoj ti maʼuk tukʼil krixchanoutike, jtunel kuʼuntik bakʼintik ti oyuk buchʼu stojobtasutike. Xi chal Proverbios 19:20: «Chikintao li tojobtasele xchiʼuk chʼamo li tukʼibtasel sventa xapʼijub batel ta mas jelavele». Maʼuk noʼox li moletik ta tsobobbail xuʼ xakʼik tojobtasel o ti xtukʼibtasvanike, li totil meʼiletik eke skʼan sbeiltas li yalab xnichʼnabike (Efesios 6:4). Li ermanaetik xtoke xuʼ stojobtas sbaik ta jujuntal (Tito 2:3-5). Ta skoj ti jkʼanoj li kermanotike, chkakʼtik persa ti mu chopoluk xaʼi sba kuʼuntik kʼalal ta jkoltatike. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik taje?

²¹ ¿Mi xvul ta ajol kʼalal laj avichʼ tojobtasel xchiʼuk ti mu vokoluk laj avaʼi ta xchʼamele? ¿Kʼu yuʼun mu vokoluk laj avaʼi xchʼamel? Yuʼun laj avakʼ venta ti oyot ta yoʼonton li buchʼu laj yalbote o xuʼ van ta slekil yoʼonton la skʼoponot (Kolosenses 4:6). Jech xtok, te van ta Vivlia laj yichʼ lokʼesel li tojobtasel la-albate (2 Timoteo 3:16). Mu persauk jchantik junuk teksto kʼalal oy buchʼu ta jtojobtastike, pe skʼan ta Vivlia chlokʼ li kʼusi chkaltike. Mu stakʼ jsujtik yantik sventa jaʼuk spasik li kʼusi ta jnoptike o ti jelbetik smelolal junuk teksto ta Vivlia sventa xkakʼtik ta ilel ti oy jrasontike. Mi te ta joltik kʼu yelan laj kichʼtik tojobtasele, jaʼ tskoltautik sventa jnaʼtik kʼuxi xuʼ jpastik ek.

22. ¿Kʼu yelan chakʼan chatunes li akʼopojele?

²² Jaʼ matanal yuʼun Jeova ti xuʼ xijkʼopoje xchiʼuk oy ta koʼontontik ti lekuk jtunestike, yuʼun jkʼanojtik li Jdiostike. Teuk ta joltik ti xuʼ stsatsubtasvan o xlajesvan li kʼusi chlokʼ ta alel kuʼuntike. Jaʼ yuʼun, kakʼbetik yipal sventa stsatsubtasvan li jkʼopojeltike xchiʼuk ti spatuk oʼontonale.