1-3. ¿Kʼu yuʼun bat ta Korinto li Pabloe, xchiʼuk kʼusi van ti la svul-o yoʼontone?

 STSUTSEBALTIK xa li sjabilal 50. Li Pabloe te oy ta Korinto, ti jaʼ jun jteklum ti bu oy ep jpʼolmajeletike, oy stakʼinik xchiʼuk te nakalik epal jgresiaetik, jromaetik xchiʼuk judaetik. a Pe li Pabloe maʼuk te bat sventa saʼ yabtel o ti xbat chonolajuke, yuʼun oy kʼusi tsots skʼoplal bat spas: jaʼ ti spukbe skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose. Skʼan onoʼox junuk sna ti bu xuʼ xkux yoʼontone, pe mu skʼan ti jaʼuk xa xmakʼlinat yuʼun li ermanoetike. O ti oyuk kʼusi x-akʼbat yuʼun yantik ta skoj ti chchol batel li Skʼop Diose. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi van tspas?

² Li Pabloe xchanoj spasel karpanaetik. Mu toj kʼunuk li abtel taje xchiʼuk ta kʼabal chichʼ pasel, pe chakʼ persa spasel sventa sta stojol sveʼel. ¿Mi ta onoʼox van sta yabtel xchiʼuk sna ti solel noj ta krixchanoetik li jteklume? Laj onoʼox van svul yoʼonton ta skoj taje, pe snaʼoj ti jaʼ mas tsots skʼoplal li cholmantale.

³ Yaʼeluke, jal te kom ta Korinto li Pabloe xchiʼuk lek kʼusi kʼot ta pasel kʼalal la xchol mantal teye. Jkʼeltik kʼusitik la spas ti kʼu sjalil te kome xchiʼuk jkʼeltik kʼuxi xuʼ jchanbetik sventa jpukbetik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios ti bu ta jcholtik mantale.

4, 5. 1) ¿Bu kom nakluk li jtakbol Pablo kʼalal tey ta Korintoe, xchiʼuk kʼuxi la sta stojol sveʼel? 2) ¿Kʼuxi lik xchan spasel karpanaetik li Pabloe?

⁴ Kʼalal muʼyuk toʼox jal skʼotel ta Korinto li Pabloe, laj yojtikin jun nupultsʼakal ti toj lek yoʼontonik xchiʼuk ti lek snaʼ xchʼamvan ta snaike: jaʼ li Akila (ti jaʼ juda vinike) xchiʼuk Prisila (ti Priska ch-albat xtoke). Te toʼox nakalik ta Roma, pe bat nakiikuk ta Korinto ta skoj ti «laj yal mantal ajvalil Klaudio ti akʼo lokʼikuk ta Roma skotol li judaetik ti te oyike» (Ech. 18:1, 2). Li nupultsʼakal taje laj yakʼbeik sna xchiʼuk yabtel li Pabloe.  Xi chal li loʼile: «Te kom ta sna ta skoj ti jmoj yabtelike. Te jmoj abtejik, yuʼun jaʼ yabtelik spasel karpanaetik» (Ech. 18:3). Ti kʼu sjalil la xchol mantal ta Korinto li Pabloe te naki xchiʼuk li nupultsʼakale xchiʼuk te van la stsʼiba jaylikuk skartatak ti te tsakal kom skʼoplal ta Vivliae. b

⁵ ¿Kʼuxi xa noʼox ti lik spas karpanaetik li buchʼu laj yichʼ chanubtasel yuʼun Gamaliele? (Ech. 22:3). Yaʼeluke, li judaetik ta baʼyel sigloe muʼyuk chopol chilik ti xakʼbeik xchan jtosuk abtelal li yalab xnichʼnabike manchuk mi chbatik ta junuk chanob vun ti ep xa k’usi te chchanike. Li Pabloe te likem ta Tarso, ti te xkom ta Silisiae. Li jteklum taje lek ojtikinbil ta skoj ti tspasik jtos jolobil ti cilicium sbie, ti jaʼ tstunesik-o sventa spasik li karpanaetike. Jaʼ yuʼun, ta skeremal onoʼox van la xchan spasel karpanaetik li Pabloe. Mu kʼunuk ta pasel li abtelal taje, yuʼun skʼan tuchʼel xchiʼuk skʼan tsʼisel li pimil pokʼ taje xchiʼuk ti yij tajeke. Bateltik xtoke, skʼan sjalik sliklej li pokʼe.

6, 7.  1) ¿Kʼu yelan laj yil yabtel li Pabloe, xchiʼuk kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ jech laj yil yabtelik ek li Akila xchiʼuk Prisilae? 2) Li yajtunelutik Diose, ¿kʼuxi xijkoʼolaj-o xchiʼuk li Pablo, Akila xchiʼuk Prisilae?

⁶ Pe maʼuk jaʼ bat ta yoʼonton spasel karpanaetik li Pabloe. Yuʼun jaʼ noʼox abtej sventa sman-o li kʼusitik chtun yuʼune xchiʼuk ti jechuk-o ta moton xchol batel li lekil aʼyejetike (2 Kor. 11:7). Ta skoj ti jaʼik yajtsʼaklom Kristo xchiʼuk ti baxbolik ta abtel li Akila xchiʼuk Prisilae, ta smelolal noʼox laj yilik ek li yabtelike. Yuʼun kʼalal lokʼ batel ta Korinto ta sjabilal 52 li Pabloe, laj yikta komel li kʼusitik x-ayan yuʼunik eke xchiʼuk bat xchiʼinik Pablo ta Efeso. Jech xtok, laj yakʼ ta tunesel  snaik sventa te stsob sbaik li ermanoetike (1 Kor. 16:19). Ta mas tsʼakale, sutik batel ta Roma, ta mas tsʼakal xtoke, chaʼsutik batel ta Efeso. Jaʼ mas tsots skʼoplal laj yilik li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk jaʼ mas tsots skʼoplal laj yilik li kʼusitik chtun yuʼun yantike, maʼuk li kʼusi tskʼan stukike. Jaʼ yuʼun, «skotol li tsobobbailetik ti jaʼik jyanlumetike» skʼanojik tajek li nupultsʼakal taje (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

⁷ Li yajtuneltak Jeova avi eke chchanbeik Pablo, Akila xchiʼuk Prisila. Manchuk mi yakʼoj ta yoʼontonik li cholmantale, pe tsots ch-abtejik xtok sventa mu xkʼotik kʼuchaʼal alal ikatsil ta stojolal yantik (1 Tes. 2:9). Jech kʼuchaʼal liʼe, oy epal prekursoretik ti junchib noʼox kʼakʼal ta xemana ch-abtejike o ti oy noʼox kʼuk sjalil ch-abtejik sventa smanik li kʼusitik jtunel yuʼunike, yuʼun jaʼ mas yakʼoj ta yoʼontonik li cholmantale. Jech xtok, oy epal ermanoetik ti xkoʼolajik kʼuchaʼal Akila xchiʼuk Prisilae, yuʼun nopem xaʼiik chikʼik batel  ta snaik li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe. Ta skoj ti lek snaʼ xchʼamvanike, xmuyubajik noʼox xchiʼuk xpatet noʼox yoʼontonik kʼalal chkʼot vulaʼanatikuke (Rom. 12:13).  

8, 9. ¿Kʼusi la spas Pablo kʼalal kontrainat yuʼun li judaetike, xchiʼuk bu xa bat xchol mantal?

⁸ Jkʼelbetik batel yan sprevail ti chakʼ ta ilel ti maʼuk bat ta yoʼonton yabtel li Pabloe xchiʼuk ti jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil li cholmantale. Yuʼun kʼalal kʼotik ta Masedonia li Silas xchiʼuk Timoteoe, oy kʼusitik yichʼojik kʼotel sventa xakʼbeik li Pabloe (2 Kor. 11:9). Vaʼun, li Pabloe ta anil noʼox «lik yakʼbe yipal ta yalel skʼop Dios» (Ech. 18:5). Akʼo mi jech, jech-o kontrainvanik li judaetike. Mi jaʼuk onoʼox bu kʼot ta yoʼontonik ti xuʼ xkoltaatik yuʼun li Kristoe. Jech oxal, li Pabloe la slilin li skʼuʼe sventa xakʼ ta ilel ti maʼuk chkom ta sba li kʼusi tsnuptanik ta jelavele, vaʼun xi jamal laj yalanbee: «Te chkom ta aba atukik li achʼichʼelike. Voʼone muʼyuk xa jmul. Liʼ ta ora xchiʼuk ta jelavele, jaʼ xa chbat kalbe li jyanlumetike» (Ech. 18:6; Esek. 3:18, 19).

⁹ Li loʼile chal ti lokʼ batel ta snail tsobobbail li Pabloe. Pe ¿bu xa van bat xchol mantal? Te kʼot ta sna jun vinik ti Tisio Justo sbie ti ochem xa van ta srelijion judaetike xchiʼuk ti te xkom ta stsʼel nail tsobobbail li snae (Ech. 18:7). Ti kʼu sjalil te kom ta Korinto li Pabloe te naki xchiʼuk li Akila xchiʼuk Prisilae, pe jaʼ te ta sna Tisio Justo ti bu la xchol mantale.

10. ¿Kʼusi sprevail oy kuʼuntik ti jech-o la xcholbe mantal judaetik li Pabloe?

¹⁰ Mi jaʼ xa chbat xcholbe mantal jyanlumetik li Pabloe, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti muʼyuk xa chcholbe mantal li judaetik xchiʼuk li achʼ jchʼunolajeletik ti oy ta yoʼonton chchikintaik mantale? Moʼoj, yuʼun laj onoʼox xcholbe mantal. Jech kʼuchaʼal liʼe, li «Krispo ti jaʼ bankilal jpasmantal ta snail tsobobbaile kʼot ta jchʼunolajel yuʼun Kajvaltik xchiʼuk skotol li buchʼutik te ta snae». Yileluke, ep li buchʼutik chkʼotik toʼox ta nail tsobobbaile jaʼ jech la spasik kʼuchaʼal li Krispoe, yuʼun xi chal li Vivliae: «Ep jkorintoetik lik xchʼunik xchiʼuk laj yichʼik voʼ» (Ech. 18:8). Li ta sna Tisio Justoe jaʼ xa te lik stsob sbaik li achʼ jchankʼopetik ta Korintoe. Mi lek xcholet laj yichʼ tsʼibael li slivroal Echose (jech kʼuchaʼal nopem xaʼi tspas Lukase), chakʼ kiltik ti jaʼ to pasik ta yajtsʼaklom Kristo li judaetik xchiʼuk li achʼ jchʼunolajeletik kʼalal laj xa ox slilin skʼuʼ li Pabloe. Liʼe chakʼ kiltik ti laj onoʼox xcholbe mantal li buchʼutik oy ta yoʼonton chchikintaik mantale.

11. Jech kʼuchaʼal la spas Pablo ta stojolal li judaetik ta Korintoe, ¿kʼuxi yakal ta jkoltatik li krixchanoetik ti oy xa srelijionike?

¹¹ Li avi kʼakʼale, oy ep jteklumetik ti pasbilik ta mantal yuʼun relijionetik ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklomtak Kristoe. Jaʼ van ta skoj ti voʼne xa slikel li relijione o ta skoj ti ep buchʼutik ikʼbilik batel yuʼun li jnitvanejetike. Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li judaetik ta Korintoe, oy ep krixchanoetik ti  tsʼunul lek ta yoʼontonik li kʼusi xchanojik ta srelijionike. Pe jech kʼuchaʼal la spas li Pabloe, chkakʼtik persa ta xchiʼinel ta loʼil li krixchanoetike xchiʼuk ta jkoltatik yoʼ masuk to xaʼibeik smelolal li kʼusi chal Vivliae. Akʼo mi mu skʼanik ti jcholbetik mantal li jnaklejetike o mi chkontrainvanik li jnitvanejetik ta relijione, muʼyuk chijlubtsaj. Teuk me ta joltik ti oy onoʼox krixchanoetik ti «yichʼojik ta mukʼ li Diose; pe jaʼ noʼox ti mu snaʼik kʼuxi lek ta pasele» (Rom. 10:2). Jaʼ yuʼun, ¡bat me jsaʼtik li krixchanoetik taje!

12. ¿K’usi jamal laj yal Jesus ti tspas ta stojolal li Pabloe?

¹² Li Pabloe mu toʼox van snaʼ kʼu sjalil skʼan te xkom li ta Korintoe. Pe jun akʼobale, chiʼinat ta loʼil yuʼun li Jesuse xchiʼuk jamal albat li kʼusi skʼan spase, xi albate: «Mu me xaxiʼ, alo-o me batel, mu me xavikta aba ta yalel, yuʼun liʼ jchiʼinojote xchiʼuk muʼyuk buchʼu chilbajinot; yuʼun ep buchʼutik kuʼun li ta jteklum liʼe» (Ech. 18:9, 10). ¡Patbat tajek yoʼonton li kʼusi albate! Yuʼun albat ta jamal yuʼun Jesus ti chchabiate xchiʼuk ti oy to ep krixchanoetik ta Korinto ti skʼan xaʼiik li mantale. Jaʼ yuʼun, li Pabloe «te to kom jun jabil xchiʼuk vakib u. Te chakʼ ta chanel Skʼop Dios ta stojolalik» (Ech. 18:11).

13. 1) ¿Kʼusi van vul ta sjol Pablo kʼalal jaʼo yakal chnopaj batel ta nail chapanobbaile? 2) ¿Kʼu yuʼun jpʼel ta yoʼonton ti muʼyuk kʼusi tsnuptane?

¹³ Kʼalal echʼ xa ox jun jabil ti te oy ta Korinto li Pabloe, oy kʼusi kʼot ta stojolal ti mas to jpʼel ta yoʼonton ti te chiʼinbil yuʼun li Jesuse. Taje jaʼo kʼalal «lik xchap lek skʼopik li judaetik sventa skontrainik li Pabloe xchiʼuk laj yikʼik batel ta chapanobbail» (Ech. 18:12). Li buchʼutik chchanbeik lek skʼoplale chalik ti xkoʼolaj ta plataforma li nail chapanobbaile (bḗma li ta griegoe), pasbil ta sakil marmol xchiʼuk ta asul ti lek akʼbil slujoale. Yaʼeluke, te nopol oy ta chʼivit. Li ta yelovale lek jamal xchiʼuk xuʼ te stsob sba epal krixchanoetik. Li kʼusitik mukajtik te tabile chakʼ ta ilel ti te nopol xkom li nail tsobobbaile, jaʼ yuʼun te van nopol xkom ek li sna Tisio Justoe. Kʼalal chnopaj xa ox batel li ta  nail chapanobbaile, li Pabloe jaʼ van vul ta sjol ti kʼu yelan laj yichʼ milel li Estebane (li buchʼu baʼyel laj yichʼ milel ta skoj xchʼunel yoʼontone). Yuʼun lek xa laj yil ti jech laj yichʼ milele (Ech. 8:1). ¿Mi jaʼ van jech chkʼot ta stojolal li Pablo eke? Moʼoj, yuʼun xi xa onoʼox jamal albil yuʼun Jesuse: «Muʼyuk buchʼu chilbajinot» (Ech. 18:10).

14, 15. 1) ¿Kʼusi smul la stikʼbeik Pablo li judaetike, xchiʼuk kʼu yuʼun kʼot ta nopel yuʼun Galion ti muʼyuk ta xchapane? 2) ¿Kʼusi la snuptan li Sostenese, xchiʼuk kʼusi van kʼot ta nopel yuʼun ta tsʼakal?

¹⁴ ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal kʼot ta chapanobbail li Pabloe? Jaʼo ochem ta jchapanvanej li Galion ti jaʼ ajvalil ta Akayae xchiʼuk ti jaʼ yitsʼin li filosofo Séneca ti jaʼ jroma vinike. Li judaetike xi la stikʼbeik smul li Pabloe: «Li vinik liʼe yakal chakʼbe xchʼun krixchanoetik ti akʼo yichʼik ta mukʼ Dios ti mu jechuk kʼuchaʼal chal li mantale» (Ech. 18:13). Xaval noʼox yaʼele, chalik ti muʼyuk sderecho sventa spas ta jchʼunolajel li krixchanoetike. Pe li Galione laj yakʼ venta ti muʼyuk kʼusi chopol spasoj li Pabloe o ti saʼoj tsots smule (Ech. 18:14). Jech xtok, li Galione mu skʼan stikʼ sba ta skʼop li judaetike. Jech oxal, li Pabloe muʼyuk bu persa la spak skʼoplal, yuʼun kʼot ta nopel yuʼun Galion ti muʼyuk bu chichʼ chapanele. Li judaetike kap tajek sjolik, jech oxal bat stsakik li Sostenese (jaʼ van xkʼexol li Krispoe, li bankilal jpasmantal ta snail tsobobbaile) xchiʼuk «lik smajik ta yeloval chapanobbail» (Ech. 18:17).    

¹⁵ ¿Kʼu yuʼun muʼyuk kʼusi spas Galion kʼalal jech la stsakik ta majele? Yuʼun van la snop ti jaʼ jbabe yuʼunik li jsaʼkʼopetik taje, jaʼ yuʼun la snop ti sta-o ti jech chichʼ pasbele. Mu jnaʼtik lek, pe yileluke, oy kʼusi lek kʼot ta pasel ta skoj taje. Yuʼun kʼalal echʼ xa ox jayibuk jabile, kʼalal la stsʼibabe batel baʼyel karta li tsobobbail ta Korinto li Pabloe, te laj yalbe skʼoplal jun ermano ti Sostenes sbie (1 Kor. 1:1, 2). ¿Mi jaʼ onoʼox van skʼoplal li Sostenes ti laj yichʼ majele? Mi jaʼ jeche, jaʼ van koltaat-o sventa x-och ta yajchankʼop Kristo ta skoj li kʼusi la snuptane.

16. ¿Kʼu yuʼun tspat koʼontontik li kʼusi albat yuʼun Jesus li Pabloe?

¹⁶ Jech kʼuchaʼal la jchantik xa talele, li Jesuse xi laj yalbe li Pabloe: «Mu me xaxiʼ, alo-o me batel, mu me xavikta aba ta yalel, yuʼun liʼ jchiʼinojote» (Ech. 18:9, 10). Pe ¿kʼusi ora ti jech albate? Jaʼo kʼalal laj xa ox spʼajik mantal li judaetike. Skʼan me teuk ta joltik ek li kʼusi laj yal Jesuse, mas to kʼalal mu xchikintaik mantal li jnaklejetike. Pe mu me xchʼay ta joltik xtok ti snaʼoj Jeova li kʼusi oy ta yoʼonton krixchanoetike xchiʼuk ti chikʼ talel ta stojolal li buchʼu oy ta yoʼonton mantale (1 Sam. 16:7; Juan 6:44). ¿Mi mu jechuk ti tstij koʼontontik sventa jechuk-o jcholtik mantale? Jech xtok, ta jujun jabile, ta smilal xa noʼox krixchanoetik chichʼik voʼ. Xkoʼolaj ti ta sienal xa noʼox buchʼutik chichʼik voʼ jujun kʼakʼale. Mi ta jchʼuntik li mantal ti xbat jpastik «ta jchankʼop li krixchanoetik ta skotol jteklumetike», ta me xkil ta jsat jtuktik li kʼusi laj yal Jesus liʼe: «Te ta jchiʼinoxuk-o skotol kʼakʼal jaʼ to mi poʼot xa ox xlaj skotol li kʼusitik oy ta balumile» (Mat. 28:19, 20).

17, 18. ¿Kʼusi van vul ta sjol Pablo kʼalal jaʼo chanav batel ta varko yoʼ xbat ta Efesoe?

¹⁷ Ti jech jun noʼox yoʼontonik kʼuk sjaliluk li achʼ tsobobbail ta Korintoe yikʼaluk van jaʼ ta skoj li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun Galione. Pe li kʼusi jnaʼojtik leke jaʼ ti kom to «jayibuk kʼakʼal» ta Korinto li Pabloe. Li ta primavera ta sjabilal 52, la snop ti chbat ta Siria, jaʼ yuʼun bat stsak varko ta Senkreas ti te van 11 kilometrouk snamal xil li Korintoe. Kʼalal te xa ox oy ta Senkrease, «laj yakʼ ta juxel sjol ta skoj ti yakʼoj yee» (Ech. 18:18). c Laje, jmoj la xtuchʼik echʼel li nab Egeo xchiʼuk li Akila xchiʼuk Prisila sventa xbatik ta Efeso ti te xkom ta Asia Menore.

¹⁸ Kʼalal jaʼo chanav batel ta varko li Pabloe, jaʼ van vul ta sjol li kʼusitik la spas ta Korinto ti jalij jun jabil xchiʼuk j-oʼlol teye. Oy ep kʼusitik kʼupilik sba echʼ ta xkuxlejal xchiʼuk oy ep kʼusitik kʼot ta pasel ti xkuxet-o yoʼonton yuʼune. Lek kʼusitik kʼot ta pasel yuʼun li ta cholmantale. Yuʼun lik jun achʼ tsobobbail li ta jteklum Korintoe, taje jaʼ li baʼyel tsobobbaile xchiʼuk te xa ox tstsob sbaik ta sna Tisio Justo. Ep buchʼutik ochik ta yajtsʼaklom Kristo jech kʼuchaʼal la spas li Tisio Justo, li Krispo xchiʼuk skotol li buchʼutik te oy ta snae. Li Pabloe skʼanojan tajek li utsʼ alaliletik taje, yuʼun jaʼ la skoltaan sventa xkʼot ta yoʼontonik li mantale. Ta mas tsʼakale, la stsʼibabe batel li jkorintoetike xchiʼuk laj yalanbe ti xkoʼolajik ta jlik vun ti jaʼ ch-albat batel skʼoplal ti lek kʼusitik la spase. Jaʼ jech jkʼanojtik tajek ek li buchʼutik la jkoltatik ta mantale. ¡Xijmuyubajutik ta stojolal li ermanoetik taje, yuʼun xkoʼolajik kʼuchaʼal ta jlik vun ti lek xa chal batel jkʼoplaltike! (2 Kor. 3:1-3).

19, 20. ¿Kʼusi la spas Pablo kʼalal kʼot ta Efesoe, xchiʼuk kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal?

¹⁹ Kʼalal kʼot ta Efeso li Pabloe, lik noʼox xchol mantal. «Och batel ta snail tsobobbail xchiʼuk te rasonaj xchiʼuk li judaetike» (Ech. 18:19). Pe muʼyuk bu xjalij li ta jteklum Efesoe. Akʼo mi «laj yichʼ kʼanilanbel ti akʼo to te xpaj jayibuk kʼakʼale, muʼyuk bu la xchʼun, kʼajomal noʼox xi laj yal komele: ‹Chisut talel yan velta mi jech skʼan yoʼonton Jeovae›» (Ech. 18:20, 21). Snaʼoj lek ti ep to skʼan xichʼ cholel mantal li ta Efesoe. Jaʼ yuʼun, la snop tsut batel, pe laj yiktabe komel ta skʼob Jeova li abtelale. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li stalelale? Jaʼ ti oyuk kʼusi xkakʼ ta koʼontontik stael ta mantale xchiʼuk ti oyuk xa noʼox kʼusi jpastik yoʼ jtatike, pe skʼan jsaʼtik beiltasel ta stojolal Jeova xtok xchiʼuk ti jaʼuk jpastik batel li kʼusi lek chile (Sant. 4:15).

²⁰ Li Pabloe te laj yikta ta Efeso li Akila xchiʼuk Prisilae. Vaʼun, muy batel ta varko sventa xbat ta Sesarea. Yaʼeluke, «muy batel» ta Jerusalen xchiʼuk bat skʼopon li ermanoetik ta tsobobbaile (kʼelo li nota ta Echos 18:22 li ta Biblia de estudio ta españole). Ta tsʼakal une, sut batel ti bu onoʼox la slikes li yabtele, li ta Antiokia ta Siriae. ¡Lek tajek tsuts yuʼun yabtel kʼalal bat ta xchibal velta ta misioneroale! Jkʼeltik xa batel kʼu yelan echʼ yuʼun kʼalal bat ta yoxibal velta ta misioneroale.