1-3. 1) ¿Kʼuxi beiltasatik yuʼun chʼul espiritu li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake? 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik batel li ta kapitulo liʼe?

 EPAL antsetik yakal chlokʼik batel ta jteklum Filipos ta Masedonia sventa xbatik li ta ukʼum Gangitese. Nopem xaʼiik te chchotiik ta tiʼ ukʼum sventa skʼoponik li Jeova ti jaʼ li Sdios Israele, yuʼun oy ta yoʼonton chchikintabat li s-orasionike (2 Kron. 16:9; Sal. 65:2).

² Li vaʼ orae, jaʼo lokʼik talel jtsop misioneroetik ta jteklum Listra ta sural Galasia ti mas ta 800 kilometro snamal xil li Filipose. Taje jaʼ skʼoplalik li Pablo, Silas xchiʼuk Timoteoe. Kʼalal echʼ xa ox jayibuk kʼakʼale, te kʼotik ta jun be ta yosilal Roma ti ch-ikʼvan batel ta jteklum Asia ti te xkom ta smaleb kʼakʼale. Oy xa tajek ta yoʼontonik chbatik li ta be taje sventa xbat vulaʼajikuk ta Efeso xchiʼuk ta yan jteklumetik ti bu oy ep krixchanoetik ti tskʼan chaʼibeik skʼoplal li Kristoe. Kʼalal skʼan toʼox stamik batel li be taje, pajtsanatik yuʼun li chʼul espiritue xchiʼuk albatik ti mu xbat xcholik mantal li ta yosilal Asiae, pe mu jnaʼtik lek ti kʼu yelan beiltasatike. Yuʼun li Jesuse yakal tstunesbe xchʼul espiritu Dios sventa sbeiltasane, ti xbatik ta Asia Menore, ti xtuchʼik li nab Egeoe xchiʼuk ti xbatik li ta tiʼtiʼ ukʼum Gangitese.

³ Ep kʼusitik chakʼ jchantik ti kʼu yelan beiltasatik yuʼun Jesus li Pablo xchiʼuk li xchiʼiltak kʼalal batik ta Masedoniae. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta pasel kʼalal bat ta xchibal velta ta misioneroal li Pabloe, ti lik ta sjabilaltik 49.

4, 5. 1) ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal chkʼotik xa ox ta Bitinia li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake? 2) ¿Kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik, xchiʼuk kʼusi kʼot ta pasel ta skoj taje?

⁴ Ta skoj ti mu stakʼ xcholik mantal ta yosilal Asia li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, batik ta Bitinia ta snorteal Asia sventa xbat xcholik mantal. Sventa xkʼotik tee, oy van jayibuk kʼakʼal xanavik batel li ta bebetik ti muʼyuk lek meltsanbil li ta jteklumetik ta Frijia xchiʼuk Galasia ti jutuk jnaklejetik tee. Pe kʼalal jutuk xa ox skʼan xkʼotik ta Bitiniae, li Jesus  xtoke la stunes xchʼul espiritu Dios sventa smak ta be li ermanoetik taje (Ech. 16:6, 7). Mu xa snaʼ kʼusi tspasik. Snaʼojik li kʼusi skʼan xalik ta cholmantale xchiʼuk ti kʼu yelan skʼan spasike, pe mu snaʼik ti bu chbatike. Akʼo mi kʼotik onoʼox li ta Asiae, muʼyuk la xcholik mantal te. Jech xtok, akʼo mi kʼotik li ta Bitiniae, muʼyuk la xcholik mantal, pe muʼyuk xlubtsajik, laj yakʼik-o persa saʼel ti bu xuʼ xcholik mantale. Jech oxal, oy kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik ti muʼyuk srasonal yilele: xanavik batel 550 kilometro ta smaleb kʼakʼal, jelavel echʼik ta jayibuk jteklumetik jaʼ to ti kʼuxi kʼotik li ta skotleb varkoetik ta Troase ti jaʼ te xuʼ xmuyik ta varko sventa xbatik ta Masedoniae (Ech. 16:8). Ti bu kʼotik ta tsʼakal une jaʼ to te akʼbat xcholik mantal.

⁵ Xi laj yal li jtsʼibajom Lukas ti ay xchiʼinan li Pablo xchiʼuk xchiʼiltak ta Troase: «Li ta akʼobaltike, oy kʼusi akʼbat yil li Pabloe, te vaʼal jun jmasedonia vinik ti xi chale: ‹Laʼ ta Masedonia, laʼ koltaunkutik›. Kʼalal akʼbat xa ox yil li kʼusi taje, la jkʼelkutik kʼuxi chibatkutik ta Masedonia, yuʼun kʼot ta nopel kuʼunkutik ti la stakunkutik ta ikʼel Dios sventa chbat kalbekutik li lekil aʼyejetike» (Ech. 16:9, 10). a Jaʼ yuʼun, li Pabloe snaʼ xa bu chbat xchol mantal, xmuyubaj van tajek ti muʼyuk xchibaj ta bee. Ta anil noʼox batik ta Masedonia xchanvoʼalik.

6, 7. 1) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la snuptan Pablo kʼalal jaʼo yakal ta xanbale? 2) ¿Kʼusi xuʼ jpʼel ta koʼontontik li voʼotik eke?

⁶ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li loʼil liʼe? Nopbo skʼoplal liʼe: li chʼul espiritue la smak ta be Pablo kʼalal lokʼ xa ox batel sventa xbat ta Asiae. Jech xtok, li Jesuse la  stunes chʼul espiritu kʼalal nopol xa ox oy ta Bitiniae xchiʼuk jaʼo laj yalbe Pablo ti xbat ta Masedonia kʼalal kʼot xa ox ta Troase. Li avie, xuʼ oy kʼusi spas ta jtojolaltik ek li Jesus ti jaʼ jolil ta tsobobbaile (Kol. 1:18). Xuʼ van oy xa kʼuk sjalil ta jkʼan chij-och ta prekursor o ta jkʼan chbat nakikutik ti bu chtun mas jcholmantaletike, pe li Jesuse xuʼ van jaʼ to tstunes chʼul espiritu mi oy xa ox kʼusi lik jpastik sventa jtatik li kʼusi oy ta koʼontontike. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Kalbetik junuk skʼelobil: sventa xbat ta tsʼetkʼob o ta batsʼikʼob li jkot karroe, baʼyuk skʼan xanav. Jaʼ noʼox jech ek, sventa sbeiltasutik li Jesus xchiʼuk ti skoltautik sventa masuk to jcholtik mantale, skʼan baʼyel oyuk kʼusi jpastik xchiʼuk ti xkakʼ kipaltike.

⁷ ¿Mi ta van xijchibajutik mi muʼyuk ta jtatik ta anil li kʼusi oy ta koʼontontik spasele? ¿Mi ta van jnoptik ti muʼyuk yakal tsbeiltasutik li chʼul espiritue? Mu jechuk maʼ taje, teuk ta joltik ti oy ox kʼusi tskʼan tspas li Pabloe, pe oy kʼusi makat ta be kʼalal laj yakʼ yipal spasele. Akʼo mi jech, laj yakʼ-o persa sventa oyuk bu xchol mantal jaʼ to ti kʼuxi la stae. Xuʼ me jpʼel ta koʼontontik ti chakʼbutik sbendision Jeova mi yakal ta jsaʼtik «jun mukʼta tiʼ na ti ch-ikʼvan batel ta spasel abtelaletike», jaʼ xkaltik, mi yakal chkakʼtik persa stael li kʼusi ta jkʼan ta jtatik ta mantale (1 Kor. 16:9).

8. 1) ¿Kʼu yelan li jteklum Filipose? 2) ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal cholbatik mantal yuʼun Pablo li antsetik ti te oyik ti bu chichʼ pasel orasione?

⁸ Kʼalal kʼotik ta yosilal Masedoniae, li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake batik ta Filipos. Li jnaklejetik tee xtoyetik tajek ta skoj ti jaʼ jromaetike. Li Filipose xkoʼolaj kʼuchaʼal Roma, yuʼun li jromail viniketik ti tunik toʼox ta soltaroal ti te nakalike chalik ti xkoʼolaj la ta jun bikʼit jteklum Roma li ta yosilal Masedoniae. Jech xtok, li ta spat jteklum Filipose te chjelav jun ukʼum. Li misioneroetik taje te kʼotik li ta tiʼ ukʼume, yuʼun laj yilik ti jaʼ te chichʼ pasel orasione. b Yalik batel li ta savadoe xchiʼuk te tsobol la staik jayvoʼ antsetik ti chichʼik ta mukʼ Diose, jaʼ yuʼun te lik xchiʼinik ta loʼil. Li Vivliae chal ti oy te jun ants ti la stsʼet chikinta lek li kʼusi chalike xchiʼuk «jambat lek yoʼonton yuʼun Jeova», jaʼ sbi Lidia. Labal sba tajek laj yaʼi li kʼusi la xchane, jaʼ yuʼun laj yichʼ voʼ xchiʼuk li yutsʼ yalale. Ta tsʼakale, laj yalbe Pablo xchiʼuk xchiʼiltak ti akʼo kom vayikuk ta snae (Ech. 16:13-15). c

9. ¿Kʼuxi xchanojbeik stalelal Pablo epal ermanoetik, xchiʼuk kʼusitik bendision staojik?

⁹ ¡Xmuyubajik van tajek skotolik kʼalal laj yichʼ voʼ li Lidiae! Li Pabloe xmuyubaj van tajek ti la xchʼun mantal ti xbat ta Masedoniae xchiʼuk ti tunesatik yuʼun Jeova sventa xkʼot ta pasel li kʼusi la skʼan ta s-orasionik li antsetik taje. Li avi eke, oy epal ermanoetik xchiʼuk ermanaetik ti kerem tsebik toe, ti oy xa sjabilalike xchiʼuk li nupultsʼakaletike chbat koltavanikuk ti bu chtun mas jcholmantaletike. Maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa chil svokolike, pe kʼalal  chilik ti chchʼamik mantal li krixchanoetik jech kʼuchaʼal la xchʼam mantal li Lidiae, xmuyubajik-o tajek. ¿Mi xuʼ xabat ta Masedonia xkaltik ek xchiʼuk ti xbat koltavanan ta junuk territorioe? Mi jech la apase, chakʼbot epal bendision li Jeovae. Jaʼ jech la spas li ermano Aaron ti bat ta yan lum ta Centroamérica kʼalal kerem toʼoxe, xi chale: «Kʼalal chitun ta yan lume, jaʼ skoltaojun sventa xiyijub ta mantal xchiʼuk ti xinopaj mas ta stojolal Jeovae, ta jkʼupin tajek ti liʼ ta jchol mantale. ¡Chkakʼbe xa estudio vaxakvoʼ krixchanoetik!». Epal ermanoetik jech spasojik taje xchiʼuk jaʼ jech chaʼi sbaik kʼuchaʼal li Aarone.

10. ¿Kʼusi la spasik li pukujetik sventa spajtsanik li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake?

¹⁰ Li Satanas xchiʼuk spukujtake ilinik van tajek kʼalal laj yilik ti kʼot xa ta yoʼontonik mantal li krixchanoetike, yuʼun jaʼ toʼox tspasvanik ta mantal li ta jteklume. Jech oxal, li pukujetike tskʼan ox tspajtsanik ta j-echʼel li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake. Jun veltae, kʼalal batik ti bu chichʼ pasel orasione, te la staik jun kiara ti ochem pukuj ta yoʼontone xchiʼuk ti lek tspas kanal takʼin yajval ta skoj ti chakʼ ta naʼel li kʼusi chkʼot ta pasel ta tsʼakale. Li kiara taje te tijil batel ta spat li ermanoetike xchiʼuk xi tsots avane: «Li viniketik liʼe jaʼ smosotak li Dios ti toj toyol oye xchiʼuk yakal tspukboxuk skʼoplal li sbelel kolebale». ¿Kʼu yuʼun jech laj yakʼ kʼopojuk kiara li pukuje? Jaʼ van tskʼan ti xlik snop krixchanoetik ti likem tal ta stojolal Dios li kʼusitik chal li kiarae xchiʼuk li kʼusitik chakʼ ta chanel Pabloe, vaʼun muʼyuk xa van chchikintabeik li kʼusi chalik li yajtsʼaklomtak Kristoe. Kʼuk xiuk noʼox, li Pabloe la sjip lokʼel li pukuj ti te toʼox tikʼil ta yoʼonton li tsebe (Ech. 16:16-18).

11. ¿Kʼusi kʼot ta stojolal Pablo xchiʼuk Silas kʼalal lokʼ xa ox pukuj ta yoʼonton li kiarae?

¹¹ Kʼalal laj yil yajvaltak ti chʼabal xa kʼusi spasik-o kanale, ilinik tajek. Jaʼ yuʼun, la xjochik batel ta chʼivit li Pablo xchiʼuk Silase. Tee oy jun nail chapanobbail ti jaʼ te chchapanvanik li j-abteletik ta Romae. Li yajvaltak kiarae snaʼojik ti lek snaʼ xpʼajvanik li j-abteletik taje xchiʼuk ti oy tajek ta yoʼonton li slumalike. Jaʼ yuʼun, xi kʼot yalike: «Yakal tsokbeik tajek yoʼonton jteklumaltik li viniketik liʼe. Jaʼik judaetik xchiʼuk tspukbeik batel skʼoplal li kʼusitik nopem xaʼiik spasel ti mu stakʼ jchʼamtik xchiʼuk ti mu stakʼ jpastik jeche, yuʼun jromautik». Li krixchanoetik ti te oyik ta chʼivite lik skontrainik ta anil li Pablo xchiʼuk Silase, vaʼun li j-abteletike «laj yalik mantal ti akʼo sjisbeik teʼe». Yayijem xa komik xchiʼuk la xjochik batel ta chukinab. Li jchabichukinabe «la stikʼan ochel ta batsʼi yutil to chukinab xchiʼuk la slatsʼanbe yakanik ta latsʼob teʼ» (Ech. 16:19-24). Ta skoj ti ikʼpulan tajek li yut chukinabe, vokol van chilbe sba satik li Pablo xchiʼuk Silase, pe li Jeovae chajal lek ta sat skotol (Sal. 139:12).

12. 1) ¿Kʼusi xa onoʼox snaʼojik li Pablo xchiʼuk xchiʼiltak ti xuʼ snuptanike, xchiʼuk kʼu yuʼun? 2) ¿Kʼusitik tstunes Satanas xchiʼuk li krixchanoetik sventa skontrainutike?

¹² Xi xa onoʼox yalojbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Jaʼ noʼox jech tskontrainoxuk ek li voʼoxuke» (Juan 15:20). Jaʼ yuʼun, kʼalal kʼotik ta Masedonia li Pablo  xchiʼuk xchiʼiltake, snaʼojik xa onoʼox ti xuʼ xichʼik kontrainele. Jech oxal, kʼalal laj yichʼik kontrainele, snaʼojik ti jaʼ ta skoj ti kapem tajek sjol Satanas ta stojolalike, maʼuk ti chopol ch-ilatik yuʼun Jeovae. Li avi eke, li buchʼutik ventainbil yuʼun li Diabloe jaʼtik jech tspasik sventa xkontrainvanik. Jech kʼuchaʼal li ta eskuela xchiʼuk ta kabteltike, chalik jutbil kʼopetik ta jtojolaltik sventa masuk to xkichʼtik kontrainel. Ta junantik lumetike, li jkontrainvanejetike tstikʼ jmultik ta nail chapanobbailetik xchiʼuk xi chalike: «Li testigoetike naka noʼox saʼkʼop tspasik xchiʼuk oy kʼusitik yan chakʼik ta chanel ti mu stakʼ jpastik jech li jchʼunolajelutike». Ta junantik lumetik xtoke, tsmajik xchiʼuk tstikʼik ta chukel li kermanotaktike, pe chajal ta sat skotol li Jeovae (1 Ped. 3:12).

13. ¿Kʼu yuʼun la sjakʼ jchabichukinab ti kʼusi xuʼ spas sventa xkole?

¹³ Li Pablo xchiʼuk Silase vokol van laj yaʼibeik smelolal ti kʼu yuʼun jech la snuptanik li vaʼ kʼakʼale. Tetik van ta oʼlol akʼobal kʼalal yochem xa ox jutuk xkʼuxul li syayijemalike, lik spasik orasion xchiʼuk lik skʼupil kʼoptaik Dios ta kʼejoj. Ta anil noʼox tal tsatsal nikel, li jchabichukinabe xpʼitluj to likel, vaʼun laj yil ti jamal xa stiʼtak li chukinabe xchiʼuk la snop ti jatavik xa batel li jchukeletike. Ta skoj ti snaʼoj ch-akʼbat kastigoe, la snit lokʼel s-espada sventa smil sba. Kʼalal tsmil xa ox sbae, xi tsots avan li Pabloe: «¡Mu xamil aba, yuʼun liʼ oyunkutik jkotolkutike!». Xtʼeltʼun xa ta xiʼel xi la sjakʼe: «Viniketik, ¿kʼusi skʼan jpas sventa xuʼ xikole?». Li Pablo xchiʼuk Silase snaʼojik ti maʼuk chkol-o mi laj yakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolalike, yuʼun jaʼ noʼox ta stojolal li Jesuse, jaʼ yuʼun xi laj yalbeike: «Chʼuno li Kajvaltik Jesuse, vaʼun chakol xchiʼuk li buchʼutik te ta anae» (Ech. 16:25-31).

14. 1) ¿Kʼuxi la skoltaik jchabichukinab li Pablo xchiʼuk Silase? 2) ¿Kʼusi bendision la staik ti ta muyubajel noʼox kuch yuʼunik kontrainel li Pablo xchiʼuk Silase?

¹⁴ ¿Mi ta melel van tskʼan tsnaʼ kʼusi xuʼ spas li jchabichukinabe? Li Pabloe laj yakʼ venta ti oy ta yoʼonton ta melel mantal li vinike, pe mu xojtikin Skʼop Dios ta skoj ti jaʼ jyanlume. Jaʼ yuʼun, sventa xkʼot ta yajtsʼaklom Kristoe, skʼan xchan xchiʼuk skʼan xakʼ ta xkuxlejal li kʼusitik tsotsik skʼoplal chal ta Tsʼibetike. Jech oxal, li Pablo xchiʼuk Silase lik «yalbeik skʼop Jeova». Ta skoj ti jaʼ bat ta yoʼontonik xchanubtasel li vinike, muʼyuk xa van laj yaʼibeik xkʼuxul li syayijemalik ta spatike. Pe li jchabichukinabe laj yakʼ venta ti kʼu to yelan li syayijemalike, jaʼ yuʼun lik spokanbe. Vaʼun, li jchabichukinabe «laj yichʼ voʼ ta anil xchiʼuk skotol li yutsʼ yalale». Jamal xvinaj ti akʼbatik bendision yuʼun Jeova ti xmuyubajik noʼox kuch yuʼunik kontrainel li Pablo xchiʼuk Silase (Ech. 16:32-34).

15. 1) ¿Kʼuxi yakʼojik ta ilel epal ermanoetik ti chchanbeik stalelal Pablo xchiʼuk Silase? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan jechuk-o xbat jvulaʼantik li krixchanoetik ta jterritoriotike?

¹⁵ Li avi eke, oy epal ermanoetik xchanojbeik stalelal Pablo xchiʼuk Silas, yuʼun chcholik mantal kʼalal te tikʼilik ta chukel ta skoj ti chchʼunbeik smantal Diose xchiʼuk lek kʼusitik kʼotem ta pasel. Kalbetik skʼoplal jun jteklum ti bu  spajesojik toʼox kabteltike, tee jutuk mu j-oʼloluk li ermanoetik te nakalike laj yojtikinik mantal ta chukinab (Is. 54:17). Yan xtoke, jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li jchabichukinab ti jaʼ to la xchʼam mantal kʼalal echʼem xa ox li nikele, junantik krixchanoetik avi eke jaʼ to chchʼamik mantal kʼalal oy xa ox kʼusi tsots snuptanoj ta xkuxlejalike, ti xkoʼolaj ta nikel xkaltike. Jaʼ yuʼun, skʼan jechuk-o jcholtik mantal xchiʼuk ti jvulaʼantik li krixchanoetik ta jterritoriotike, yuʼun yikʼaluk van tskʼanik koltael kʼalal oy kʼusi tsnuptanike.

16. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta yokʼomal kʼalal laj xa ox yichʼik tsitsel li Pablo xchiʼuk Silase?

¹⁶ Kʼalal sakub osile, li j-abteletike laj yalik mantal ti skoltaik xa lokʼel li Pablo xchiʼuk Silase, pe xi laj yal li Pabloe: «La stsitsunkutik ta yeloval sat krixchanoetik akʼo mi muʼyuk laj kichʼkutik chapanel baʼyel, la stikʼunkutik ta chukel akʼo mi jromaunkutik. Avi une, ¿mi yuʼun ta mukul tskʼan tslokʼesunkutik batel? ¡Moʼoj! Akʼo taluk stukik xchiʼuk akʼo xchabiunkutik lokʼel». Kʼalal laj yaʼiik j-abteletik ti jaʼik jroma viniketik li buchʼutik la stsitsike, xiʼik tajek. Ta skoj ti muʼyuk la stsakik ta venta li sderechoik Pablo xchiʼuk Silase, d joypʼij ta sbaik li kʼusi la spasike. Ta yeloval krixchanoetik la smajik, pe avi une skʼan xa ta yeloval krixchanoetik xalik ti la saʼ smulik ta stojolalike. Laje, la skʼanbeik vokol Pablo xchiʼuk Silas ti akʼo xbatik ta Filipose. Lokʼik onoʼox batel, pe baʼyel ay spatbeik komel yoʼonton li achʼ yajchankʼoptak Kristoe.

17. ¿Kʼusi lek la xchanik ta stojolal Pablo xchiʼuk Silas li achʼ jchankʼopetike?

¹⁷ ¿Kʼu yuʼun muʼyuk laj yalik Pablo xchiʼuk Silas ti jaʼik jroma viniketik kʼalal skʼan toʼox xichʼik tsitsele? Ti lajuk yalike, muʼyuk van laj yichʼik tsitsel jechuke (Ech. 22:25, 26). Jech xtok, xuʼ van xi la snopik li achʼ jchankʼopetike: «Muʼyuk laj yil svokolik ta stojolal Kristo ta skoj ti jaʼ jromaetike». Maʼuk noʼox taje, yuʼun xuʼ van chibajik-o ta mantal li ermanoetik ti maʼuk jromaetike, yuʼun li stukike xuʼ onoʼox xichʼik akʼbel kastigo ta skoj ti maʼuk jromaetike. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj yil ermanoetik ti kuch yuʼunik kontrainel li Pablo xchiʼuk Silase, laj yakʼik venta ti xuʼ tukʼ xakʼ sbaik ek kʼalal chichʼik kontrainele. Kʼalal laj yalik ti jaʼ jromaetik li Pablo xchiʼuk Silase, li j-abteletike sujbil xa laj yaʼi sbaik yoʼ xalik ta yeloval krixchanoetik ti muʼyuk lek chapanvanike. Ti jech la spasike, jaʼ koltavan sventa mu xakʼbeik svokol junuk yajtsʼaklom Kristo ta jelavel xchiʼuk ti lekuk xichʼik chapanele.

18. 1) ¿Kʼuxi chchanbeik stalelal Pablo li jkʼelvanejetike? 2) ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa oyuk-o jderechotik xkaltik batel li lekil aʼyejetike?

¹⁸ Avie, li jkʼelvanejetik eke toj lek ta chanbel stalelalik, yuʼun jpʼel ta yoʼonton tspasik ek li kʼusi chalbeik ermanoetik ti akʼo spasike. Jech xtok, jech kʼuchaʼal la spas li Pabloe ta jnoptik lek kʼuxi xchiʼuk bakʼin ta jtunestik li jderechotik sventa jpak jkʼoplaltike. Mi persa chkiltike, chbat jkʼantik chapanel li ta nail  chapanobbail ti bu nakalutike, li ta jlumaltike o li ta mukʼtikil nail chapanobbailetik sventa jechuk-o xkichʼtik ta mukʼ li Diose. Maʼuk ta jkʼantik ti xlekub jkuxlejaltike, moʼoj, yuʼun jaʼ noʼox ta jkʼantik ti jechuk-o xichʼ «pakbel skʼoplal sventa oyuk jderechotik ta sventa li lekil aʼyejetike», jech kʼuchaʼal laj yalbe batel jfilipoetik li Pablo kʼalal echʼem xa ox lajuneb jabil ti laj yichʼik chukel ta Filipose (Filip. 1:7). Mu ventauk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼun li nail chapanobbailetike, jpʼel ta koʼontontik jaʼ jech ta jpastik kʼuchaʼal li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake: ti chkaltik-o batel lekil aʼyejetik buyuk noʼox stakutik batel li chʼul espiritue (Ech. 16:10).